Libri më i ri "Shqipëria Politike 1912 - 1939" i akademikut Arben Puto

SI LINDI DHE U NDËRTUA SHTETI KOMBËTAR SHQIPTAR

Foto: Akademik Arben Puto

Ballina e librit: Arben Puto Shqipëria Politike 1912 - 1939

Historia e periudhës vendimtare të Pavarësisë, lindjes dhe ndërtimit të shtetit kombëtar shqiptar… Ky është libri i ri i akademikut Arben Puto, të cilin e ka titulluar "Shqipëria Politike 1912-1939". I hartuar mbi një bazë të gjerë punimesh, arkivave të brendshme dhe të jashtme, të plotësuar me burime bibliografike dhe dokumentare në rrethanat e reja të lirisë së krijimtarisë, autori u përmbahet rigorozisht burimeve dhe jep gjykimet e tij për faktet dhe ngjarjet, i çliruar nga çdo ndërhyrje jashtëshkencore, i ndarë nga çdo version zyrtar.

Vepra është fryt i një punë intensive prej gjashtë vitesh dhe sjell për lexuesin shqiptar historinë e krijimit dhe konsolidimit të shtetit shqiptar, që nga Ismail Qemali, e deri në fundin e Mbretërisë së Zogut, me pushtimin fashist të vendit, në prill të vitit 1939. Ideja kryesore që e përshkon gjithë veprën është se, Pavarësia dhe krijimi i shtetit shqiptar janë produkt i lëvizjes kombëtare shqiptare.

Pa mohuar rolin e faktorit ndërkombëtar, kryesisht imperialist, kundërshtohen tezat e vjetra e të reja që e quajnë Shqipërinë e pavarur, krijesë të diplomacisë së Fuqive të Mëdha. Libri u jep përgjigje problemeve të shumëllojshme që dalin në jetën e brendshme të vendit e në procesin e dyanshëm të arritjeve të rëndësishme dhe të kufizimeve të regjimit represiv.

Në politikën e jashtme nuk gjendet alternativë kundrejt marrëdhënieve gjithnjë e më të shpeshta me Italinë, që e ktheu Shqipërinë në një sferë ekskluzive të interesave të saj. Agresioni i prillit 1939 është përfundimi logjik. "Qëllimi i këtij punimi është të bëjë një histori kryesisht politike të Shqipërisë, të periudhës prej shpalljes së Pavarësisë më 1912, deri në pushtimin nga Italia fashiste, më 1939.

Autori i ka vënë vetes si detyrë që në trajtimin e kësaj periudhe të merren parasysh arritjet e historiografisë shqiptare, që janë pa dyshim një hap përpara dhe kanë mbuluar shumë zbrazëti të së kaluarës. Por, në anën tjetër, synimi është që zhvillimet e kësaj periudhe të shpalosen me një këndvështrim të ri, të zhveshur nga paragjykimet, mistifikimet, konkluzionet, që janë cilësuar herë si një pozicion i frymëzuar nga një nacionalizëm romantik, dhe herë si trajtesa me stereotipa ideologjikë.

„Duhet pranuar se njëanshmëria e ka dëmtuar trajtimin e lëndës historike", - shkruan prof. Puto në parathënien e librit, ndërsa thekson se procesi i lindjes dhe zhvillimit të shtetit të ri shqiptar të periudhës që është në shqyrtim, ka kaluar nëpër tri etapa kryesore.

- Etapa e parë

është ajo e viteve 1912-1920, kur çështja shqiptare është kryesisht në dorë të faktorit ndërkombëtar. Këtu hyn, së pari, Konferenca e Londrës e Fuqive të Mëdha (1912-1913), që njeh pavarësinë e Shqipërisë dhe përcakton kufijtë e shtetit të ri. Më tej vijojnë vitet e Luftës I’rë Botërore (1914-1918), kur Fuqitë nëpërkëmbin vendimet e tyre dhe e kthejnë Shqipërinë në shesh lufte midis forcave ndërluftuese. Mbizotërimi i faktorit ndërkombëtar është i qartë, por kjo nuk përjashton praninë, sado të kufizuar, të faktorit shqiptar, prani e cila gjen shprehje kryesisht në shpalljen e Pavarësisë nga Kuvendi i Vlorës (28 Nëntor 1912), si dhe në veprimtarinë e brendshme dhe diplomatike të Qeverisë së Vlorës. Faktori shqiptar nuk mungon as në vitet e luftës, kur ai shprehet në format e ndryshme të reagimit përkundrejt forcave okupatore. "Republika e Korçës" ka një domethënie të veçantë. Çështja shqiptare dhe faktori kombëtar marrin një dimension të ri pas lufte, në Konferencën e Paqes dhe Lidhjen e Kombeve.

- Etapa e dytë

shtrihet në vitet 1920-1924. Kjo është etapa e mbizotërimit të faktorit të brendshëm shqiptar. Ajo fillon me Kongresin e Lushnjës dhe me Luftën e Vlorës (1920), dy ngjarje madhore që vënë gurin e themelit të rimëkëmbjes dhe konsolidimit të shtetit shqiptar mbi baza kombëtare. Është një proces që kalon nëpër shtigje të vështira. Fillon me një regjim parlamentar të brishtë, të karakterizuar nga ballafaqime midis elementëve të frymëzuar nga idealet e Rilindjes Kombëtare dhe forcave të regresit politik dhe social. Konflikti midis tyre çon në kryengritjen e qershorit 1924 dhe në formimin e qeverisë demokratike nën kryesinë e Fan Nolit. Kjo qeveri qëndroi në fuqi vetëm gjashtë muaj. Ajo u rrëzua në fund të dhjetorit 1924 nga Ahmet Zogu, i cili u rikthye në pushtet me ndihmën politike dhe ushtarake të Jugosllavisë.

- Etapa e tretë

është ajo e regjimit zogist. Fillimisht, Shqipëria merr formën republikane dhe A. Zogu bëhet president. Presidenca zgjat vetëm tre vjet, 1925-1928. Republika zëvendësohet me monarkinë dhe A. Zogu e shpall veten Mbret të shqiptarëve me emrin Zog I’rë. Dhjetë vjetët e mbretërisë shënojnë arritje të rëndësishme në politikën e brendshme, me ngritjen e një administrate efikase, me përpunimin e një legjislacioni të përparuar dhe me stabilizimin e gjendjes së vendit. Regjimi është represiv, mohon të drejtat elementare dhe godet çdo opozitë. Në fushën sociale nuk ka program real. Shpallet me bujë reforma agrare, por ajo mbetet në letër. "Për sa i takon politikës së jashtme, ajo mbetet gati krejt brenda kuadrit të marrëdhënieve me Italinë. Italia imponon njëfarë tutele, e quan Shqipërinë një sferë ekskluzive të interesave të saj dhe nuk e fsheh qëllimin e saj për ta bërë atë pjesë të perandorisë së saj koloniale. Zogu provon t'i rezistojë, por nuk gjen alternativë. I nënshtrohet gradualisht politikës italiane, derisa arrihet në përfundimin logjik të pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste në prill 1939", - shkruan prof. Arben Puto.

Në përfundim të punës disavjeçare, autori e ndien për detyrë të shprehë mirënjohjen e thellë për ndihmën e prof. Luan Omarit dhe prof. Nasho Jorgaqit që e lexuan veprën në dorëshkrim dhe bënë vërejtje dhe sugjerime të çmueshme. Secili e ka parë veprën në këndvështrimin e punës së vet krijuese. Prof. Luan Omari, autori i njohur me një veprimtari të gjatë në fushën e së drejtës, ka ndihmuar veçanërisht me vërejtjet lidhur me institucionet shtetërore dhe procesin ligjvënës. Prof. N. Jorgaqi ka dhënë një mbështetje të madhe me vetë veprat e tij në fushën e kulturës, me botimet mbi figurat e shquara të historisë kombëtare. Ndër to shquhen vepra madhore mbi “Jetën e Fan S. Nolit” dhe koleksioni i Faik Konicës në 5 vëllime. Këto kanë qenë ndër burimet bibliografike më të vlefshme për trajtimin e disa temave. Nuk mund të lëmë pa përmendur ndihmën që na ka dhënë miku italian Franco Radaelli, i cili punoi në bibliotekat e Milanos dhe na siguroi dokumentet diplomatike italiane të periudhës në prag të agresionit.

I shkruar me një stil të këndshëm, duke përshkuar, jashtë fakteve dhe analizave, edhe ndodhi e ngjarje të panjohura për personazhet e kohës, pa kursyer notat ekzotike, që nga Edith Durhami me malësorët shqiptarë e deri te jeta përrallore e familjes mbretërore dhe e princeshave të bukura, libri i Putos lexohet me një frymë, edhe pse ka plot 742 faqe në format të madh. Libri është botuar nga shtëpia botuese Toena.

* * *

V L E R Ë S I M E

“Ismail Qemali ishte një njeri që u orientua me mençuri të madhe përmes vështirësive që errësonin botën e vjetër kozmopolite otomane. Kishte qenë i njohur dhe mik i shumë burrave të shtetit të Evropës.”

W. M. Fullerton. The Memoirs of Ismail Kemal Bey. London 1920.

“Nga pikëpamja e formimit dhe përvojës Zogu ishte krejt e kundërta e Nolit. Në kontrast me peshkopin ortodoks, i mbrujtur me parimet demokratike dhe ndërgjegjen racionale, Zogu kujdesej në radhë të parë për pushtetin personal. Kjo nuk do të thotë se Zogu nuk i kishte në zemër interesat e vendit të tij. Por është fakt se ai ishte një real politikan i pamëshirshëm, krejt ndryshe nga peshkopi idealist dhe jo praktik.”

L. S. Stravianos, The Balkans since 1453. New York 1961.

“Ndonëse vishej me uniformë dhe me kostume perëndimore, Zogu vazhdonte të qeveriste sipas modelit klasik oriental. Në shumë aspekte Oborri i tij ishte një version në miniaturë i gjithçkaje që ai kishte parë në rininë e tij në Stamboll dhe që përfshinte intrigën dhe frikën që rrethojnë përherë çdo pushtet despotik oriental.”

B. J. Fischer. King Zog and the Struggle for Stability in Albania. New York 1984.

“Zogu që ishte shumë larg të qenit një mbret filozof negocioi me italianët më se 15 vjet në të vetmen mënyrë që ai dinte ta bënte, u nënshtrua kur duhej, rezistoi kur mundi, i kombinoi të dyja me dobi. Agresioni fashist e mbërtheu. Cilësitë e kurajës dhe mikpritjes që kanë dalluar shqiptarët mund të ishin një bazë solide për ta bërë vendin të pasur në një botë që të mos ishte grabitqare. Kjo botë nuk erdhi kurrë dhe shqiptarët nuk e patën asnjëherë këtë shans.”

R. L. Wolf. The Balkans in our time, Cambridge. Mass 1956.

“Tani më 1920 Shqipëria u krijua, u gatua jo vetëm prej vetë shqiptarëve, por edhe kundër Evropës, kundër gjithë pushteteve dhe kombeve mbështjellë rreth Konferencës së Paqes. Punën e bënë vetë shqiptarët, kundër keqdashjes së të tjerëve, pa asnjë ndihmë syresh, as edhe një simpati platonike. Është vërtet kjo simpati nuk vonoi të vijë kur pa bota se shqiptari përpiqej për veten e tij me fuqinë dhe mjetet e tij."

Lumo Skëndo, Problemet e Shqipërisë indipendente. Rev. “Përpjekja”, viti II, nr. 3. Tiranë 1995.

“Sikur Zogu të kishte vendosur të qëndronte bashkë me popullin dhe të kishte goditur invazorët nga malet ai do të fitonte adhurimin e gjithë botës dhe mirënjohjen e popullit të tij. Por zgjodhi ikjen.”

Faik Konica, Shqipëria - Kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore, Vepra II. Tiranë 2001.

Kush është akademiku Arben Puto

Arben Puto ka lindur në Gjirokastër në vitin 1924. Ai ka studiuar në Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Moskës, dega e së Drejtës Ndërkombëtare Publike më 1951. Me hapjen e Universitetit të Tiranës, më 1957, ka punuar si pedagog dhe punonjës shkencor në Fakultetin Juridik derisa doli në pension më 1990.

Është autor i një numri veprash në fushën e së Drejtës Ndërkombëtare dhe Historisë së Diplomacisë. Ka botuar një varg artikujsh dhe kumtesash në revista të ndryshme brenda vendit dhe të huaja. Ka titullin “profesor” dhe “akademik”. Ka marrë pjesë në konferenca shkencore ndërkombëtare, ka mbajtur ligjërata në institucione të ndryshme arsimore dhe shkencore.

Në vitin 1988 në Heidelberg (Gjermani) ka kryer kërkime bibliografike dhe ka mbajtur ligjërata mbi probleme të Historisë së Shqipërisë. Në dhjetor 1990 u angazhua në veprimtari shoqërore duke u vënë në krye të organizatës së parë joqeveritare “Forumi për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut”, më vonë “Komiteti Shqiptar i Helsinkit” (1990-2000).

Disa prej veprave të botuara nga ky autor janë:

- “Pavarësia shqiptare dhe diplomacia e Fuqive të Mëdha 1912-1914”, Tiranë 1978.

- “Historia diplomatike e çështjes shqiptare”, Tiranë 2003.

- “Pavarësia shqiptare në tryezat e diplomacisë”, Tiranë 2008.

- “Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare të periudhës së imperializmit”, Tiranë 1984-1987.

- “Çështja shqiptare në aktet ndërkombëtare pas Luftës I Botërore”, Tiranë 2001.

- “Nëpër analet e diplomacisë angleze (1939-1944), ribotim, Tiranë 2001.

- “Demokracia e rrethuar (Qeveria e Fan Nolit në marrëdhëniet e jashtme)”, Tiranë 1990.

- “Historia e Shqipërisë”, vëllimi II (1912-1939), Tiranë 1965 (bashkautor), etj.

- Gjithashtu prof. Puto ka shkruar për historinë e Shqipërisë dhe në gjuhë të huaj në dy botime në të cilat ai është bashkautor

- “Histoire de l Albanie des origins à nos jours”, 1974

- “History of Albania from the ancient times to the present day”, 1981.

Përgatiti: www.pashtriku.org