Kumtesė pėr: KONFERENCA SHKENCORE: DEMONSTRATAT E VITIT
1968 Zėri i kushtrimit pėr liri nga
demonstratat e vitit 1968 Shkruan: Afrim
Morina - Prishtinė, 24. 1. 2008 ________________________________________ Shqiptarėt qe nga viti 1912 ishin nėn
sundimin klasik tė serbėve, pastaj tė Mbretėrisė Serbo- Kroate- Sllovene,
Jugosllavisė sė Titos dhe asaj tė Millosgeviqit. Asnjėherė nuk kishin pushuar sė luftuari
pėr ēlirim dhe bashkim kombėtarė. Edhe propaganda edhe arma luftoheshin nė
mėnyrėn mė barbare dhe pėrcilleshin me burgosje, vrasje, dhunime, djegies sė
pasurisė, pėrzėnie nga trualli, nėpėr mjet elaborateve tė shumta e tė nduarndurta dhe bėhej kolonizimi i trojeve shqiptare. Lufta e Dytė Botėrore sikur ngjalli
shpresėn pėr zgjidhjen e problemit shqiptarė nė kėtė pjesė tė Evropės, e
sidomos konkluzat e tubimit tė Bunjat.
Pas lufte zgjedha e pushtuesit ishte edhe mė e vrazhdė e pėrfide
dhe kishte grumbulluar tė gjitha metodat e ndėrmarra deri atėherė, dhe ekpesriencat e fituara pėr tė vrarė, djegur e zbrazur
Kosovėn (viset shqiptare nė ish Jugosllavi). Kjo kasaphanė filloi nė vitin
1943, pėr tė vazhduar me plojėn e Tivarit, grumbullimin e drithit dhe gjithė
gjėrat ushqimore, ripėrtėritjen e marrėveshjes sė mbretėrisė SKS me Turqinė,
e njohur si Marrėveshje xhentellmene, pėr largimin
e shqiptarėve nė viset e Anadollit, aksionin e armėve, izolimin (lėēitjen) e
familjeve tė veprimtarėve, vrasjet,, burgosjet, etj. Tė gjitha kėtyre veprimeve
antikombėtare qė ndėrmerrte pushteti i Beogradit iu kundėrvunė patriotėt
shqiptar, mirėpo lufta e tyre nuk shihej nė popull pėr shkak tė propagandės
sė verdh dhe veprimit tė kolonės sė pestė, e cila bėnte qė veprimtaritė patriotike
tė mbeteshin vetėm nėpėr dosjet e UDB e KOS. Pas rėnies sė Rankoviqit filloi epoka e njė liberalizimi tė rrejshėm.
Pushteti okupues hiqej sikur shqiptarėve iu kishte bėrė padrejtėsi nga njė
klan politik dhe duhet pėrmirėsuar gabimet e bėra. Mu nė emėr tė saj kemi
edhe njė lloj bashkėbisedimi nė mes strukturave politike tė kohės dhe
popullit, pėr njė Republikė tė Kosovės.
Ma merr mendja se kjo kishte dy qėllime kryesore. E para, se grupet
ilegale qė vepronin nė hapėsirėn shqiptare nė ish Jugosllave rriteshin, me
rritje e numrit tė intelektualėve, qė nė programin e tyre kishin bashkimin
kombėtar dhe e dyta, nėpėrmjet kėtij bashkėbisedimi hulumtonin nė mesin e
popullit se kush mund tė ishin ata tė pazbuluarit duke u mbėshtetur nė
regjistrat e familjeve me ndikim qė ishin krijuar dhe plotėsoheshin qė
nga okupimit i shqiptarėve, me tė
cilėt u shėrbyen gjerė nė mbarimin e luftės tė udhėhequr nga UĒK dhe kėshtu
tė bėnin pėrēarjen e veprimtarėve me popullin, nga se Kosova Republikė ėshtė
mė e kapshme, se pėr tė edhe ėshtė biseduar haptazi me struktura politike,
por pėr kėtė ende nuk janė pjekur kushtet. Kjo lojė doli e pa suksesshme dhe
kėrkesa pėr njė Republikė tė Kosovės u varros politikisht nga titistėt, me
moton se dy shtet nga njė komb nuk mund tė jenė, por synimi i armiqve tė
popullit ėshtė pėr tė krijuar Shqipėrinė e madhe dhe me ndihmėn e veprimeve tė UDB- ės dhe KOS-
it kjo moto u plasua nė politikėn shtetėrore e ndėrkombėtare, se qėllimi
ėshtė pėr prishjen e Jugosllavisė socialiste vetėqeverisėse. Me mjeshtri arritėn qė nė demonstratat
e 1968 ta fusin si platformė nė popull kėtė parullė, sepse nė asnjė program
tė lėvizjeve ilegale kombėtare gjer nė vitin 1980 nuk e kemi kėtė kėrkesė. Me
1968 Evropa ishte mbėrthyer nga demonstratat studenteske
pėr njė revolucion kulturor, pėr tė drejta sociale etj. Veprimtarėt ilegal,
qė nuk ishin tė pakėt, sepse nė kėtė kohė jashtė grilave tė burgut ishin
pothuaj tė gjithė veteranėt kundėr rikolonizimit tė Kosovės, e shfrytėzuan
kėtė situatė dhe u mobilizuan pėr tė bėrė demonstratė dhe tė dilnin nė pah
kėrkesat e tyre kombėtare, qė gjer atėherė ishin tė mbyllura nė dosjet e UDB-
ės e KOS- it. Regjistri qė ishte pėrpiluar pėr familjet e individ me ndikim
nė mesin ku jetonin, ishte shumė me peshė, sepse edhe nė vitin 1968 e vitet
qė do tė pasojnė gjerė mė 1999 u vėrtetua se me tė vėrtetė ata ishin bartės
tė gjithė procesit pėr ēlirim dhe bashkim kombėtar. Pėr herė tė parė nė kėto demonstrata u
mbyt frika e shqiptarėve pėr artikulimin e kėrkesave politike publikisht dhe
me tė drejtė mund tė themi se kėto ngjarje edhe ishin zė kushtrimi pėr ta
ftuar popullin pėr zgjim kombėtar, njė lloj kushtrimi pėr mobilizim dhe
kundėrvėnie me gjithė potencialin mendor, biologji e material titizmit dhe izmave tjerė nė territorin e Jugosllavisė. Titizmi, pėrkundėr proklamimit tė njė
liberalizimi edhe mė vonė ndėrmori veprime kundėr intelektualėve shqiptar,
kryesisht nė arsim, siē ėshtė e njohur Letra e Titos,
pastaj arrestime dhe procese gjyqėsore qė nga viti 1974, hartimi i Librit tė
bardhė, izolimet e veprimtarėve tė ēėshtjes kombėtare, por qė tash mė gjithė
kjo nuk mund tė mbulohej dhe tė fshihej prej propagandės sė konsoliduar
nėpėrmjet vetė shqiptarėve qė kishin krijuar emra nė politik e letra shqipe,
sepse edhe ilegalja kishte ngjeshur radhėt e veta, kishte krijua kushte dhe
metodė pėr plasimin e ideve dhe mėnyrėn pėr tė
depėrtuar thellė nė masat e gjėra. Kjo lėvizje filloi tė depėrtojė edhe nėpėr
fshatra me luftė propagandistike, sepse deri atėherė kryesisht ishte nėpėr
qytete tė mėdha, sepse aty ishin intelektualėt, studentėt dhe punėtorėt,
ndėrsa tash nė vete filloi tė tubojė edhe fshatarėsinė, qė pėrbėnte 70% tė
popullatės. Intensiteti i veprimit ilegal do tė
marri pėrmasa mė tė mėdha me punėsimin e punėtorėve tanė nė botėn e jashtme,
tė cilėt vinin nė kontakt me mėrgatėn, me personelin diplomatikė tė
Shqipėrisė, por edhe financonin lėvizjen dhe shumė prej tyre mė vonė do tė
jenė edhe nė mesin e bartėsve tė proceseve politike atdhetare. Kėtyre do tu bashkėngjiten
azilantėt politik, qė kryenin misione diplomatike,
tė cilėt nėpėr mediet e informimit, me kontakte personale me intelektual,
diplomatė shqiptarė e tė huaj, ēėshtjen shqiptare e ngritėn nė nivelet mė tė
larta ndėrkombėtare. Diplomacia shqiptare demonstratat e vitit 1981 do tua
bėjė tė njohur Asamblesė sė Kombeve tė Bashkuara dhe kėrkesat legjitime tė
shqiptarėve nė Jugosllavi, ndėrsa me 1984 nė Parlamentin Evropian do tė
diskutohet pėr dhunėn qė ushtronte pushteti i Beogradit, me 1987 nė Senatin Amerikan
do tė diskutohet ēėshtja e shqiptarėve tė ish Jugosllavisė dhe viti
nėntėdhjetė ēėshtjen shqiptare nė ish Jugosllavi do ta gjejė mirė tė
artikuluar me tė gjitha problemet qė i ka dhe me kėrkesėn tashmė tė njohur
pėr Republikė. Pėr kėtė edhe do tė dorėzohet edhe njė peticion me nėnshkrime
tė shqiptarėve tė Kosovės nė Gjenevė, po me kėtė kėrkesė. Pra, etapa e tretė
do tė pėrmbyllėt me njė shtrirje tė veprimit politik tė fuqishėm pėr ēlirim
dhe bashkim kombėtarė nė gjithė hapėsirėn e ish Jugosllavisė. Etapa e katėrtė do tė bėjė njė
shkapėrderdhje marramendėse tė potencialit mendor, biologji, monetar e fizik
tė shqiptarėve nė kėtė hapėsirė. Vitet qė do tė pasojnė nė veprimtarin e
pluralizmit politik, mė tepėr do tė ngjasojnė me politikė fisesh nė krye tė tė cilėve janė bajraktarėt dhe ēdo mendim pėr veprim nė
kuadėr tė rrethanave politike tė kohės, qė shkon ndesh me veprimet e
bajraktarėve do tė luftohet me tė gjitha mjetet. Bartės tė propagandės janė
po tė njėjtat forca qė ishin aftėsuar nė kohėn e titizmit dhe kishin pėrvojė
bukur tė madhe nė kėtė drejtim. Filluan pa turp ti anatemojnė njerėzit qė e
kishin bėrė historinė gjer nė vitin 1990 dhe pėr tė mbrojtur biografit e
veta, nuk lenin guri pa lėvizur, pėr tė njollosur veprimtarėt e ēėshtjes
kombėtare. Gjersa me njė anė bėhej politika legale anatemuese,
nė anėn tjetėr bėhej bashkimi kombėtarė nėpėrmjet pajtimit tė gjaqeve, qė nė
ballė tė aksionit kishim rinin pėrparimtare studenteske
me veprimtarėt e pa thyer tė ēėshtjes kombėtare, njėherit
edhe hulumtoheshin rrugėt e kundėrvėnies sė politikės okupuese dhe asaj
pacifiste qė shkonte nė dėm tė ēėshtjes kombėtare. Mendimet qė kishin filluar tė
shfaqeshin herėt, por pak mė tepėr tė artikuluara
nė vitin 1984, se duhet pėrgatitur pėr njė kryengritje tė armatosur pėr tė
shpėtuar nga zgjedha okupuese, nė fund tė vitit 1989 kishte marrė karakter mė
tė pėrgjithėsuar nėpėrmjet Frontit tė Rezistencės dhe Bashkimit Kombėtar, nė
vitin 1992 me krijimin e Lėvizjes Kombėtare pėr Ēlirimin e Kosovės dhe nė
vitin 1994 kjo do tė finalizohet me krijimin e UĒK nga LPK e cila do tė jetė
edhe bartėse e proceseve jo vetėm ushtarake, por edhe politike. Pėrpjekjet pėr tė pasur njė platformė
veprimi kombėtar, tė elaboruara nė Tetova I dhe Tetova II nė vitin 1992,
dėshtuan pėr shkak tė mu kėsaj politike fisnore qė bėhej, por nuk mbeti edhe
pa sukses, sepse gjatė kėtij rrugėtimi nė botėn shqiptare do tė kemi dy
filozofi politike, atė tė pritjes nė pjatė lirinė ashtu tė parcializuar tė ēėshtjes kombėtare dhe mendimit tė dytė,
se atė duhet fituar edhe me mė tė shtrenjtėn- dhėnien e jetės, qė njėherė e
pėrgjithmonė ēėshtja shqiptare tė zgjidhet nė Ballkan. Filozofia e dytė
politike, edhe pėrkundėr propagandės sė konsoliduar tė politikės zyrtare nė gjithė
hapėsirėn kombėtare qė e luftonte, doli fitimtare dhe rezultati i saj ėshtė
se pėrfitohet NATO si aleate e UĒK dhe shumė shtete tė ndėrronin mendimin pėr
shqiptarėt, tė cilėt ishin ushqyer nga propaganda titiste e konsoliduar nga
tė gjithė qė mbėshtetnin kėtė filozofi politike, pėr mirėqenien e
shqiptarėve dhe si stabilizues tė regjionit. Kur gjithė potenciali
diplomatikė dhe ushtarak bėnte presion mbi Serbin, nostalgjikėt dhe
frikacakėt ende ėndėrronin pėr filozofinė politike tė pritjes dhe bėnin thirrje
tė ndėrpritej ky aksion i NATO i ndėrmarr kundėr Serbisė. Shqiptarėt tė ndarė politikisht nė
gjithė hapėsirėn kombėtare, nuk arritėn tė ēlirohen, por gjithė kjo do tė
pėrmbyllej me 10 Qershor tė vitit 1999, e njohur si Marrėveshje Tekniko-
Ushtarake e Kumanovės, qė ndėrpriste konfliktin nė mes serbėve dhe
shqiptarėve, marrėveshje qė pėr herė tė parė pėrjashton njėrėn palė
ndėrluftuese dhe fatin e robėrve tė luftės nuk e trajton fare, duke mos
pėrfillur Konventat Ndėrkombėtare mbi luftėn. Nga kjo Marrėveshje kemi
pasojat edhe sot, sepse nga ajo doli Rezoluta 1244, qė na rri si medaljon i
varur nė qafė, qė zė vend edhe nė Kushtetutėn e Republikės sė Kosovės, pėr tė
na identifikuar edhe mė tutje si pjesė pėrbėrėse e Jugosllavisė, nė tė cilėn
sot thirret Beogradi nė Gjykatėn e Drejtėsisė nė Hagė, edhe pse nocioni
Jugosllavi mė nuk ekziston. Nisur nga realiteti ekzistues, pushteti nė
Shqipėri duhet tė mbrojė ēėshtjen shqiptare nė kėtė Gjykatė, jo vetėm si
obligim kombėtar, por edhe si obligim kushtetues dhe tė hapet ēėshtja
shqiptaro serbe nė instancat mė tė larta ndėrkombėtare, sepse kėtė vetė po e
kėrkon Serbia. Me tė drejtė mund tė pėrfundojmė se
demonstratat e vitit 1968 ishtin zėri i kushtrimit
tė tė gjitha ngjarjeve tė mė vonshme historike nė
kėtė hapėsirė kombėtare dhe kjo etapė historike duhet hulumtuar dhe studiuar
me profesionalizėm shkencorė, pa anime politike tė sotme, pa marrė parasysh
se bėrėsit e kėsaj epopeje tė madhe kombėtare nė cilin subjekt janė radhitur
mė vonė, por edhe duke mos i fshehur kundėrshtarėt e aktivistėt politikė,
aktivistėt e UDB, KOS etj. qė frikėsuan popullin me kėrcėnime tė nduarndurta, duke ndėrmarr veprime konkrete kundėr bėrėsve tė historisė, pėr
tė mos vazhduar rrugėn e filluar, e qė sot po ndodh tė fshihen, madje edhe tė
dekorohen pėr shkak tė rikthimit nė jetėn politike e pushtetare,
me ndihmėn e lidhjet familjare, miqėsore e fisnore qė i kanė shfrytėzuar pėr
rehabilitim dhe po mbrohen nga disa, nėpėr manifestime tė ndryshme me
karaktere kombėtar. |