“SHQIPTARËT LUFTUAN QË TA BËJNË SHQIPËRINË-SHQIPËRI”

BETEJA E KOSOVËS U ZHVILLUA ME 16 TË

MUAJIT SHABAN DITË E MARTË E VITIT

791, KJO DO TË THOTË MË 10 GUSHT TË

VITIT 1389 NË DITËN E ALIGJYNIT E JO

NË VIDOVDANIN SERB MË 28. 06. 1389

Shkruan: Reshat AVDIU ( * ) Preshevë, Janar 2011

Njëra ndër betejat e shumëta që bënë kthesë vendimtare në analet e historiografisë botërore, është Beteja e Kosovës e 15 qershorit të vitit 1389. Që e bënë dhe e zhvilluan popujt dhe shtetet ballkanike. Ku pas kësaj beteje Perandorisë Osmane iu hapën rrugët e pushtimit në drejtim të Perëndimit,dhe në katër anët tjera të botës. Me këtë marshim kolonialist të Turqisë, shumë popuj të Gadishullit Ilirik gjegjësisht (Ballkanik), ranë dhe u bënë vasalët të kësaj perandorie të fuqishme, duke i kaluar gati pesë shekuj nën sundimin dhe robërinë e saj. Me këtë betejë turqit e trasuan rrugën e tyre kolonialiste për në Romë dhe Paris. Ndërsa Car Llazari, duke e vërejtur se po i përgatitej një uragan shumë i fuqishëm afër kufijve të principatatës së tij. Kishte vendosur të hynte në aleancë me krerët e tokave të Bosnjës dhe Shqipërisë, kundër Sulltan Muratit, këtë aleancë ballkanike princi Llazër, do ta forconte me dërgimin e një delegacioni provokues ndaj Sulltanit. Porse, në të njëjtën kohë edhe Sulltan Murati me suitën e tij, ushtarake kishte filluar ta përgatiste dhe organizonte shumë mirë ushtrinë e tij perandorake, duke e paisur atë për herë të parë me topa, thon burimet Turke.

Sulltan Murati për në Betejën e Kosovës, i ftoi edhe dy djemt e tij: Bajazitin dhe Jakupin të cilët gjer atëherë ndodheshin në Anadolli. Nga shtetet të krishtera evropiane, ai e priste përkrahjen nga krerët sundues të Serexhës dhe Qystendilit, porse jo në një masë të madhe. Ndërsa, sipas akademik Sima Qirkoviqit, ku thot: “Nisu svi Srbi bili na Srpskoj strani u Kosovskoj bici, bilo je Srba i među Muratovim vazalima”. “Të gjithë Serbët nuk kanë qenë në anën e Serbëve në betejën e Kosovës. Në mesin e vazalëve të Muratit ka pasur edhe serbë”[1]. Më pastaj Xhahit Ramadani, vazhdon me konstatimet e tij historiografike se: “Rrugtimin për në Kosovë, Sulltan Murati e kishte bërë duke kaluar nga ana perëndimore e Gadishullit Ballkanik (Hemusit). Pjesëmarrësit e këtij rrugëtimi, gjegjësisht luftëtarët e këtij rrugëtimi dëshmojnë se kanë kaluar nga ana veriore Ilire, dhe ditën e tretë kan arritur në Ihtiman tani qytet ky në Bullgari. Nga ky vend rrugët ndahen për në Sofje, Nish dhe Sehirköy, kjo rrugë ishte me e përshtatshme për qarkullim, ndërsa rruga tjetër shpinte në të majtë dhe kalonte mbi shumë ujëra dhe prej asaj kohe këto vende quheshin Sulludebren, e që çonin drejtë burimeve të ujërave termale dhe regjioneve kodrinore të Ballkanit për në Küstendil. Nga Ihtimani pas dy ditë pushimesh që e bënë në Alaedin, ditën e tretë ushtria e Sulltanit kishte arritur në Küstendill. Ndonëse kjo rrugë ishte shumë e vështirë për qarkullim, Sulltan Murati e mori këtë rrugë pas shumë sugjerimeve nga vasalët e tij, si rrugë më e shkurtër për në Kosovë.

Në Küstendil vasali, dhe miku i dëshmuar i ushtris së Sulltan Muratit, i bëri atij mikpritje madhështore me surle e daulle dhe ushqime të lloj-llojshme dhe të mjaftueshme, saqë në sofër nuk kishte munguar asgjë. Ndërsa, pushimin e ardhshëm ushtria e Sulltan Muratit të Parë, e bëri në Luginën e Madhe Ullu Ova, nga këtu ushtria e madhe e Perandorisë Osmane u nis në drejtim të Kratovës”[2]. Siç kemi thënë edhe më lartë se kjo rrugë kalonte dhe e ndërlidhte kontinuitetin e nyjeve kryesore e cila vinte nga Prishtina përmes Karadakut,Preshevës, Bilaçit dhe malit Rujan, zbriste në Pçinjë, dhe më pastaj vazhdonte për në Qystendil. Edhe M. Kostiqi thotë se:”Përmes kësaj rruge Turqit kanë ardhur pjesërisht në Luginën e Preshevës nga rrafshnalta e Nagoriçës dhe Miratocës, pastaj përmes Ostrovicës së Preshevës dhe Zhupës (Famullisë) së Moravës kanë arritur në Kosovë. Si dëshmi të kalimit të ushtrisë Turke përmes Luginës së Preshevës përmendet toponimi Muratovo Shatorishte-Çadra e Muratit. Sipas këtij burimi Sulltan Murati çadrat i kishte hapur në Jug dhe Perëndim të Çukarkës dhe Leranit”[3].

Beteja ishte zhvilluar në Vidovdan më 28. 06. 1389 në Kosovë, sipas burimeve serbe, AS: MID;. Ndërsa sipas J. V. Hammerit, beteja ishte zhvilluar më 20.06.1389, kurse burimet turke thonë sipas takvim hesabi üzere, në bazë të llogarisë kalendarike, beteja ishte zhvilluar me të 16 të muajit Shaban të vitit 791, d.m.th. më 10 gusht të vitit 1389, dhe atë në ditën e martë në “Kosovë mejdan u zhvillua”[4]. Me të arritur ballë për ballë me dushmanët Sulltan Murati, menjëherë deshi të hynte në luftë. Por për shkak të motit të nxehtë pastaj edhe ushtarët ishin shumë të lodhur nga rrugëtimi i gjatë dhe i mundimshëm, Evrenos Begu kishte propozuar që lufta të zhvillohej të nesërmen. Fusha ku ishte zhvilluar beteja ka qenë 5.000 hapa e gjerë, dhe 20.000 hapa e gjatë nga lumi i Sitnicës. Aty ishte përqendruar ushtria e madhe e Sulltan Muratit përballë ushtrisë së vogël të Aleancës Ballkanike, e cila atëbotë i fliste shtatë gjuhë të dinastive të ndryshme të pafeve (dinsësve) të popujve të kësaj aleance. Këtë ushtri e përbënin: Serbët, Bullgarët, Boshnjakët, Shqiptarët, Vllehtë dhe Polakët. Sipas disa shënimeve të historiografëve vendor dhe ndërkombëtar thuhet se në anën e Aleancës Ballkanike që luftonin kundër Turqve ishin edhe Grekët. Përpos këtyre popujve të sipërpërmendur burimet turke thonë se në anën e Aleancës Ballkanike në Betejën e Kosovës, kan marr pjesë Maxharët dhe Çekët.

Sipas J. V. Hammerit, megjithëse ushtria kundërshtare ishte shumë më e madhe, Sulltan Murati, konsultohet me gjeneralët e tij, dhe propozoi që ai ta bënte sulmin mbi forcat e Aleancës Ballkanike. Disa prej gjeneralëve mendonin se turqit duhet t’i vendosnin devet e tyre përpara ushtrisë dhe me kafshët çfarë nuk janë mësuar me i pa kundërshtarët, do t’i hutonin ata, dhe se devet do të jenë një lloj mbrojtjeje para ushtrisë turke. Këtë ide e kishte kundërshtuar biri i madh i Sulltan Muratit duke thënë se për fitore nuk nevojiten këso “marifetllëqe, dhe këso lloj mashtrimesh, këto e zvogëlojnë besimin në vetvete dhe te Allahu. Kundër armikut duhet luftuar me guxim pa fare mbrojtje “sy me sy” kishte mbaruar Bajaziti.

Veziri i madh e mori Kuranin e madhërishëm, duke vendosur t’i lexoj ajetet aty ku do të hapej vet libri i madhërishëm dhe famëlartë: “O Pejngamber, lufto kundër atyre që nuk besojnë... shpesh ndodhë që togu i madh të jetë i mundur nga më i vogli”[5]. Sulltan Muratit, iu ngritë morali nga ajetet e dëgjuara nga Kurani, ndonëse kishte ra në kujtime (Padisah endi eye düshtü) për shkak të erës që fryente nga ana e armikut dhe pluhuri që shkonte në sytë e ushtarëve osman. Gjatë natës i bëri lutje edhe njëherë Zotit që këtë furtunë ta ndërpriste. Me agimin mëngjesit të ardhshëm era ishte ndalur dhe kishte filluar një rigë e shiut flladitës-freskues. Edhe në taborin e Aleancës Ballkanike, mbaheshin kuvende dhe plane luftarake. Derisa Turqit, kishin vendosur që herët në mëngjes lufta të fillonte, në taborin e aleatëve kishte ra propozimi që armiku të sulmohej natën. Këtë propozim ashpër e kundërshtoi Gjergj Kastrioti, gjyshi i Skënderbeut, i cili e komandonte ushtrinë prej më tepër se 5.000 ushtarësh, ai do të thoshte: “Sikurse të sulmonim natën, nën mbrojtjen e territ të natës, shumica e myslimanëve do të shpëtonin nga asgjësimi, duke ikur nëpër bjeshkë dhe djerrina”[6].

Përpos Josef Von Hammerit, që e përmend Gjergj Kastriotin, gjyshin e të Madhit Skenderbe, edhe burimet Turke si pjesëmarrës të Luftës së Kosovës e përmendin si: “Vu Arnavud Prensi Jorj Kastriyot” edhe Princin Arnavud Gjergj Kastriotin dhe Gjergj Balshën e Dytë. Si zakonisht vendin qëndror në zemër të Betejës së Kosovës e kishte zënë Sulltan Murati, kurse princ Bajaziti e komandonte krahun e djathtë të betejës, ndërsa princ Jakupi e komandonte krahun e majtë të saj. Ndërsa në qendër të ushtrisë aleate qëndronte Knjaz Llazari, kurse krahun e djathtë të luftës e komandonte Vuk Brankoviqi, kurse krahun e majtë e komandonte mbreti i Bosnjes, Tvërtko. Sipas Xh. Ramadanit, i cili thotë se: “Lufta ka qenë e ashpër dhe e rrufeshme. Gjaku rridhte si përrua. Në Bujanoc dhe rrethinën e tij, ekziston gojëdhëna se nga gjaku i madh u ngulfat viçi dy muajsh. Në të gjitha anët kishte koka të luftëtarëve shpata dhe diamante, kur krahu i majtë i osmanlinjve kishte filluar të luhatej, gjegjësisht dobësohej si vetima në ndihmë i vjen Bajaziti duke shkatërruar para vetës shumë koka të armiqve me buzdovan (topuz). Për shkak të ardhjes së tij, të rrufeshme, turqit Bajazitit ia lanë nofkën Jëlldërëm Bajazit.

Sipas burimeve vendore dhe atyre të huajve Millosh Obiliqi (Milush Kopiliqi), thuhet se ka qenë me origjinë shqiptare dhe ka qenë kopil (bastardh). Ai për më tepër nga Car Llazari ishte cilësuar si tradhtar. J. V. Hammeri mes tjerash thotë se: “Në vigjilje të betejës, mbreti Llazar pinte me prijësit e tij për shëndetin e vet.- Pi, pi, për shëndetin tim, edhe pse je i akuzuar për tradhti, i thoshte mbreti Llazar Milush Kopiliqit.- Të faleminderit, tha ai dhe shtoi: Dita e nesërme do të dëshmojë besnikërinë time. Të nesërmen në mëngjes Milush Kopiliqi me kalin e tij të madh u fut në fushë betejë, duke e kërkuar çadrën e Sulltan Muratit”[7]...

Këtë vendim M. Kopiliqi, e kishte ndërrmar për t’i demantuar thash e thëmet, duke e kërkuar lejën prej çaushëve dhe truprojave të Padishahut, që t’i lejohej t’i afrohej çadrës së Sulltanit, për t’ia komunikuar një lajm sekret dhe për të kaluar në anën e tij. Kur Sulltan Murati u jep shenj 137 rojeve të tija, që ta lejojn me hy Milushin në momentin kur ai gjendej para Padishahut. Ky shqiptar fisnik duke u përkulur para Sulltanit me tentim t’ia pullte këmbën, e ther në bark me karamanjoll të helmuar dhe fillon me ikë, shpejt dhe me hapa të fortë dhe të mëdhenj në drejtim të kalit të tij, tri herë iu ikë rojeve të Padishahut prej duarve.

Sipas Prof. A. Qeriqit, varjanti se si depërtoi Milush Kopiliqi në çadrën e Sulltan Muratit të Parë: “Mendimet e historianëve janë të ndara në dy tabore. Gjerë sa historianët turq zakonisht e pranojnë versionin se Milushi ishte ngritur nga grumbulli i kufomave, ndërsa i plagosur për vdekje kishte kërkuar t’ia merrte dorën Padishahut. Kokën dhe fytyrën i fërkonte me dhé e me gjak, duke u dridhur në agoni, sikurse zogu i posa therur, u nis te flamuri i Sulltanit, qajti dhe duke u lutur tha: “ Unë jam bërë mysliman, kam për t’ia thënë një të fshehtë Sulltanit... Sado që çaushët u përpoqën ta ndalnin dhe ta kthenin me të rëna të kamxhikut, nuk mundën ta kthenin nga ajo rrugë. Sulltani e lejoi që Milushi t’ia puth këmbën dhe ai e nxori nga mënga një thikë të helmuar, të cilën ia nguli në bark Sulltanit”[8].

Një përshkrim më të plotë kësaj ngjarje ia ka bërë historiani turk Enveriu, i cili në vitin 1464, e shkroi në vargje veprën e quajtur “Libri i Vezirit”. Ky historian i përshkruan madje edhe zënkat mes të mbretit Llazar dhe Milush Kopiliqit, i cili duke qënë i paditur për tradhti i thotë: Nesër ke për ta parë se a jam njeri i drejtë apo tradhtar.[9] Pa i shpjeguar rrethanat se si u gjend Milush Kopiliqi te çadra e mbrojtur nga të gjitha anët e Sulltan Muratit, historiani turk Enveriu, kështu e përshkruan zhvillimin e ngjarjes. “I mallkuari Milush i ra kalit” dhe iu afrua Sulltanit dhe tha: Unë jam ban-Miloshi, do ta puthi dorën tënde dhe tash e tutje do të futem në fenë tënde. Ai zbriti nga kali dhe të gjith kujtuan se vërtet do t’ia puthte dorën Sulltanit, i cili kishte hipur një atikër. Milushi kishte fshehur një hanxhar brenda rrobeve të veta. E goditi Sulltanin me hanxharin e tij, dhe duke iu vërsulur e rrëxoi nga kali. Mbas kësaj ushtarët iu hodhën Milushit duke e goditur kush me ushtë, kush me naçake dhe biçake dhe e bënë copa e grima[10]. Kronikat osmane të shekullit të 15-të japin një variant tjetër të aktit të vrasjes së Sulltan Muratit nga Milush Kopiliqi: “Shumë ushtarë turq shkuan për ta ndjekur armikun dhe Padishahu mbeti në një vend me disa besnik të tij. Mirëpo një i pa fe, i lyer këmbë e kokë me gjak, qëndronte i shtrirë dhe ishte fshehur midis kufomave. Ai e shihte Sulltan Muratin. U ngrit nga ku ishte shtrirë dhe e goditi mbretin me hanxhar[11].

Historiografia serbe e mbështetur në mitologjinë mesjetare tërë tregimin e ka mbështetur në saje të legjendës dhe të rrëfimeve tradicionale popullore, të cilat kanë mjaft pika të përbashkëta edhe me rrëfimin popullor shqiptar. Sipas këngës serbe me përbajtje të Luftës së Kosovës, Milush Obiliqi (trajta e vjetër Kopiliq është përjashtuar madje edhe nga këngët popullore) ishte trim shqiptar, i akuzuar padrejtësisht për tradhti ndaj mbretit Llazar. Ai, për ta treguar besnikërinë e tij, në ditën e fillimit të luftimeve në Fushë Kosovë, me kalin e tij të madh, i veshur me petka hekuri, që nuk i shponte asnjë shigjetë e armikut, shpërthen në mesin e shumë të plagosurve dhe arrin të sulet në çadrën e Sulltan Muratit. Pa vonuar, i hidhet dhe e ther me hanxharin që e kishte fshehur. Edhe pse turqit ia shkurtojnë kokën, ai e merr atë ndër sqetull, i hip kalit dhe bën tutje. Turqit duke e parë se ishte njeri i pa zhdukshëm e djekin nga prapa. Një grua plakë iu tregon se Milushi mundet të zhduket vetëm nëse i hiqet nga dora byzylyku. Në kohën kur po jepte shpirt ai kërkon nga turqit që ta takojnë me plakën shkinë, të cilën e kafshon me dhëmbë dhe e hedh në lum. Në një variant të kësaj kënge, të shënuara në fshatin Polac të Drenicës, rrëfimtari popullor duke idealizuar figurën e Milush Kopiliqit, stigmatizon me një shkinë plakë, e cila para ushtarëve turq e zbulon fshehtësinë e fuqisë së këtij trimi ngjashëm me fshehtësinë e Akilit[12].

Ky element mjaft interesant i këtij varianti ilustron më së miri faktin se Milushi tradhtohet nga shkiet, konkretisht nga një shkinë plakë, e cila i dinte fshehtësitë dhe kishte pranuar vullnetarisht të rrëfente pikën e dobët (thembrën e Akilit) të kryetrimit të Luftës së Kosovës. Kënga më tej rrëfen si Milushi në çastin kur ishte kapur gjallë, kërkon nga turqit t’ia sjellin para shkinën tradhtare, së cilës do t’ia linte një porosi. Kur i afrohet shkina pranë, ai e kafshon me dhëmbë dhe nuk e lëshon derisa e mbyt. Në atë çast turqit ia prejnë kokën me hanxhar[13]. Historiani i mirënjohur austriak Josef Von Hammer kur shkruan për periudhën e Perandorisë Osmane për Milush Kopiliqin thotë: “Milush Kopiliqi pas vdekjes ishte më i lavdruar ndër turqit se sa ndër serbët. Rrobat e tij, shpata dhe parzmorja e çeliktë ruhen në Muzeun e Stambollit[14].

Sipas shënimeve të Xh. Ramadanit, për Betejën e Kosovës të Aligjynit të 15 gushtit 1389 thot mes tjerash: “Turqit këtë ngjarje e shpjegojnë në një varjant tjetër, ata pas aprovimit të planit të shkëlqyeshëm nga ana e harp mexhlis-këshilli luftarak, pas tetë orë luftimesh të përgjakshme me shumë viktima, osmanlinjtë shënuan fitore të madhe. Duke ikur nga fushëbeteja i rrethuar nga forcat osmane Car Llazari me të birin dhe 1000 vetë zihet rob dhe ekzekutohet nga Turqit. Sulltan Murati i gëzuar që ka korrur fitore të madhe ndaj ushtrisë së Aleancës Ballkanike, dhe duke e vëzhguar fushëbetejën: “Jerali bir sirp asëlzade tarafinden hançerlermishtir”-nga një serb i vërtet e i plagosur (asëllzade) u ther[15]. këtu historiografia turke, disi i ngatërron gjërat se ne Betejën e Kosovës kishin mar pjesë edhe shqiptarët dhe se Milush Kopiliqi nuk është serb i vërtetë porse shqiptar i Drenicës, nga fshati Kopiliq i saj. J.V. Hammeri, thotë se: “Sulltan Murati ndonëse i plagosur ka dhënë urdhëresa gjer në mbarimin definitiv të luftës. Në vendin ku u ther ai sot gjendet tyrbja e tij, kurse varri i gjendet në Brusë të Turqisë. Sulltan Murati, me plotë merita te turqit quhet, “Meshhed-i hudavendigjar”-Gazi-sundues dhe fitues”[16].

A ISHTE MILUSH KOPILIQI SHQIPTAR?

Si zakonisht historiografija sllavo-serbe, duke e pasur si objekt mitomaninë e saj gënjeshtare, shumë e ka errësuar dhe dezavuar historinë dhe realitetin shqiptar për periudhën e mesjetës. Pastaj as historiografia kishtare serbe “Pomenl’k”. Nuk do të mbetej mbrapa në falsifikimin e të dhënave reale dhe konkrete për Milush Kopiliqin, për vendlindjen dhe përkatësinë e tij etnike. Vukanoviqi, në librin e tij djallëzor, Drenica, Druga Srpska Sveta Gora (Drenica, mali i dytë i shenjtë serb), i botuar më 1937. Thotë se: “ Milushi ishte një djalë i një gruaje me konstruksione trupore të vrazhda “od kobile ždrebe rođen” (nga pela maz ka lindur) [17].

Më pastaj nëpër ato shënime tendencioze të T. Vukanoviqit, thuhet: “Car Dushani atë e kishte gjetur si fëmijë të vogël shtatë vjeçar, në njërin nga fshatrat e Drencës në Kopiliq. Car Dushani këtë fëmijë te gjetur jetim e përshkruan si fëmijë i lindur nga pela (atkinja), pastaj edhe rrëfimet popullore gojore, tregojnë se e kishte lindur një nënë me një konstruksion trupor jasht masave normale, “saqë për të lëvizur çlirshëm, ajo detyrohej t’i shpërvilte gjinjtë, duke i hedhur ato mbi supe”[18]. A. Qiriqi, thotë se: “Rrëfimtaria mitike serbe, të ëmën e Milush Kopiliqit e përshkruan si femër vullgare, e egër, me tipare fshatare uloke. Duke qenë se Milushi kishte mbetur jetim, dhe nuk dihej kush kishte qenë i ati, njerëzit e thërrisnin, i biri i kopilit. Fjala kopil,, sipas zbërthimit etimologjik që i ka bërë albanisti më i njohur shqiptar, Eqrem Çabej, është fjalë e gurrës shqipe, që ka depërtuar në të gjitha gjuhët e Ballkanit, si në gjuhën greke, serbe, rumune madje edhe në gjuhën turke”[19]. Është me interes edhe një faktor tjetër. Përveç patronimit Kopil, në historiografinë sllave, por edhe në atë turke është shënuar edhe trajta Kubiloviq, ose Milesh Kyble-Kobiloviq[20]. Trajta Kobiloviq, duhet të ketë qenë e përhapur ndër sllavët në përgjithësi, meqë kjo lidhet me nofkën pezhorative serbe: ”od kobile rođen”, (i lindur nga pela). Rrëfimtaria autentike shqiptare nuk e njeh këtë përçmim racist që i bëhet këtij trimi famëmadh të mesjetës”[21].

Tabllo lufte e Betejës së Kosovës më 1389 & Sulltan Murati Parë

Pastaj as edhe rrëfimtaria gojore shqiptare nuk jep informata për përkatësinë fisnore të Milush Kopiliqit. Megjithatë në një këngë të vjetër historike, të shënuar në fshatin Polac të Drenicës, paragjykohet prejardhja e tij llatine. Llatinka, sipas rrëfimit popullor shqiptar, ia lexon Milushit letrën kërcënuese që ia kishte dërguar Sulltan Murati[22]. Më pastaj A. Qeriqi thotë se: “Milushi sipas rrëfimeve tona tradicionale ishte trim i Drenicës, i cili qe betuar se do ta vriste Sulltan Muratin, meqë e kishte shkelur vendin dhe i kishte shtrirë mijëra e mijëra çadra në tërë Rrafshin e Kosovës. Milushi ishte dhëndër i mbretit Llazar, mirëpo ai nuk e duronte dot vjehrin, dhe as Vuk Brankoviqin, i cili po ashtu ishte dhëndër i princit Llazar. Edhe ky nuk e duronte vjehrin dhe as suitën e tij mbretërore. Në rininë e tij të hershme, sipas disa rrëfimeve popullore serbe dhe shqiptare, ai ka marr pjesë në beteja të ndryshme, si mercenar. E tillë dhe heterogjene nga pikëpamja e përkatësisë ishte pothuajse tërë ushtria e asaj kohe. Ai me kalorësit e tij nga Drenica, luftonte kudo ku i jepej rasti dhe korrte fitime, herë kundër turqve, herë në anën e turqve: Pikërisht për shkak të aventurave të tij kalorësiake, ishte bërë objekt dyshimi për princin Llazar dhe për suitën e tij. Duke qenë se kishte natyrë kryengritëse, Milush Kopiliqit i përshkruhen shumë vepra trimërie. Bashkëshortja e tij, Vukosava, rrëfen për trimëritë e burrit të saj, Vuk Brankoviqi, në çastin kur Mara, e pezmatuar nga krekosja e motrës së madhe, ia ofendon burrin, ajo ia përplasë shuplakë. Zënkat e bijave i dëgjon Car Llazari, por të pezmatuar mes veti ishin edhe dy dhëndurët e tij, Vuku dhe Milushi, kërkojnë leje nga Llazari që të dalin në dyluftim. Princi Llazar e aprovon dyluftimin. Milush Kopiliqi, sapo nisi dyluftimi me një goditje e rrëzon nga kali kundërshtarin. I mllefosur dhe i gjindosur nga humbja e dy luftimit, Vuku e akuzon Milushin si tradhtar dhe si njeri i shitur te turqit prej asaj kohe, Vuku dhe Milushi edhe pse miq, do të mbesin kundërshtarë të papajtueshëm. [23] Milushi ishte i vetmi ndër princërit e rangut të lartë që depërtoi në fushë betejën e kampit armik, i vetmi që ishte betuar se do ta vriste Sulltan Muratin. Dhe besën e dhënë, besën e njohur shqiptare e çoi në vend, sepse përkushtimi për ta çuar në vend besën, ishte përkushtim tipik i njeriut të racës shqiptare. Thellimi i studimeve me këtë segment do ta qetësonte mjegullën mesjetare, të cilën e ka shkaktuar mitologjia morbide serbe. Ajo,me apo pa qëllim, për Milush Kopiliqin ka dhënë informacione të gabuara për përkatësinë e tij fetare,klasore dhe kombëtare, në kuptimin mesjetar të fjalës.

Zbërthimi i nyjës Milush Kopiliq, përveç tjerash, i vetëdijëson serbët e shekullit 21 se Kosova ka qenë, është dhe do të jetë në radhë të parë shqiptare: “Dhe se kryetrimi i mesjetës dhe më trimi ndër princërit e aleancës së krishtere nuk ishte serb, por shqiptar ortodoks i fshatit Kopiliq të Drenicës (Piemonti dhe Kartagjena shqiptare-v.a.), i cili u rrit në pallatin e mbretit Dushan për shkak se ishte fëmijë bonjak. Pastaj, shqiptarët e Kosovës nuk do të lejojnë të mbesin peng i një historie të falsifikuar, një historie degjenerike që ka mbjellë urrejtje, ndasi, përçarje, luftë e shkatërrime ndërë më mizoret, kudo në trojet e Ballkanit”[24]. Nriçimi i gjithanshëm i fuqisë së Milush Kopiliqit, do të ishte një argument tjetër i pakontestueshëm, për të dëshmuar para botës se e drejta e ashtuquajtur historike për Kosovën, nuk është e drejtë e natyrshme, por një falsifikim i paprecedent, që mbështetet pikërisht në historinë e mesjetës dhe pikërisht në personazhin e Milush Kopiliqit, trashëgimtarët të të cilit janë banorët e sotëm të Kopiliqit të Drenicës[25].

Pastaj në fund, Prof. A. Qiriqi, drejtor i “Radio Kosovës së Lirë” mes tjeras thotë: “Rikthimi në vendin e merituar, rikthimi në panteonin e trimërisë tradicionale të këtij princi me gjak arbri është detyrë e historisë dhe e studiuesve shqiptarë, sepse trimëria tipike shqiptare e Milush Kopiliqit e kryer më 15 gusht, në ditën e Aligjynit më 1389, në Fushë të Kosovës, u ripërsërit pas 609 vjetësh, më 5, 6 dhe 7 mars të vitit 1998. Ajo ndodhi në kullën e Jasharajve në Prekaz, në Drenicën tonë trime, jo shumë larg fshatit Kopiliq. Kjo përsëritje ciklike e historisë, në esencë është e njëjtë por e ndodhur në kushte dhe rrethana të tjera historike”[26]. Pastaj edhe lufta nëpër gjashtë llogoret e përgjakura të Zeqir Llaushës, “Prej Prokupje deri në Nish”. Atje në Shqipërinë e Vjetër Verilindore, tregon se popullata etnike e Milush Kopiliqit, kurra-kurrës, nuk e ndali luftën kundër invadorëve të huaj që shpesh herë i shkelën tmerrshëm këto troje të shtetit të Arbrit. Kjo përsëritje ciklike e historisë, në esencë është e njëjtë, por e ndodhur në kushte dhe rrethana të tjera historike. Sfida dhe sakrifica që bëri kryetrimi i Shqipërisë të kohës sonë, legjendari Adem Jashari kundër pushtuesit serb tregon se kush ka sakrifikuar dikur edhe sot, për t’i mbrojtur këto troje nga invaduesit dhe konkvistadorët, qofshin të kohës së kaluar, apo të kohës sonë moderne[27]. Të nxitura kurdoherë nga kralët e Serbisë, me në shtytjen dhe përkrahjen e carëve të Rusisë. Drenica ky bastion shqiptar i Milush Kopiliqit, i Shote dhe Azem Galicës dhe i Adem Jasharit për asnjë çast nuk e ndalën luftën për lirinë e mëmëdheut.

* ) Autori është i burgosur politikë, njëherit edhe kryetar i “Shoqatës së Muhaxhirëve të Preshevës”.

RESHAT AVDIU:

LUMI MORAVA KA KUPTIM NGA FJALA ILIRO-KELTE

…

[1] Prof. Xh. Ramadani drejtor i RTV-Bujanocit, “Perspektiva”, 26 maj 2008. fq. 28

[3] Dr.Mihajlo Kostić,“Preševska Kotlina”.Društveno-geografska studije,Vranje,196

[6] Sali Trako, Studime orientale, Prishtinë,2002 fq. 169.

[8] S. Trako, Beteja e Kosovës e vitit 1389 në Historinë e Idriz Bitlisit, botur në studimet islame Prishtinë,2002. fq.174.

[9] Prof. A. Qeriqi, Milush Kopiliqi serb apo shqiptar? Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV; Tiranë,1968 fq. 36.

[12] Prof. Ahmet Qeriqi, Milush Kopiliqi serb apo shqiptar? Prishtinë,2003. fq. 17.

[14] J. v. Hammer, Historia e Perandorisë Osmane fq. 75-76.

[15] Prof. Xh. Ramadani. Drejtor i RTV-Bujanocit,“Perspektiva 26 maj. Bujanoc,2008.

[17] Tatomir Vukanović, Drenica Druga Srpska Sfeta Gora, Beograd, 1937 str. 84-85.

[19] Dr. Eqrem Çabej, Studime gjuhësore III. Prishtinë, 1976 fq.73. cit. nga vepra e A. Qeriqi. Milush Kopiliqi Serb apo Shqiptar?

[20] Lufta shqiptaro-turke në shekulli XV, burime osmane. Tiranë, 1968. fq. 66.

[21] Prof. A. Qeriqi, Milush Kopiliqi serb apo shqiptar? Prishtinë,2002, fq. 8

[22] Këngë popullore historike, Prishtinë,1973. fq. 50.

[23] J. v. Hammer, “Historija Osmanlisko Carsvo” “Historia e Perandorisë Osmane”, Zagreb, 1979 fq. 76.

[24] Prof. Ahmet Qeriqi, Milush Kopiliqi, serb apo Shqiptar? Prishtinë, 2003. fq. 40.