Kumtesë për:

KONFERENCA SHKENCORE: DEMONSTRATAT E VITIT 1968

Zëri i kushtrimit për liri nga demonstratat

e vitit 1968

Shkruan: Afrim Morina - Prishtinë, 24. 1. 2008

________________________________________

Shqiptarët qe nga viti 1912 ishin nën sundimin klasik të serbëve, pastaj të Mbretërisë Serbo- Kroate- Sllovene, Jugosllavisë së Titos dhe asaj të Millosgeviqit. Asnjëherë nuk kishin pushuar së luftuari për çlirim dhe bashkim kombëtarë. Edhe propaganda edhe arma luftoheshin në mënyrën më barbare dhe përcilleshin me burgosje, vrasje, dhunime, djegies së pasurisë, përzënie nga trualli, nëpër mjet elaborateve të shumta e të nduarndurta dhe bëhej kolonizimi i trojeve shqiptare.

Lufta e Dytë Botërore sikur ngjalli shpresën për zgjidhjen e problemit shqiptarë në këtë pjesë të Evropës, e sidomos konkluzat e tubimit të Bunjat. Pas lufte zgjedha e pushtuesit ishte edhe më e vrazhdë e përfide dhe kishte grumbulluar të gjitha metodat e ndërmarra deri atëherë, dhe ekpesriencat e fituara për të vrarë, djegur e zbrazur Kosovën (viset shqiptare në ish Jugosllavi). Kjo kasaphanë filloi në vitin 1943, për të vazhduar me plojën e Tivarit, grumbullimin e drithit dhe gjithë gjërat ushqimore, ripërtëritjen e marrëveshjes së mbretërisë SKS me Turqinë, e njohur si Marrëveshje xhentellmene, për largimin e shqiptarëve në viset e Anadollit, aksionin e armëve, izolimin (lëçitjen) e familjeve të veprimtarëve, vrasjet,, burgosjet, etj.

Të gjitha këtyre veprimeve antikombëtare që ndërmerrte pushteti i Beogradit iu kundërvunë patriotët shqiptar, mirëpo lufta e tyre nuk shihej në popull për shkak të propagandës së verdh dhe veprimit të kolonës së pestë, e cila bënte që veprimtaritë patriotike të mbeteshin vetëm nëpër dosjet e UDB e KOS. Pas rënies së Rankoviqit filloi epoka e një liberalizimi të rrejshëm. Pushteti okupues hiqej sikur shqiptarëve iu kishte bërë padrejtësi nga një klan politik dhe duhet përmirësuar gabimet e bëra. Mu në emër të saj kemi edhe një lloj bashkëbisedimi në mes strukturave politike të kohës dhe popullit, për një Republikë të Kosovës.

Ma merr mendja se kjo kishte dy qëllime kryesore. E para, se grupet ilegale që vepronin në hapësirën shqiptare në ish Jugosllave rriteshin, me rritje e numrit të intelektualëve, që në programin e tyre kishin bashkimin kombëtar dhe e dyta, nëpërmjet këtij bashkëbisedimi hulumtonin në mesin e popullit se kush mund të ishin ata të pazbuluarit duke u mbështetur në regjistrat e familjeve me ndikim që ishin krijuar dhe plotësoheshin që nga okupimit i shqiptarëve, me të cilët u shërbyen gjerë në mbarimin e luftës të udhëhequr nga UÇK dhe kështu të bënin përçarjen e veprimtarëve me popullin, nga se Kosova Republikë është më e kapshme, se për të edhe është biseduar haptazi me struktura politike, por për këtë ende nuk janë pjekur kushtet. Kjo lojë doli e pa suksesshme dhe kërkesa për një Republikë të Kosovës u varros politikisht nga titistët, me moton se dy shtet nga një komb nuk mund të jenë, por synimi i armiqve të popullit është për të krijuar Shqipërinë e madhe dhe me ndihmën e veprimeve të UDB- ës dhe KOS- it kjo moto u plasua në politikën shtetërore e ndërkombëtare, se qëllimi është për prishjen e Jugosllavisë socialiste vetëqeverisëse.

Me mjeshtri arritën që në demonstratat e 1968 ta fusin si platformë në popull këtë parullë, sepse në asnjë program të lëvizjeve ilegale kombëtare gjer në vitin 1980 nuk e kemi këtë kërkesë. Me 1968 Evropa ishte mbërthyer nga demonstratat studenteske për një revolucion kulturor, për të drejta sociale etj. Veprimtarët ilegal, që nuk ishin të pakët, sepse në këtë kohë jashtë grilave të burgut ishin pothuaj të gjithë veteranët kundër rikolonizimit të Kosovës, e shfrytëzuan këtë situatë dhe u mobilizuan për të bërë demonstratë dhe të dilnin në pah kërkesat e tyre kombëtare, që gjer atëherë ishin të mbyllura në dosjet e UDB- ës e KOS- it. Regjistri që ishte përpiluar për familjet e individ me ndikim në mesin ku jetonin, ishte shumë me peshë, sepse edhe në vitin 1968 e vitet që do të pasojnë gjerë më 1999 u vërtetua se me të vërtetë ata ishin bartës të gjithë procesit për çlirim dhe bashkim kombëtar.

Për herë të parë në këto demonstrata u mbyt frika e shqiptarëve për artikulimin e kërkesave politike publikisht dhe me të drejtë mund të themi se këto ngjarje edhe ishin zë kushtrimi për ta ftuar popullin për zgjim kombëtar, një lloj kushtrimi për mobilizim dhe kundërvënie me gjithë potencialin mendor, biologji e material titizmit dhe izmave tjerë në territorin e Jugosllavisë.

Titizmi, përkundër proklamimit të një liberalizimi edhe më vonë ndërmori veprime kundër intelektualëve shqiptar, kryesisht në arsim, siç është e njohur “Letra e Titos”, pastaj arrestime dhe procese gjyqësore që nga viti 1974, hartimi i Librit të bardhë, izolimet e veprimtarëve të çështjes kombëtare, por që tash më gjithë kjo nuk mund të mbulohej dhe të fshihej prej propagandës së konsoliduar nëpërmjet vetë shqiptarëve që kishin krijuar emra në politik e letra shqipe, sepse edhe ilegalja kishte ngjeshur radhët e veta, kishte krijua kushte dhe metodë për plasimin e ideve dhe mënyrën për të depërtuar thellë në masat e gjëra. Kjo lëvizje filloi të depërtojë edhe nëpër fshatra me luftë propagandistike, sepse deri atëherë kryesisht ishte nëpër qytete të mëdha, sepse aty ishin intelektualët, studentët dhe punëtorët, ndërsa tash në vete filloi të tubojë edhe fshatarësinë, që përbënte 70% të popullatës.

Intensiteti i veprimit ilegal do të marri përmasa më të mëdha me punësimin e punëtorëve tanë në botën e jashtme, të cilët vinin në kontakt me mërgatën, me personelin diplomatikë të Shqipërisë, por edhe financonin lëvizjen dhe shumë prej tyre më vonë do të jenë edhe në mesin e bartësve të proceseve politike atdhetare. Këtyre do tu bashkëngjiten azilantët politik, që kryenin misione diplomatike, të cilët nëpër mediet e informimit, me kontakte personale me intelektual, diplomatë shqiptarë e të huaj, çështjen shqiptare e ngritën në nivelet më të larta ndërkombëtare. Diplomacia shqiptare demonstratat e vitit 1981 do tua bëjë të njohur Asamblesë së Kombeve të Bashkuara dhe kërkesat legjitime të shqiptarëve në Jugosllavi, ndërsa me 1984 në Parlamentin Evropian do të diskutohet për dhunën që ushtronte pushteti i Beogradit, me 1987 në Senatin Amerikan do të diskutohet çështja e shqiptarëve të ish Jugosllavisë dhe viti nëntëdhjetë çështjen shqiptare në ish Jugosllavi do ta gjejë mirë të artikuluar me të gjitha problemet që i ka dhe me kërkesën tashmë të njohur për Republikë. Për këtë edhe do të dorëzohet edhe një peticion me nënshkrime të shqiptarëve të Kosovës në Gjenevë, po me këtë kërkesë. Pra, etapa e tretë do të përmbyllët me një shtrirje të veprimit politik të fuqishëm për çlirim dhe bashkim kombëtarë në gjithë hapësirën e ish Jugosllavisë.

Etapa e katërtë do të bëjë një shkapërderdhje marramendëse të potencialit mendor, biologji, monetar e fizik të shqiptarëve në këtë hapësirë. Vitet që do të pasojnë në veprimtarin e pluralizmit politik, më tepër do të ngjasojnë me politikë fisesh në krye të të cilëve janë bajraktarët dhe çdo mendim për veprim në kuadër të rrethanave politike të kohës, që shkon ndesh me veprimet e bajraktarëve do të luftohet me të gjitha mjetet. Bartës të propagandës janë po të njëjtat forca që ishin aftësuar në kohën e titizmit dhe kishin përvojë bukur të madhe në këtë drejtim. Filluan pa turp t’i anatemojnë njerëzit që e kishin bërë historinë gjer në vitin 1990 dhe për të mbrojtur biografit e veta, nuk lenin guri pa lëvizur, për të njollosur veprimtarët e çështjes kombëtare. Gjersa me një anë bëhej politika legale anatemuese, në anën tjetër bëhej bashkimi kombëtarë nëpërmjet pajtimit të gjaqeve, që në ballë të aksionit kishim rinin përparimtare studenteske me veprimtarët e pa thyer të çështjes kombëtare, njëherit edhe hulumtoheshin rrugët e kundërvënies së politikës okupuese dhe asaj pacifiste që shkonte në dëm të çështjes kombëtare.

Mendimet që kishin filluar të shfaqeshin herët, por pak më tepër të artikuluara në vitin 1984, se duhet përgatitur për një kryengritje të armatosur për të shpëtuar nga zgjedha okupuese, në fund të vitit 1989 kishte marrë karakter më të përgjithësuar nëpërmjet Frontit të Rezistencës dhe Bashkimit Kombëtar, në vitin 1992 me krijimin e Lëvizjes Kombëtare për Çlirimin e Kosovës dhe në vitin 1994 kjo do të finalizohet me krijimin e UÇK nga LPK e cila do të jetë edhe bartëse e proceseve jo vetëm ushtarake, por edhe politike.

Përpjekjet për të pasur një platformë veprimi kombëtar, të elaboruara në Tetova I dhe Tetova II në vitin 1992, dështuan për shkak të mu kësaj politike fisnore që bëhej, por nuk mbeti edhe pa sukses, sepse gjatë këtij rrugëtimi në botën shqiptare do të kemi dy filozofi politike, atë të pritjes në pjatë lirinë ashtu të parcializuar të çështjes kombëtare dhe mendimit të dytë, se atë duhet fituar edhe me më të shtrenjtën- dhënien e jetës, që njëherë e përgjithmonë çështja shqiptare të zgjidhet në Ballkan. Filozofia e dytë politike, edhe përkundër propagandës së konsoliduar të politikës zyrtare në gjithë hapësirën kombëtare që e luftonte, doli fitimtare dhe rezultati i saj është se përfitohet NATO si aleate e UÇK dhe shumë shtete të ndërronin mendimin për shqiptarët, të cilët ishin ushqyer nga propaganda titiste e konsoliduar nga të gjithë që mbështetnin këtë filozofi politike, për “mirëqenien e shqiptarëve dhe si stabilizues të regjionit”. Kur gjithë potenciali diplomatikë dhe ushtarak bënte presion mbi Serbin, nostalgjikët dhe frikacakët ende ëndërronin për filozofinë politike të pritjes dhe bënin thirrje të ndërpritej ky aksion i NATO i ndërmarr kundër Serbisë.

Shqiptarët të ndarë politikisht në gjithë hapësirën kombëtare, nuk arritën të çlirohen, por gjithë kjo do të përmbyllej me 10 Qershor të vitit 1999, e njohur si Marrëveshje Tekniko- Ushtarake e Kumanovës, që ndërpriste “konfliktin” në mes serbëve dhe shqiptarëve, marrëveshje që për herë të parë përjashton njërën palë ndërluftuese dhe fatin e robërve të luftës nuk e trajton fare, duke mos përfillur Konventat Ndërkombëtare mbi luftën. Nga kjo Marrëveshje kemi pasojat edhe sot, sepse nga ajo doli Rezoluta 1244, që na rri si medaljon i varur në qafë, që zë vend edhe në Kushtetutën e Republikës së Kosovës, për të na identifikuar edhe më tutje si pjesë përbërëse e Jugosllavisë, në të cilën sot thirret Beogradi në Gjykatën e Drejtësisë në Hagë, edhe pse nocioni Jugosllavi më nuk ekziston. Nisur nga realiteti ekzistues, pushteti në Shqipëri duhet të mbrojë çështjen shqiptare në këtë Gjykatë, jo vetëm si obligim kombëtar, por edhe si obligim kushtetues dhe të hapet çështja shqiptaro serbe në instancat më të larta ndërkombëtare, sepse këtë vetë po e kërkon Serbia.

Me të drejtë mund të përfundojmë se demonstratat e vitit 1968 ishtin zëri i kushtrimit të të gjitha ngjarjeve të më vonshme historike në këtë hapësirë kombëtare dhe kjo etapë historike duhet hulumtuar dhe studiuar me profesionalizëm shkencorë, pa anime politike të sotme, pa marrë parasysh se bërësit e kësaj epopeje të madhe kombëtare në cilin subjekt janë radhitur më vonë, por edhe duke mos i fshehur kundërshtarët e aktivistët politikë, aktivistët e UDB, KOS etj. që frikësuan popullin me kërcënime të nduarndurta, duke ndërmarr veprime konkrete kundër bërësve të historisë, për të mos vazhduar rrugën e filluar, e që sot po ndodh të fshihen, madje edhe të dekorohen për shkak të rikthimit në jetën politike e pushtetare, me ndihmën e lidhjet familjare, miqësore e fisnore që i kanë shfrytëzuar për rehabilitim dhe po mbrohen nga disa, nëpër manifestime të ndryshme me karaktere kombëtar.