≈ Ta njohim tė kaluarėn tone
≈ |
VENDOSJA E SLLAVĖVE NĖ ILIRIK DHE
MAQEDONIA (
Shkruan: Shefki Ollomani - Tetor 2011 )
Pas vdekjes sė
perandorit Teodosi i Madh mė 395, Perandoria Romake u nda nė dy pjesė: nė
Perandorinė e Lindjes - Bizantin, me kryeqendėr Konstantinopojėn dhe nė Perandorinė
e Perėndimit, me kryeqendėr Romėn. Iliria mbet nėn sundimin e Bizantit. Historiani, Tajar Zavalani, shkruan: Vendbanimet fillestare tė Sllavėve kanė
qenė moēalet e luginės sė lumit Pripet nė njė krahinė tė Bjellorusisė qė
quhej Polesje. Sllavėt jetonin si tribu primitivė, me regjim patriarkal e
merreshin me pak bujqėsi duke djegė pyjet, nė toket e tė cilėve mbillnin pėr njė stinė, duke shfrytėzuar hirin si
pleh. Profesori ēek, Dvornik, shkruan: Sllavėt nuk kanė asnjė legjendė heroike
qė tė kujtojė vendosjen e tyre nė Gadishullin Ballkanik. Historia e
invazioneve sllave filloi nga fundi i shekullit VI pas Krishtit. Nė njė epokė tė historisė qė nuk dihet me saktėsi, Sllavėt
filluan tė dalin nga Polesja dhe tė pėrhapen nė Europėn e Mesme dhe
Juglindore. Ata nuk ishin inisiatorėt e kėtij invazioni, por ishin skllevėr
dhe shėrbyen si mish pėr top, masė mbrojtėse tė Avarėve, Hunėve dhe
Bullgarėve. Historiani W.Temperly, shkruan: Sllavėt nuk erdhėn si njė ushtri
invaduese qė mund tė luftohej me armė, por si njė masė njerėzish kundėr tė
cilėve nuk kishte asnjė fuqi qė mund tė qėndronte. Ishte njė gjė e lehtė tė
shfaroje individė ose grupe tė tėrė nga invaduesit sllavė, por ishte e
pamundur tė ndalosh dyndjet e tyre, ku numri ishte aq i madh sa zinte vendin
e vetive luftarake. Nė fillim fushatat sllave nė Ballkan patėn njė karakter tė
pėrkohshėm. Ata hynin nė njė vend, vrisnin, prisnin, digjnin, rrėnonin e
grabisnin sa mundeshin dhe ktheheshin pas maleve Karpate ku ishin vendos.
Kėshtu, nė vitin 580, njė fuqi e pėrzier sllavėsh dhe avarėsh, rreth 100.000
vetė, u nisėn nga gryka e Danubit dhe bėnė kėrdinė nė Iliri dhe Thraki. Ata
dogjėn, plaēkitėn e grabitėn pėr 4 vite rresht. Njė pjesė e tyre u tėrhoqėn
me njė pasuri tė madhe, por shumica e sllavėve u ngulitėn nė trojet e
pushtuara ilire. Kėto epizode tragjike tė invadimeve sllave nė Ilirik arritėn
kulmin e tyre nė vitin 617, kur pas vėrshimeve tė tyre masovike u vendosėn
pėrfundimisht nė Ballkan, duke filluar sllavizimin gradual tė tij. Historiani i Bizantit, Prokopi, shkruan: Si njė valė deti prej njerėzish, me
burra, gra e fėmijė, ata u vėrsulėn nė tokat e Perandorisė dhe kthyen nė
gėrmadha e zhytėn nė gjak Ilirinė, Epirin dhe Thrakinė, duke pėrparuar deri
nė thellėsi tė Greqisė sė vjetėr. Prej orės qė skllavinėt u turrėn nė tokat e
Perandorisė, ata grinė dhe masakruan tė gjithė njerėzit, pa dallim gjinie e
moshe qė u ranė nė duar. Kjo shfarosje me shumicė mbuloi nė kufoma Ilirinė
dhe Thrakinė, qė sipas llogaritjeve ishin mė shumė se 200.000 vetė, duke
pėrfshirė edhe ata qė u morėn si skllevėr. Nė fund tė shekullit VIII, Bullgarėt u shkėputėn nga
dominimi i Avarėve tė sė njėjtės rracė dhe filluan tė pushtojnė toka pėr
llogari tė tyre. Nė vitin 679, nėn udhėheqjen e Khanit bullgar Asparuh, ata u
vendosėn nė tokat e Bullgarisė sė sotme, duke hedhur themelet e njė shteti
bullgar tė pavarur nga Bizanti. Duke qenė njė popullsi mė e vogėl nė numėr se
Sllavėt, Bullgarėt morėn gjuhėn sllave dhe si rezultat u sllavizuan. Historiani arbėresh nga Kroacia, Aleksandėr Stipēeviē, pėr
dundjet dhe vendosjet sllave nė Ilirik, shkruan: Mbarimi i kohės sė vjetėr dhe fillimi i
kohės sė mesme, vijoi nė Ballkan si njė ndėr periudhat mė tė errta. Gotėt,
Hunėt, Avarėt dhe popujt e tjerė barbarė sulmuan nga tė gjitha pjesėt, duke
plaēkitur e shkatėrruar ēdo gjė qė krijuan Romakėt dhe Ilirėt gjatė atyre
shekujve tė punės e tė pėrparimit. Njė qytetėrim i zhvilluar filloi tė
zhduket nėn goditjet vdekjeprurėse qė i shkaktonin hordhitė barbare me
tėrbimin e tyre shkatėrrues. Nė fillim tė shekullit VII fillon kolonizimi nga
ana e popujve tė ndryshėm sllavė, tė cilėt, pak nga pak, e pushtuan gati tėrė
vendin qė dikur u takonte Ilirėve. Nė kėtė mėnyrė Serbėt e Bullgarėt u vendosėn nė
Ballkan, duke shtyrė popullsinė autoktone ilire drejt jugut, tė cilėt u
quajtėn Ilirė tė Jugut dhe shtriheshin nga Kosova nė Artė dhe nga deti
Adriatik nė Shkup. Pjesa veriore e Dardanisė u pushtua dhe u sllavizua nga
Serbėt, kurse pjesa lindore e saj dhe Thrakia u pushtua dhe u asimilua nga
Bullgarėt. Popullsia sllave e pėrbėrė nga serbėt, kroatėt, sllovenėt
e mė vonė edhe bullgarėt, qė u formuan gjatė Mesjetės, ishin me besim fetar
pagan. Serbėt mė 879 dhe Bullgarėt mė 866, u futėn nė vitin 879 nė kishėn e
krishterė ortodokse, kurse kroatėt e sllovenėt u futėn nė kishėn e krishterė
katolike. Nė tė gjitha kishat e Sllavėve tė Jugut, gjuha serbe quhej
si gjuhė ilire dhe shėnohej si iliryca lingua, e qė nuk ka qenė aspak
ilire, por sllave. Nė kėtė mėnyrė Serbėt e sllavėt tjerė, pėrpiqeshin tė
pėrzihen me Ilirėt autoktonė. Bullgarėt arritėn ta quajnė gjuhėn e tyre
Maqedonishte (pra ilire), por edhe ajo ishte gjuhė sllave. Bullgarėt, pasi qė
pushtuan Maqedoninė, e quajtėn Aleksandrin e Madh paraardhės tė tyre, d.m.th.
bullgar! Mirėpo, historiani francez, DAnzhieli, shkruan: Nuk mund tė harrohet qė Aleksandri i Madh
ishte me prejardhje ilire, me arsim helen dhe i edukuar nga njė shqiptar/ilir
tjetėr prej Stragjirės sė Maqedonisė, Aristotelit. Nėna e Aleksandrit tė Madh
, Olimpia/Olimbia, ishte nga fiset Iliro-Epirote, babai i tij, Filipi II,
ishte ilir maqedonas, pra shqiptar... Ndryshe nga dyndjet e tjera barbare qė nuk zunė vend nė
Shqipėri, ardhja e Sllavėve qe me pasoja tė mėdha pėr popullin dhe trojet tona. Nė shekullin VIII dyndjet sllave
morėn fund nė Ballkan. Popullsia Thrake u zhduk plotėsisht dhe u formua
Bullgaria e sotme. Vendbanimet ilire u ngushtuan shumė dhe popullsia ilire qė
banonte nė vendet qė sot quhen: Slloveni, Kroaci, Bosnjė, Mali i Zi, Serbi
dhe Maqedoni u asimilua krejtėsisht ose
u shfaros me dhunė. ***** Sipas historianėve bizantinė: Teofani, Nikifori, Kedreni
dhe Zomara, Bullgarėt sllavė u vendosėn nė Siujdhesėn Ilirike dhe nė trojet e
Maqedonisė antike diku kah gjysma e shekullit VII tė erės sonė, rreth viteve
650-680 dhe nė vitin 687, pra tetė-nėntė vjet pas themelimit tė Mbretėrisė
Bullgare, popullsia e Maqedonisė antike ishte bullgaro-sllave. Nė shek.IX shteti Bullgar u forcua dhe filloi tė zgjerohet
nė kurriz tė Perandorisė Bizantine. Nė vitin 851 ata u shtrinė nė Maqedoninė
Qendrore dhe nė Shqipėrinė e Jugut, duke pushtuar Ohrin dhe Devollin, kurse
disa vjet mė vonė pushtuan edhe Beratin dhe gjithė luginėn e Vjosės. Nė vitin
904 ata pushtuan edhe Vlorėn, Himarėn, Butrintin e Nikopojėn (Prevezėn), por
nuk mundėn ta marrin Durrėsin dhe Shkodrėn. Tė gjitha kėto toka shqiptare
hynė nėn sundimin e Mbretėrisė Bullgare dhe Simeoni e ktheu shtetin bullgar
nė Perandori, duke e shpallur veten Car tė Bullgarėve dhe Bizantinėve. Pas vdekjes sė Simeonit, perandoria bullgare u dobėsua,
por pas marrjes sė fronit nga njė feudal i fuqishėm, Samuili, ajo u rimėkėmb
pėrsėri. Qendra e saj u bė Prespa e mė vonė Ohri. Nė vitin 1005 ai shtiu nė
dorė Durrėsin dhe mė 1014 Manastirin. Vendin e Samuilit e zuri vėllau i tij,
Ivan Vlladisllavi. Nė vitin 1017 Ivan Vlladisllavi u vra nė afėrsi tė
Durrėsit. Pas kėsaj bullgarėt iu nėnshtruan Bizantit, por Vojvoda Ivaca e
vazhdoi rezistėncėn e tij nė Skrapar ku u shtyp pėrfundimisht nga gjenerali
shqiptar, David Arianiti. Ky qe dhe fundi i mbretėrisė bullgare dhe e
sundimit bullgar nė Shqipėri (851-1017=166 vjet). Bullgaro-sllavėt depėrtuan shumė lehtė drejt Ilirikut dhe
Maqedonisė, duke krijuar shumė shpejt
mbretėrinė e tyre, sepse ata i morėn me tė mirė vendasit e atjeshėm: Ilirėt,
Vllehėt, Thrakasit, Myzianėt dhe popuj tė tjerė, tė cilėt ishin nėn robėrinė
dhe sundimin e egėr tė Perandorisė Bizantine dhe tė nėpėrkėmbur edhe nga
Grekėt. Kėto popuj tė shtypur nga pushtuesit bizantinė, Bullgarėt sllavė i
pritėn gati si ēlirimtarė, sepse Mbretėria Bullgare ishte nė luftė e
armiqėsi tė pėrhershme me Bizantin dhe popujve tė shtypur nga ai u njohu
shumė tė drejta, tė cilat ata nuk i kishin pasur prej shekujsh. Perandori bizantin, Justinian Rinometi, nuk pranoi tu
paguaj Bullgarėve tributin e pranuar nga ati i tij, por ngriti njė ushtri tė
fuqishme dhe mundi nė fushat e Thrakės njė ushtri bullgare. Ai mė pas marshoi
drejt perėndimit dhe pėrparoi deri nė Selanik, duke i nėnshtruar popullsitė
sllave. Nga kronikat bizantine del edhe ēėshtja e ushtrisė sė
bullgarėve tė vendosur nė Maqedoni: Kėtė vit (v.691),- shkruan
Nikifori,- perandori Konstantin i ktheu nė robėr njė pjesė tė popullsisė sllave
tė Maqedonisė dhe ia nėnshtroi tė tjerat perandorisė romake. Kjo ndodhi sepse ushtria bullgare
sllave, e komanduar nga Nebuli, kaloi nė anėn e ushtrisė arabe, tė udhėhequr
nga kalifi Abdel-Malek, nė luftėn e tij me ushtrinė bizantine. Nė kėtė kohė
Bullgaro-sllavėt shtriheshin jo vetėm nė Maqedoni e Greqi, por deri nė Peloponez. ***** Nė vitin
168 p.e.s. Maqedonia ra nėn sundimin romak, ndėrsa nė vitin 148 p.e.s. ajo u
bė provincė e thjeshtė romake. Me ndarjen e Perandorisė romake, mė 395,
Gadishulli ballkanik u bė pjesė e Perandorisė Lindore romake - Bizantit,
kėshtu edhe provinca e dikurshme e Maqedonisė antike u bė pjesė pėrbėrėse e
saj. Nė shekullin XIV dhe XV hapėsirat e Ballkanit ranė nėn sundimin e
Perandorisė Osmane dhe ngelėn aty gjer nė prag tė Luftės sė Parė Botėrore.
Rajoni i dikurshėm i Maqedonisė antike me Traktatin e Bukureshtit, tė vitit
1913, u nda midis Greqisė, Bullgarisė dhe Serbisė. Maqedonia nuk u pėrmend pėr
afro dymijė vjet, qė nga rėnia e saj nėn Perandorinė romake e deri nė fillim
tė shekullit XX. Poashtu, gjatė tėrė historisė nuk ka ekzistuar asnjė
pėrpjekje e ndonjė populli pėr tė ringjallur shtetin me emrin Maqedoni. Ideja pėr njė Maqedoni si shtet, lindi
nga fundi i shekullit XIX. Atėherė doli nė skenė njė lėvizje e fuqishme, qė
njihet me emrin VMRO. Sipas platformės politike tė saj Maqedonia do tė duhej
tė ishte njė Zvicėr ballkanike, ku
do tė jetonin nė barazi tė plotė banorėt e saj: bullgarėt, shqiptarėt,
turqit, vllehėt, grekėt etj. Duke u nisur nga parimet e lartpėrmendura, edhe
pėrkundėr kundėrthėnieve, mė 1903 shpėrtheu kryengritja, e cila njihet me
emrin Kryengritja e Ilindenit. Ngjarjet kryesore tė kėsaj kryengritjeje u
zhvilluan nė hapėsirat, ku jetonin shumica shqiptare. Pėr shkak tė karakterit
ēlirimtar tė Kryengritjes sė Ilindenit, shqiptarėt morėn pjesė aktive nė tė.
Kėtė e dėshmojnė edhe shumė autorė sllavo-maqedonas, tė cilėt kanė shkruar
pėr kėto ngjarje. Ndėr
ta ėshtė edhe Todor Simovski, i cili nė punimin e tij: Pėr pjesėmarrjen e kombėsive nė Kryengritjen e Ilindenit,
shkruan:
pėrpjekjet
e para pėr njė shtet maqedonas filluan aty kah fundi i shekullit XIX, nėn
ndikimin e lėvizjeve ēlirimtare tė popujve fqinj, tė cilėt tentonin tė
ēlirohen nga sundimi shekullor osman. Kėshtu, nėn ndikimin e kėtyre
lėvizjeve, edhe tek sllavo-maqedonasit u formua organizata VMRO, nėn
ndikimin e sė cilės, nė vitin 1903, shpėrtheu Kryengritja e Ilindenit.
Kryengritja kryesisht kishte karakter antiosman. Prandaj, asaj iu
bashkangjitėn dhe e ndihmuan edhe Shqiptarėt. Pa ndihmėn e Shqiptarėve ajo
vėshtirė se do tė kishte sukses, kur dihet se ajo u zhvillua kryesisht nė
viset e banuara mė tepėr me Shqiptarė.
Mė tej ai vazhdon: Shqiptarėt
kishin merita tė veēanta pėr Komitetin dhe kryengritjen e Ilindenit, qė ishin
bartės tė sigurtė dhe tė mirė tė armėve, barutit dhe materialit tjetėr
ushtarak . Nė lidhje me ēėshtjen e Kryengritjes
sė Ilindenit dhe luftėn e shqiptarėve nė kėtė periudhė kanė shkruar edhe
historian tjerė maqedonas, si: Aleksandėr Hristov, Orde Ivanovski,
etj.
Poashtu, pėr kėtė flitet edhe nė librin: Historia e Popullit Maqedonas, Shkup
1993, ku theksohet pjesėmarrja masive e shqiptarėve nė atė kryengritje. Edhe
pse Kryengritja e Ilindenit pėr disa ditė u shua nga forcat ushtarake osmane,
kjo ishte ngjarja e parė me rėndėsi historike pėr popujt qė jetonin nė
Maqedoni. Kėto ngjarje shėnuan zanafillėn historike tė bashkėpunimit nė mes
sllavomaqedonasve (apo sllavobullgarėve) dhe Shqiptarėve, si dhe gatishmėrinė
e kėtyre dy popujve tė robėruar, pėr tu ēliruar nga zgjedha osmane. Konferenca
e Londrės ( 1913 ), e njohu pavarėsinė e Shqipėrisė, por e sanksionoi ndarjen
e hapėsirave gjeografike dhe tė popullit shqiptar si tėrėsi, nė dy pjesė gati
tė barabarta. Gjysma e kombit shqiptar mbeti nė pėrbėrje tė Shqipėrisė sė
pavarur, ndėrsa gjysma tjetėr hyri nė pėrbėrje tė Mbretėsisė Serbe. Pas Luftės sė Parė Botėrore,
Shqiptarėt etnikė qė mbetėn jashtė kufijve tė Shqipėrisė, u futėn nė pėrbėrje
tė Mbretėrisė Serbo-Kroato-Sllovene, qė pak mė vonė u quajt Mbretėria e
Jugosllavisė. Gjatė Luftės sė Dytė Botėrore, edhe
pėrkundėr propagandės komuniste pėr vetėvendosjen e popujve, ajo jo qė nuk
ndodhi me shqiptarėt, por hapsirat e tyre etnike u coptuan nė shumė shtete.
Komunistėt u ofronin shqiptarėve tė drejta dhe barazi fiktive, siē ishte
rasti me Mbledhjen e ASNOM, mė 2 gusht 1944, nė Prohor Pēinski. Lidhur me kėtė
Prof. Dr. Gjorgji Caca thotė: Republika Socialiste e Maqedonisė,
sot ėshtė ajo qė asnjėherė nuk ka qenė. Ajo ėshtė kėshtu, sepse ėshtė formuar
nė Luftėn e pėrbashkėt tė popullit maqedonas sė bashku me kombėsinė shqiptare
dhe turke
As nė fazėn e parė dhe as nė tė
dytėn, Maqedonia nuk pėrkufizohet si shtet nacional i maqedonasėve. Nė fazėn
e tretė Kushtetuta e re e qartėsoi pėrbėrjen e popujve tė Republikės sė
Maqedonisė. Kjo ishte Kushtetuta e vitit 1974, e cila e definon Maqedoninė kėshtu: Republika Socialiste e Maqedonisė
ėshtė shtet nacional i popullit maqedonas dhe shtet i kombėsisė shqiptare dhe
turke nė tė, bazuar nė sovranitetin e popullit, pushtetit dhe vetėqeverisjes
sė klasės punėtore dhe tė gjithė njerėzve punonjės dhe bashkėsi socialiste
demokratike vetėqeverisėse tė popujve punonjės dhe qytetarėve, tė popullit
maqedonas dhe me tė tė barabartė tė kombėsisė shqiptare dhe turke . Nga definicioni i aktit mė tė lartė
juridik pėr Maqedoninė si shtet i Maqedonasve, Shqiptarėve dhe Turqve mund tė
konstatohet se kjo i pėrgjigjej realitetit historik pėr kontributin e dhėnė
tė popujve tė saj dhe pėrbėrjes etnike tė kėsaj republike multinacionale. ***** Ekziston
pėr njė kohė tė gjatė njė kontest nė mes tė disa shteteve ballkanike nė
lidhje me territorin e ish-provincės otomane tė Maqedonisė. Ky kontest
etno-territorial nė periudha tė caktuara historike ka marė pėrmasa tė
rrezikshme pėr paqen dhe stabilitetin nė rajon. Pėrderisa pushteti okupues
otoman ishte i fuqishėm dhe stabil, kontradiktat mes etnive tė ndryshme
mbaheshin nėn kontrollin e organeve qėndrore. Fillimi i rėnies dhe i largimit
tė ngadalshėm tė otomanėve nga Ballkani, me paqen e Karlovcit tė vitit 1699
dhe fillimi i ndėrhyrjes sė fuqishme ruse pas vitit 1820 me pavarėsimin e
Greqisė, e bashkuar kjo edhe me dėshirėn e natyrshme tė popujve ballkanikė
pėr liri, sollėn deri te tėrmete tė mėdha nė Europėn juglindore. Nė kėtė
kuadėr, si rezultat i luftės ruso-turke tė vitit 1877/78, dhe disfatės sė
tmershme tė armatave otomane, Rusia ia diktoi Turqisė termat e paqes sė Shėn
Stefanit (Jeshilkojit) nga 3 marsi 1878. Nė bazė tė kėsaj marėveshjeje,
Bullgaria fitoi autonominė dhe u zgjerua shumė nė dėm tė vendeve fqinje duke
fituar Vranjėn, Pirotin, Thrakėn etj. Implikime tė mėdha solli sidomos
zgjerimi nė perėndim duke pėrfshirė gati gjithė territorin e Maqedonisė
otomane. Kundėr kėtij forcimi tė madh tė ndikimit rus nė jug reaguan fuqitė e
mėdha duke organizuar Kongresin e Berlinit (13 qershor-13 korrik, 1878), me
tė cilin Bullgarisė iu reduktuan ndjeshėm kufijtė e propozuar nga Rusia nė
Shėn Stefan. Prej kėsaj kohe politika bullgare nė drejtim tė Maqedonisė mer
formė mė tė sofistikuar duke folur gjithmonė pėr njė Maqedoni autonome,
kuptohet si njė fazė e ndėrmjetme kjo drejt bashkimit me Bullgarinė. Nė
vijim tė aktiviteteve revolucionare tė kontrolluara nga Sofja, mė 1893, nė
Selanik, formohet Organizata revolucionare e brendshme maqedonase-odrinase,
e cila mė vonė do tė ndryshojė disa herė emrin por jo edhe qėllimin e
deklaruar: Ēlirimin e Maqedonisė nga okupatori turk dhe bashkimin e natyrshėm
tė popullit bullgar me shtetin amė Bullgarinė. Themeluesit e saj si: Kristo
Batanxhiev, Dame Gruev, Kristo Tatarēev etj, e ndjenin veten tė gjithė pėr
bullgarė etnikė dhe asnjėherė nuk e vinin nė dyshim kėtė. Madje vetė Dr.Kristo Tatarēev, e shpreh qartė nė
memoaret e tij idenė mbizotėruese nė bazė tė sė cilės u formua organizata kur
thotė se: E kishim nė mendje se njė
Maqedoni autonome do ta kishte mė lehtė tė bashkohej me Bullgarinė mė vonė.
Ky ėshtė vetėm njė nga qindra e mijėra dokumente nė tė cilat pasqyrohet qartė
karakteri etnik bullgar i popullsisė sllavishtfolėse tė Maqedonisė sė asaj
kohe. Nė
luftėn ballkanike tė vitit 1912 dhe nė rregullimet pasuese tė Bukureshtit dhe
tė Londrės si humbės mė i madh doli populli shqiptar territori i shtetit-komb
tė tė cilit u reduktua nė vetėm 30% tė territorit tė banuar nga shqiptarė
etnikė nė Ballkan. Paqja e Bukureshtit nga 10 gushti i vitit 1912 megjithėse
i dhuroi Bullgarisė njė territor prej gati 26.000 km2, pėrsėri nuk kėnaqi
aspiratėn e natyrshme popullore pėr tu bashkuar me bullgarėt e Maqedonisė,
pasi kjo pjesė e tokave bullgaro-shqiptare nė masė tė madhe u nda nga fitimtarėt
e luftės ballkanike, Sėrbisė dhe Greqisė. Qė nga kjo kohė sllavėt
bullgarishtfolės tė Maqedonisė jetuan nėn ēatinė sėrbe respektivisht greke tė
cilėt e mohonin kombėsinė bullgare tė tyre. Edhe nė mesin e intelegjencisė
sllavishtfolėse nga Maqedonia ka pasur elementė si p.sh Kėrste Petkov
Misirkov qė nė periudha tė caktuara historike e kanė pasur tė turbullt dhe me
dyzime pėrkatėsinė e tyre kombėtare, duke u shpallur herė si bullgarė, herė
si bullgaro- maqedonas e herė si maqedonas. Elemente
bullgare nga Maqedonia tė shkolluara para Luftės II Botėrore me fondet e
Mbretėrisė Sėrbe nė Beograd, pas ndryshimeve tė vitit 1945 fitojnė pėrparėsi
dhe nė kuadėr tė politikave titoiste fillojnė me njė punė serioze pėr
krijimin pėrfundimtar tė njė kombi tė ri: atij maqedonas. Federata
komuniste e Jugosllavisė pėr herė tė parė njeh zyrtarisht njė kombėsi tė
veēantė sllave-jugore, atė maqedonase me tė gjithė elementėt e veēantėsisė
kulturore qė e dallojnė njė komb, nė radhė tė parė gjuha. Nė njė periudhė
kohore 50 vjeēare, dhe nė reth 18 vite pavarėsi nga ish-federata jugosllave
nė kėtė vend bėhet pėrpjekeje qė tė etablohet dhe pėrforcohet elementi etnik
maqedonas si i ndryshėm nga ai bullgar. Nė kėtė drejtim Bullgaria dhe
Maqedonia paradoksalisht pretendojnė njėkohėsisht nė pėrkatėsi etnike
bullgare respektivisht maqedonase pėr heronjtė e njėjtė kombėtarė,
shkrimtarėt e njėjtė nga e kaluara, shenjtorėt e kishės ortodokse, gjuhėn e
folur e cila ėshtė gati identike, kulturėn popullore e deri tek mitet
popullore. Kjo
nė radhė tė parė ka tė bėjė me gjuhėn gati identike, por shumė mė tepėr me
figurat e mėdha historike nga e kaluara tė cilėt janė njėkohėsisht edhe
bullgare edhe maqedonase!. Qė nga Shėn Kirili, Shėn Metodi, Shėn Naumi e Car
Samuili, Krali Marko e Karposhi, e deri tek Goce Dellēev, Nikolla Karev e
Kristo Tatarēev, pėr tė numėruar disa shembuj tė paktė, gjithė kėto figura
historike janė pėr bullgarėt bullgarė, kurse pėr njė pjesė sllavishtfolėse tė
qytetarėve tė IRJM-sė, qė e mban veten pėr maqedonase nė aspekt etnik, kėta
janė maqedonas. Njė
numėr i ngjarjeve tė mėdha historike nga e kaluara si Mbretėria e Samulit,
beteja e Maricės, kryengritja e Karposhit, kryengritja e Kresnės, Kryengritja
e Razlovit, kryengritja e Ilindenit, etj merren si ngjarje madhore si nė
historinė bullgare ashtu edhe nė historinė maqedonase. Qėndrimi
zyrtar i shtetit bullgar ka qenė nė vazhdimėsi mohues ndaj ekzistencės sė
popullit tė veēantė maqedonas si i ndryshėm nga populli bullgar. Bullgaria me
tė drejtė vė pikėpyetje tė mėdha tek shumė figura e ngjarje historike nga e
kaluara tė cilat e demaskojnė seriozisht maqedonizmin si identitet tė
veēantė brenda sllav. Qeveritė
e ndryshme maqedonase tė periudhės sė pavarėsisė kanė bėrė pėrpjekje pėr
imponimit e qėndrimit tė tyre zyrtar pėr ekzistencėn e njė kombi tė veēantė
maqedonas krejtėsisht origjinal dhe tė ndryshėm nga ai bullgar. Nė kėtė
drejtim mė konsistente dhe kėmbėngulėse kanė qenė rymat e majta tė cilat
gjeografikisht, etnikisht dhe shpirtėrsht ndihen mė afėr Beogradit. Rymat
djathtiste nga ana tjetėr janė mė tė vagullta dhe tė mjegullta nė drejtim tė
refuzimit kategorik tė opcionit bullgar. Kjo shihet qartė edhe gjatė dy tri
viteve tė fundit kur nė qeveri janė elementet e VMRO/DPMNE-se. Situata
bėhet akoma mė e komplikuar kur tė kihen parasysh pėrpjekjet 20 vjeēare greke
pėr tė ndryshuar emrin e Maqedonisė. Ndryshimi i emrit tė vendit implikon
edhe shumė pikėpyetje tjera nė lidhje me identitetin kombėtar tė banorėve tė
vendit qė ndryshon emrin. Nė kėtė pikė ēėshtja bėhet shekspiriane pėr
qytetarėt sllavishtfolės kėtu. Janė ata maqedonas antikė tė sllavizuar mė
vonė? Janė fis i veēantė sllav i cili u vendos nė Ballkan nė shekujt VI-IX
bashkė me fiset tjera sllave? Apo janė bullgarė tė shkėputur me dhunė nga
gjiri i shtetit amė qė duhet ti rikthehen atij? Apo mos janė bullgarė etnikė
qė me kalimin e kohės nėn ndikimin e propagandave jugosllave dhe komuniste
kanė evoluar nė njė kombėsi tė re tė quajtur maqedonase? Teoritė
mė tė reja nė lidhje me kombformimet njohin edhe mundėsi tė formimit
(zbulimit i quan Andersoni) tė tyre nga lart poshtė, pra nėn kontrollin
politik dhe ndikimin e elitave tė caktuara pushtetare. Elita maqedonase
projugosllave e kohės sė Titos dhe kjo e kėtyre 20 vjetėve pavarėsi, siē
duket ka pasur sukses nė injektimin artificial tė njė identiteti tė ri
kombėtar atij maqedonas. Njė identitet i tillė i bazuar krejtėsisht nė njė
ndjenjė pėrkatėsie krahinore dhe nė dialektet lindore tė bullgarishtes sot
ėshtė ngritur nė komb dhe gjuhė tė veēantė maqedonase. Ky identitet jo vetėm
qė del si i ndryshėm nga ai bullgar, por ėshtė nė kontradiktė tė
drejtpėrdrejtė me tė, pasi pretendon nė vlerat e njėjta nė tė cilat bazohet
historikisht edhe identiteti kombėtar bullgar. Shikuar nė tėrėsi, ēėshtja e
identitetit kombėtar tė maqedonasve tė sotėm tė IRJM ėshtė e paqartė dhe e
komplikuar, pikėrisht ashtu siē thanė edhe vetė liderėt e sotėm tė dy
popujve nė fjalė, atij maqedonas dhe atij bullgar: fqinjė, vėllezėr apo njė
komb i ndarė nė dy shtete? ***** Shteti i sotėm, Ish-Republika
Jugosllave e Maqedonisė shtrihet midis Bullgarisė, Greqisė, Shqipėrisė,
Serbisė dhe Kosovės. Sipas pozitės gjeografike, ajo pėrfshin hapėsirėn, ku
kryqėzohen rrugėt dhe hekurudhat nė drejtimin Veri-Jug, qė lidhin Greqinė dhe
Kosovėn e Serbinė dhe vijat komunikative Lindje-Perėndim, qė lidhin
Shqipėrinė dhe Bullgarinė. Banorėt
mė tė lashtė tė Maqedonisė sė sotme, Ish-Republikės Jugosllave tė Maqedonisė,
qė pėrmenden tek autorėt antikė grekė e romakė, janė fiset ilire, thrakase
dhe helene. Kėto tė dhėna na lėnė tė kuptojmė se sot, trashėgimtarėt e
banorėve mė tė vjetėr tė kėtij shteti, janė shqiptarėt qė jetojnė kėtu. Kjo
pėr shkak tė njė fakti shumė tė qartė, se pasardhėsit e ilirėve janė
shqiptarėt, pasardhėsit e helenėve janė grekėt, ndėrsa si pasardhės tė
trakėve tė vjetėr nuk pėrmendet ndonjė popull i sotėm, pėrpos hapėsirės
gjeografike Thrakia, qė shtrihet midis Bullgarisė dhe Greqisė. Historianėt sllavė
pėrpiqen qė tė dėshmojnė se populli i sotėm maqedonas ėshtė pasardhės i
maqedonasėve antikė. Tėrė kjo bėhet pėr shkak tė politikės ditore maqedonase,
pėr tė arsyetuar krijesėn dhe ekzistimin e shtetit tė sotėm Republika e
Maqedonisė, si vazhdimėsi historike e Maqedonisė antike. Por, pėr saktėsinė
e kėsaj teorie sllave nuk ekzistojnė fakte shkencore relevante tė
historiografisė sė huaj, prandaj pėrpjekja nė kėtė drejtim ėshtė jo
shkencore. Fiset sllave qė erdhėn mė vonė nė
hapėsirat gjeografike tė Ballkanit, u vendosėn kėtu pėrgjithmonė. Ky proces i
vendosjes dhe kolonizimit tė Gadishullit Ballkanik pati reperkusione tė mėdha
pėr popullatėn autoktone ilire nė Ballkan. Grupe
tė ndryshme sllave, qė nė shekullin VI, u vendosėn nė rrethinat e Selanikut.
Kolonizimi sllav mori pėrmasa tė mėdha nė shekullin VII. Perandoria Bizantine
nė kėtė periudhė ishte nė luftė me Persinė dhe nuk ishte nė gjendje tė ndalė
procesin e depėrtimit tė Sllavėve. Si rezultat i kolonizimit sllav, u ndėrrua
struktura etnike e hapėsirave Ballkanike. Nė
librin, Historia e Popullit Maqedonas, thuhet:
me
shndėrrimin e Maqedonisė nė tokė sllave u krijua simbioza midis sllavėve tė
ardhur dhe popullsisė vendase maqedonase (qė ishte pakėsuar). Si rezultat i
simbiozės midis sllavėve dhe popullsisė sė vjetėr vendase maqedonase, pak nga
pak tek sllavėt u imponua emri i vjetėr i vendit Maqedoni. Nė kėtė mėnyrė,
pas asimilimit definitiv tė popullatės sė vjetėr maqedonase, nga etnosi
sllav, erdhi nė shprehje populli-etnosi i ri . Ėshtė
e vėrtetė se vendosja masovike e Sllavėve nė hapėsirat Ballkanike, ka pasur
ndikim tė madh, jo vetėm nė ndėrrimin e strukturės etnike, por edhe nė
ndėrrimin e toponimisė (emrave tė vendbanimeve, lumenjve, maleve, ultėsirave
dhe krahinave tė tėra). Por, assesi nuk mund tė jetė e vėrtetė se etnosi i
vjetėr maqedonas ėshtė asimiluar tėrėsisht, ashtu siē synojnė tė vėrtetojnė
historianėt e sotėm sllavė, sepse shtrohet pyetja dhe dilema tjetėr: Pse nuk
u asimiluan tėrėsisht Helenėt dhe Ilirėt? Nė fakt, procesi i asimilimit tė
tėrėsishėm ka mundur tė ndodhė nė ato hapėsira gjeografike, ku presioni i
Sllavėve ka qenė mė i madh, sidomos nė luginėn e Vardarit, Moravės apo nė
rrafshirat pjellore tė Thrakisė. Por njė proces i tillė ska mundur tė ketė
ndikim tė madh nė viset kodrinoro-malore tė Maqedonisė sė sotme apo tė
Shqipėrisė, ku ende jetojnė pasardhėsit e Maqedonėve antikė ilirė, tė cilėt
tanimė ekzistojnė me emrin Shqiptarė. Nuk duhen
ngatėrruar vėndasit e asaj kohe me sllavomaqedonėt e sotėm, megjithėse ai
vend quhej Maqedoni tamam si sot. Po dikur, deri para shekullit VII-XI kur
ndodhėn edhe ardhjet masive sllave nė Ballkan, Maqedonia ishte e populluar me
Ilirė, ndėrsa tani me Shqiptarė dhe Sllavė. ***** Pėr ēfarė nė tė vėrtetė luftojnė maqedonasit e
tanishėm? A janė ata antikė, apo sllavė? Pse ēėshtja e
identiteti ėshtė problemi mė i madh mes maqedonasve dhe grekėve, janė disa
prej pyetjeve qė janė sqaruar nė njė dokument tė Organizatės sė Brendshme
Revolucionare Maqedonase (VMRO) nė vitin 1946. Dokumentin e
siguruar nga gazeta "LAJM" nga arkivi i VMRO-sė qė gjendet brenda
Arkivit tė Shtetit tė Maqedonisė, historiani Kiril Ivanov ka dhėnė sqarime se cili ėshtė identiteti i tanishėm
i maqedonasve. Ivanovi nė njė fjalim tė mbajtur mė 7 mars 1946 para anėtarėve
tė Organizatės sė tė Rinjve Maqedonas tė Sofjes, me titull: "Historia mė
e vjetėr e Maqedonisė", ka dhėnė fakte me tė cilat sqaron se maqedonasit
e tanishėm janė me prejardhje sllave dhe jo antike. "Ēka na lidhė neve, maqedonasit e
sotėm me atė popullin e humbur qė moti? A mund qė ne ti pėrkujtojmė
pasardhėsit e tyre historik? Historia jep pėrgjigje negative nė kėtė pyetje.
Populli i sotėm maqedonas, i pėrbėrė kryesisht nga fise sllave, tė cilat kanė
ardhur nė Ballkan rreth shekullit tė 6-tė pas Krishtit dhe nga mbetjet e
fiseve tė vjetra ilire tė cilat po humbeshin, ka fizionomi tė tilla etnike,
te tė cilat, nuk mund ta zbulojmė fizionominė etnike tė maqedonasve tė
lashtė",
thuhet nė kėtė dokument. Kiril Ivanov kėtė
teori e ka sqaruar mė poshtė para rinisė maqedonase tė asaj kohe nė Sofje tė
Bullgarisė. "As traditat dhe
zakonet e lashta tė maqedonasve tė tanishėm sllavė nuk i pėrngjajnė asnjė
prej atyre tė maqedonasve tė vjetėr", ka thėnė Ivanov. Historiani
maqedonas nė atė kohė ka bindur rininė nė organizatėn e tė rinjve se "Lidhja e vetme reale historike me
ata maqedonas mund ta shohim vetėm nė kuadėr tė aspektit gjeografik dhe nė
pėrgjithėsi mund tė shihen elementet ilire nė pėrbėrjen e tyre",
thuhet nė dokumentin e arkivit tė VMRO-sė. Gjithashtu, ai ka
dhėnė sqarime se Maqedonasit nuk janė drejtpėrdrejtė pasardhės tė maqedonasve
antikė. Kiril Ivanov nė mars tė vitit 1946 vazhdon edhe mė tutje, duke
sqaruar dhe duke shprehur se cilat mund tė jenė pasojat historike pėr kėto tė
pavėrteta. "Ta dhunojmė historinė dhe faktet
historike me atė qė do ti vendosim maqedonasit e sotėm drejtpėrdrejtė si
pasardhės tė Aleksandrit tė Madh, do tė thotė jo vetėm qė po ndryshojmė tė
vėrtetėn historike, por edhe tė shndėrrohemi nė shovinistė qesharakė", ka deklaruar para rinisė maqedonase, Ivanov. Ai ka akuzuar edhe
palėn greke, tė cilėn e ka quajtur si agresore dhe ndryshuese tė historisė. "Mėsimi i asaj parahistorie tė
lashtė tė popullit tonė na lidhė me njė ēelik tė padrejtė kundėr
falsifikuesve tė shovinistėve tė atij lloji tė Haxhi Taksis, i cili pėr ta
arsyetuar rrėmbimin e Maqedonisė lindore dhe jugore nga Greqia, pa turp
pohon se maqedonasit e lashtė, por edhe tė tanishmit janė grekė",
thuhet nė fund tė dokumentit qė u lexua mė 7 mars 1946 nė Sofje. ****** Dimitrov: Maqedonasit do tė zhduken Maqedonasit do t`i gjejė fati i Majėve,
Astekėve dhe Inkėve, bėn tė ditur parashikimi i Ministrit Bullgar tė
Diasporės, Bozhidar
Dimitrov, tė dhėnė nė intervistėn e sė hėnės nė Radion Kombėtare Bullgare. Teza e ministrit bullgar ėshtė se maqedonasit sot nuk
kanė krizė me emrin, por me identitetin. Sipas tij, kjo krizė, shihet edhe
nga fakti se gjatė tetė viteve tė fundit 30 mijė qytetarė tė Maqedonisė janė
pajisur me shtetėsi bullgare. Vetėm gjatė vitit
2009 mbi 4.900 qytetarė maqedonas kanė marrė shtetėsinė bullgare. Nė mesin e
tyre ka ministra, mjekė, ish-ministra, me ē`rast nuk mendoj vetėm nė
ish-kryeministrin Lubēo Georgievski, ka theksuar ministri Dimitrov nė
intervistėn pėr radion shtetėrore bullgare. Nėse vazhdon kėshtu, atėherė ata do tė
pėrballen me shok kulturor dhe do t`i gjejė fati i Majave, Astekėve dhe
Inkėve, ka konkluduar Ministri i Diasporės i Bullgarisė, i cili
ėshtė aktiv me politikėn zyrtare bullgare nė raportet me Maqedoninė. Dimitrov
ka shtuar, gjithashtu, se Maqedonia nuk ka argumente tė tjera pėr tė
diskutuar pėr ngjarjet historike dhe personalitetet, tė cilat i konsideron si
tė veta. Ai ka pėrqesh procesin dhe fushatėn e
antikitetit, qė po udhėhiqet nė Maqedoni: Nėse nė tė
kaluarėn shkenctarėt kanė mundur tė diskutojnė pėr historinė maqedonase,
gjegjėsisht rreth asaj se ēka kanė qenė Car Samoili, Vėllezėrit Milladinov,
tanimė na mbetet vetėm qė tė qeshemi dhe nė pamundėsi t`ia shtrijmė duart.
Ata tash i kėrkojnė rrėnjėt diku nė Pakistan ose Egjipt. Nėse nuk e keni
ditur, edhe Kleopatra ėshtė maqedonase
Edhe e gjithė mbretėria e Ptolomejėve
ėshtė maqedonase, deklaroi Dimitrov. Ai pret qė marrėdhėniet mes dy vendeve tė
pėsojnė ngrirje deri sa tė zgjidhet kriza e identitetit nė Maqedoni,
gjegjėsisht sa tė ndalojė gjuha e urrejtjes dhe falsifikimi i pėrmendoreve
bullgare, kishave dhe tė mos lejohet vendosja e pėrmendoreve bullgare nė
territorin e Maqedonisė. Qė kjo sjellje tė ndalohet, sipas Dimtrovit, duhet
tė firmoset marrėveshja e vitit 1999 me tė cilėn ishin tejkaluar mosmarrėveshjet
e mėparshme me dy vendeve. Presidenti
Parvanov shumė qartė i sqaroi kėto punė nė takimin me kolegun e tij
maqedonas, ku direkt i sqaroi, se mbėshtetja e jonė pėr anėtarėsimin e
Maqedonisė nė NATO dhe BE varet nga kėto gjėra, ka deklaruar Dimitrov. (Agjensia e Lajmeve - INA, 23 Dec 2009) ------------------------------------------------ ***) - Fragment nga libri : Shefki
Ollomani - LEKA I MADH - Aleksandri i Maqedonisė / Rrėnjėt e vėrteta), botoi
Shgb "SHKUPI", Shkup Mars 2010 |
________________________________________________________________________________________________________
MAQEDONĖT DHE MAQEDONIA
ANTIKE ( Shkruan: Shefki Ollomani - Tetor 2011 ) 1. Etnia - Origjina e Maqedonėve antikė Shpesh
herė nė historiografinė botėrore shtrohet pyetja: Kush ishin Maqedonėt e
lashtė? Kėsaj ēėshtjeje tė ndjeshme mė mirė i pėrgjigjet historiani e
studjuesi kroat, Dr Petar Lisiēar, i cili thotė: Maqedonasit e lashtė janė
popull i ri indoevropian, i cili ėshtė formuar nga grupe etnike ilire dhe
pjesėrisht nga grupe thrake dhe mė pak helene, rrethė shekullit. VII p.e.s.,
tė cilėt e kanė formuar shtetin e tyre nė njė shtrirje territoriale: nė veri
tė Thesalisė, rrethė lumit Haliakmona/Bistrica e sotme/ nė rrafshin e Gjirit
tė Termejit/Selanikut. Ndėrkaq,
sa i pėrket gjuhės sė tyre, mė sė miri e dėshmon studiuesi amerikan Xhorxh
Uiliams kur shkruan se: Gjuha amtare e Aleksandrit tė Madh qė
pushtoi Botėn, ka qenė gjuha shqipe. Maqedonėt
e lashtė nuk pėrmenden nė poemat e Homerit. Dėshminė mė tė vjetėr tė emrit
Maqedon e gjejmė nė shėnimet mitologjike tė Hesiodit se, Maqedoni ėshtė Biri i Zeusit
dhe Heroinės Thyije. Helaniku thotė se, Maqedoni ėshtė djal i Eolit. Emrin Maqedoni
i pari e pėrmend Herodoti. Ndėrsa Homeri pėrmend disa fise pellazge qė
jetonin nė Maqedoni mes tyre edhe Peonėt, tė cilėt morėn pjesė nė luftėn e
Trojės, tė udhėhequr nga prijėsi i tyre Pirekmi. Sipas Herodotit,
Dorėt, qė jetonin rrėzė malit Pind, dikur janė quajtur Maqedonė. Nuk ėshtė e
parėndėsishme ajo qė tregon Herodoti mbi Vėllezėrit Temenidė, tė cilėt nė
fillim kanė ardhė nga Arga nė Iliri, e mandej nė Maqedoni dhe atė falė
rrethanave fatlume dhe tė mira e kanė themeluar shtetin e tyre - Maqedoni. Maqedonėt besonin se i pari i fisit tė tyre ishte
Makedoni nga i cili u emėruan. Nė gjuhėn e atėhershme ilire pėrkatėsisht nė
dialektin e bukur dorik, kjo fjalė kishte kuptimin "i madh". Pra, maqedonėt ishin tė mėdhenj, shtatlartė.
Legjenda thotė se Makedoni ishte nip i Lykaonit dhe i Pellazgut, njeriut tė
parė nė tokat ilire, njeriut qė mbiu nga toka. Herodoti
ka shkruar se Maqedonia, ashtu si vendet tjera pėrreth, banohej nga
Pellazgėt. Ai e quan Maqedoninė, Pellazgji dhe Olimpin e konsideron si
qendrėn, kėrthizėn e Pellazgėve. Nė tekset e tij, bėn fjalė pėr njė lidhje tė
ngushtė mes Maqedonėve dhe Dorėve. Herodoti shkruan se, Dorėt rrjedhin nga
Maqedonėt, se e lanė Maqedoninė dhe shkuan drejt jugut, nė fillim u vendosėn
nė rrethinat e Thesalisė, e pastaj shkuan nė gadishullin e Moresė (Peloponezi
i sotėm). Tė tjerė mendojnė tė kundėrtėn, se Maqedonėt rrjedhin nga Dorėt. Qė
ekzistonte njė lidhje e ngushtė mes Maqedonėve dhe Dorėve, na e thonė
legjendat maqedone, qė i gjejmė nė versione tė ndryshme. Njėri
version na thotė, se mbreti i parė i Maqedonėve ishte Karani, i biri i
mbretit tė Argut, Timenit. Timeni bashkė me Kresfontin dhe Aristodimon, ishin
tre prijėsit e Dorėve, qė nga rrethinat e Thesalisė kaluan nė Moré, ku
vendosėn pushtetin. Meseninė e mori Kresfonti, Spartėn Aristodimo ndėrsa
Argun Timeni. Pasi
vdiq Timeni, tė bijtė u grindėn pėr fronin. Fedoni ia doli tė marrė fronin
pėr vete, ndėrsa Karani vendosi tė ikte larg qė tė gjente njė vend tjetėr pėr
tė sunduar, por mė parė shkoi tė konsultohej me orakullin e Delfit.
"Mbretėrinė tėnde ta ngresh atje ku tė shohėsh tė prehet njė kope
dhishė", i tha Pitia. Pas
shumė ditėsh udhėtimi arriti nė njė vend tė bleruar, ku pa njė kope dhishė.
Shokėve tė tij u tha: "Do tė qėndrojmė kėtu". Aty ngritėn qytetin,
tė cilin e emėruan Eges (Edhės), nga fjala ilire EG qė do tė thotė
"Edh" - i vogli i dhisė (vėreni rotacionin nga G nė DH, i zakonshėm
pėr gjuhėn ilire). Ky vend ėshtė po kjo Vergina e sotme ku gjatė gėrmimeve
arkeologjike ėshtė zbuluar kultura e lashtė maqedone. Mbretėrit
maqedonė besonin qė tė gjithė se rridhnin nga Dorėt. Dhe pasiqė Dorėt, sipas
legjendės, rridhnin nga Herakliu (Herkulesi), edhe Maqedonėt adhuronin
Herakliun si stėrgjyshin e tyre dhe kishin ngritur faltore tė shumta pėr nder
tė tij. Historia
na bėn me dije se Mbretėrinė Maqedone e themeloi Perdika I, i cili mbretėroi
rreth viteve 700 p.e.r. Sipas njė legjende, Perdika erdhi nga Iliria me dy
vėllezėrit e tij, Aeropin dhe Gavanin. U vendosėn nė Maqedoninė perėndimore,
dhe u bėnė barinj tė kopeve tė mbretit tė Lebajės. Njė natė mbreti pa nė
ėndėrr se Perdika po i merr fronin, prandaj vendosi qė t'i vriste tre
vėllezėrit. Perdika
me vėllezėr njė ditė ishin duke kullotur kopetė. Papritmas panė nga larg kalorėsit qė kishte dėrguar
mbreti pėr t'i vrarė. Ata dyshuan nė ta prandaj ikėn. Nga prapa u vinin
shigjetat qė i hidhnin kalorėsit. Pas njė ikje tė gjatė arritėn te njė lumė
ku u hodhėn pėr tė shpėtuar, dhe dolėn nė anėn tjetėr. Pak kohė pas tyre
erdhėn edhe kalorėsit qė u futėn nė lumin e cekėt pėr tė dalė matanė. Por njė
rrymė e vrullshme e ujit ra sipėr tyre dhe i mbyti. Mė vonė Perdika gjeti
mjaft shokė, u bė i pasur, u kthye e mundi mbretin e Lebajės dhe mori fronin. Sipas
njė versioni tjetėr, Perdika, themeluesi i shtėpisė mbretėrore tė Maqedonisė,
ishte mė i vogli i tre vllezėrve, tė cilėt nga toka e Ilirisė, kishin shkuar
nė Lebaia dhe ishin marrė nė shėrbim si barinj prej mbretit tė vėndit. Kur
mbretresha gatuante bukėt, kishte vėnė ré se kurdoherė buka e Perdikės
bymehej dy herė mė shumė nga bukėt e tjera. Ia tregon kėtė gjė Mbretit dhe
ky, i trembur prej kėtij farė paralajmėrimi, i dėbon tė tre vllezėrit. Ata
kėrkojnė rrogėn qė u qe caktuar, por mbreti nuk ua jep. Ai ua tregon kėtyre
diellin, qė n'atė ēast po hynte nė shtėpi nga njė birė e pullazit, dhe u
thotė: kjo ėshtė rroga qė ju meritoni. Atėherė Perdika pėrgjigjet: edhe ne
e pranojmė, dhe me njė thikė qė kishte me vehte, shkroi mbi tokė rrethin e
diellit. Pastaj hyri tri herė brenda kėtij dielli tė vizatuar pėrdhé dhe u
largua bashkė me dy vllezėrit. Vepra me karakter magjik dha pėrfundimin e
pritur sepse Perdika, kur pushtoi tė gjithė Maqedhoninė, u bė edhe zot i
Lebaia-s. Mbretėria
e Maqedonisė, - shkruajnė Paurson dhe Cayx, - ia detyron origjinėn e saj njė
kolonie Pellazgėsh tė dėbuar nga Hestiotida (krahinė nė Thesali Argosi i
lashtė) prej Kadmenėve, rreth vitit 1302 p.e.s. Ata u vendosėn nė Pind nėn
emrin Maqedonas dhe u shtrinė deri nė Ematia. Pra,
Maqedonėt antikė ishin me etni
Pellazge, ashtu siē ishin edhe Thrakėt, Epirotėt, Etruskėt, Trojanėt,
Mikenasit, Ilirėt
, etj. Tė gjitha kėto fise e popuj kishin tė njėjtėn
rrėnjė, etni, gjuhė, kulturė dhe tė njėjtin gjak - ishin Pellazgė. Mbretėria
e parė e Maqedonisė u formua aty rreh vitit 796 para erės sonė (p.e.s.), e
drejtuar nga mbreti Karan. Nė
sytė e Grekėve, Maqedonasit nuk ishin grekė. Demosteni (filozof grek) i
cilėsonte ata si barbarė, domethėnė
tė
huaj, dhe poashtu, pėrpara
tij Homeri na rrėfen se Maqedonėt rendėn nė ndihmė tė Trojės sė rrethuar nga
Grekėt. Pra, vėllezėrit Pellazgė maqedonė shkuan nė ndihmė tė vėllezėrve
Pellazgė trojanė, pėr ti mbrojtur nga barbarėt e vėrtetė Grekėt. Nga
ana e tij, Justini siguron se Maqedonėt ishin Pellazgė. Kurse Straboni
shkruan se ata kishin tė njėjtėn veshje, flisnin tė njėjtėn gjuhė, kishin tė
njėjtat zakone me Epirotėt. E kush ishin Epirotėt e Pirros nuk ka nevojė tė
komentohet, sepse dihet e pranohet shkencėrisht se ata ishin njė fis/popull
pellazgo-ilir. Kur Kuint-Kyrs (historian latin i shek.I p.e.s.) ka pėrshkruar
njė komplot ushtarak ku ishin pėrfshirė edhe gjeneralėt maqedonas, Parmenioni
e Filota, shkruan se Maqedonėt nuk flisnin greqisht dhe se, pėr tu marrė
vesh, ishte i nevojshėm njė pėrkthyes. Mbretėrit e Maqedonisė nga shekulli i 7-tė p.e.s. kishin
ardhur nga tokat e Ilirisė Perėndimore dhe e mbanin veten pėr pasardhės tė
trimit pellazg Herakliut (Herkulit), qė mori kėtė emėr pėr shkak se Hera
(Hyjneshė e Erės) i punoi njė rreng pėr t'ia humbur pushtetin mbretėror qė do
tė mund t'i takonte. Meqenėse Helenėt pėr shkak tė pozitės sė mirė
gjeografike arritėn njė shkallė tė lartė zhvillimi ekonomik-kulturor, ata
edhe vunė dorė mbi Lojėrat Olimpike (lojėra tradicionale pellazge) dhe nuk
lejonin maqedonėt dhe fiset tjera ilire e thrakase qė tė merrnin pjesė.
Kėshtu, kur stėrgjyshi i Lekės sė Madh, Leka i Parė, shkoi pėr tė marrė pjesė
nė Lojėrat Olimpike, Helenėt nuk deshėn ta pranonin me tė vetmen arsye se nuk
qe Helen (Grek). Nga shekulli i 7-tė dhe 6-tė shkolla thesalo-maqedone nė
artin e skulpturės paraqet stil tė njėjtė me artin e qyteteve dorike. Maqedonėt
adhuronin Diellin, qė vėrtetohet nga disa simbole tė njohura nga arkeologėt
si "Dielli i Vergjinės". Kulti i Diellit ėshtė tipik pėr racėn
pellazgjike. Fundja, kishin tė njėjtat doke e zakone me Ilirėt e tjerė. Sipas
njė legjende thuhet se, nga fundi i shekullit VII p.e.s., nė kėndin e Ilirisė
sė lashtė ku sot gjendet trekufiri i Bullgarisė, Greqisė dhe Shqipėrisė,
jetonin tre vėllezėrit Temenidė: Gauani, Eropi e Perdika. Ata pretendonin se
kishin prejardhje nga heroi i Argosit, Temenini, i cili ishte biri i
Aristomakut, i Kleodemit, i Hylosit, i Herakliut tė fuqishėm ose i Herkulit,
siē e thėrrisnin romakėt. Pra, bir i perėndisė mė tė lartė, - Zeusit. Thuhet
se tre vėllezėrit kishin ardhur nga Argosi qė ndodhej nė bregun lindor tė
Peleponezit. Pėrderisa edhe nė kėtė pjesė tė Ilirisė gjendej njė vend i
quajtur Argos, emėr qė nė gjuhėn pellazgo-maqedone do tė thotė fushė, ka
mundėsi qė lidhja me Argosin e Peloponezit ti pėrkas njė faze mė tė hershme
tė historisė sė familjes sė tyre. *** Disa
studiuesė tendenciozė e tė njėanshėm mendojnė se Maqedonėt e lashtė kanė qenė
grekė, tė cilėt pėr shkak tė izolimit tė tyre nė aspektin kulturor ngelėn pas
grekėve, tė cilėt shtriheshin mė nė jug. Disa tė tjerė janė tė mendimit se
Maqedonėt antikė janė njė pėrzierje e fiseve ilire dhe helene (greke).
Mirėpo, e vėrteta historike thotė se, Maqedonėt e lashtė nuk kanė qenė grekė
ose helenė. Sa e sa herė vetė historianėt, politikanėt, filozofėt dhe
sundimtarėt helenė e kanė pohuar dhe pranuar se Maqedonėt e lashtė, dhe
bashkė me ta edhe Ilirėt e Thrakasit, kanė qenė jo helenė (grekė) me etni dhe
qė kanė folur njė gjuhė krejtsisht tjetėr, njė gjuhė barbare, tė huaj dhe
tė ndryshme nga gjuha e tyre. Nė FILIPIKET e oratorit tė famshėm grek,
Demosten, dėgjojmė shpeshherė fjalėn barbar, e cila nė greqishten e vjetėr
ėshtė sinonim me kuptimin i huaj. Kjo fjalė kundėr maqedonėve ėshtė
pėrdorur dy herė nga ana e historianit grek Tukididi, si fjalė qė ka daluar
nga goja e Bresidės nė kohėn e luftės sė Peloponezit 421-404 p.e.s. Profesor
Otto Müller shkruan: Mbretėrit e kėtyre tri provincave: Epir,
Iliri dhe Maqedoni, vishnin rroba tė njėjta dhe ishin lidhur me krushqi e me
gjini pėrherė nė mes tyre. Kėshtu gjyshja e Aleksandėrit tė Madh ishte
Iliriane dhe e ėma Olimpia prej Epiri nga dera e Pirros. Nė librin,
Historia e Aleksandėrit tė Madh, tė historianit romak, Kurt Rufi, nė mes tė
tjerash gjejmė tė dhėna shumė interesante pėr studimin e periudhės sė Lekės
sė Madh ku, ndėr tė tjera, mėsojmė se, Gjuhėn e Aleksandėrit dhe ushtarėve tė
tij nuk e merrnin vesh. Ndėrkaq,
Straboni nė njė vend tjetėr thotė: Si pėrherė ende edhe sot, Maqedoninė nė
njė pjesė tė Thesalisė e mbajnė barbarėt si, Molosėt, Thesprotėt dhe tė tjerė.
Kurse historiani, Dion Kasi, thotė se, Vendi qė quhet sot Maqedoni ish i banuar
prej barbarėve: Ilirė dhe Bardhė. Studjuesja
Barbara Jelavich do tė shprehet: Rrėnjėt Etnike tė Maqedonėve tė
lashtė kanė qenė, sipas tė gjitha
gjasave, Ilire, megjithėse nė atė kohė shtresat e Larta tė shoqėrisė maqedone
kishin rėnė nėn ndikimin e kulturės greke. Historiani
i madh i shekullit XIX, Teodor Momzen,
shkruan: Nė viset Ballkanike qė nė kohėn romake krahinat e brendėshme tė
Maqedonisė, krahas greqishtes dhe latinishtes, kanė ruajtur edhe gjuhėn e
popullit Ilirishten. Aty
kah mesi i shek.XIX, albanologu gjerman Hahn, formuloi kėto teza: 1. Epirotėt dhe Maqedonėt edhe nė
kohėn e Strabonit ishin jogrekė ose barbarė. 2. Epirotėt, Maqedonėt dhe Ilirėt
janė farefis nė mes tyre, kurse ilirishtja ėshtė gjuhė pellazgjike nė
kuptimin mė tė gjerė. Me
kėto teza albanologu i famshėm gjerman, Hahn, te Ilirėt, si paraardhės tė
shqiptarėve, pėrfshin edhe Epirotėt dhe Maqedonėt e lashtė. Pra, tė gjithė
kėto popuj i bėn tė ardhur nga Pellazgėt. Teza
e pėrkatėsisė sė pėrbashkėt etnike tė Epirotėve, Ilirėve dhe Maqedonėve
antikė, ėshtė sot njė mendim i pranuar pothuajse nga tė gjithė, sepse edhe
ato pak dėshmi qė kanė mbetur nga gjuhėt e kėtyre popujve flasin qartė pėr
njė ngjashmėri tė tillė. Filipi II
Maqedonisė i bashkoi kėto fise/popuj nė njė fuqi tė vetme. Nė kėtė mėnyrė,
Thrakėt, Maqedonėt dhe Ilirėt u bėnė themeli i ushtrisė ngadhėnjimtare tė
Lekės sė Madh. Ambasadori
amerikan, nė Athinė e nė Mal tė Zi, Georg Fred Uiliam, nė vitin 1912-14 do tė
shtonte se: Shqipja qe gjuha amtare e Aleksandėrit tė Madh, qė pushtoi botėn dhe
gjuha e Pirros sė Epirit, njė nga
gjeneralėt mė tė mėdhenj qė pėrmend historia. Gati
njėzėri, studjuesė si: Tarm, O.Hoffman, A.Jard, Geigand, O.Müller, P.Jougeut,
H.Hirt, Edit Durham
, etj. Shprehin pikėpamjet e tyre se etnia dhe gjuha e
Maqedonėve tė lashtė ka qenė ilire dhe ilirishte. Maqedonėt,
- shkruan Robert Danzhei, - i pėrkisnin po asaj rrace si dhe
vėllezėrit e tyre Ilirė, nuk kishin asnjė marrėdhėnie me helenėt, ata nuk
vareshin prej tyre dhe nuk kishin ndjekur evoluimin e tyre qytetėrues.
Gjithashtu, Helenėt i quanin barbarė ose gjysmėbarbarė, sepse nuk i pėrkisnin
rracės dhe gjuhės helenike. Besimi, zakonet dhe doket e maqedonėve e tregojnė
kėtė mė sė miri, sepse kishin prejardhje ilire e jo helene. Helenėt
dhe Hellada, pra Grekėt e Greqia, nė kohėn antike kur u formua dhe u zhvillua
Mbretėria e Maqedonisė, nė shek.X-III p.e.s., nuk shtriheshin pėrtej
siujdhesės sė vogėl tė Atikės, pra, jetonin nė Athinė dhe nė rrethinat e saj. Pėrderisa
nė Maqedoninė antike popullsia shumicė ishin maqedonė, ilirė e thrakas, pra
Pellazg, kuptohet qė gjuha e cila pėrdorej atje ishte iliro-pellazgjishtja,
pavarėsisht se njerėzit shkolloheshin nė gjuhėn dhe kulturėn greke. Kėtė e
bėnin jo vetėm maqedonėt, por e gjithė bota antike e asaj kohe, gjė qė nuk do
tė thotė se kėto popuj ishin grekė dhe se gjuha amtare e tyre ishte
greqishtja. Duhet ndarė me thikė shkollimin nė njė gjuhė tė huaj, nga
pėrkatėsia etnike e njė populli. Nė atė kohė gjuha greke ka qenė gjuhė
akademike dhe zyrtare nė pjesėn mė tė madhe tė civilizimit mesdhetar
euro-aziatik. Por, popujt e kėtij regjioni nuk kishin gjuhė amtare, tė
pėrditėshme gjuhėn greke, por gjuhėt e tyre tė veēanta etnike. E njėjta gjė
ėshtė sot me gjuhėn angleze. Tė gjithė ata qė flasin dhe shkollohen nė kėtė
gjuhė ndėrkombėtare, nuk janė anglezė. Nė
Maqedoninė antike ilire, aristokracia e saj shkollohej nė gjuhėn greke, shkruante
me shkronja greke, por gjuha e pėrditshme, popullore e tyre ishte
maqedonishtja, pra ilirishtja, shqipja e sotme. Shkollimi nė greqisht,
pėrdorimi zyrtar i gjuhės e shkrimit grek nuk e bėri Filipin II, Mbretin
e Maqedonisė, as tė birin e tij, Aleksandrin
e Madh Lekėn, dhe as mbretėrit tjerė maqedonas, thrakas e ilirė
, qė tė
jenė grekė. Ata
lindėn e vdiqėn, ishin dhe mbetėn maqedonas, thrakas, ilirė
, pra - Pellazgė. ***** Kujt
i takon Leka i Madh? Historiografia
greke ėshtė mbushur me plotė dėshmi gjoja se Aleksandri ėshtė grek dhe
gjenerata me radhė grekėsh janė indoktrinuar me kėto dėshmi false. Shkenca
historiografike kėto dėshmi qė heret i ka hedhur poshtė si jo tė qėndrueshme,
por historiografia zyrtare greke me kokėfortėsi e mban si pėr tė vetin. Por
ēuditėrisht, nuk janė tė vetėm grekėt dhe sllavomaqedonasit e sotėm qė i
dalin zot Lekės sė Madh, duke kėmbėngulur me tė gjitha llojet e intrigave e
pseudofakteve qė ta pėrvetėsojnė Lekėn tonė tė Madh tė Maqedonisė/Makedhonisė
antike pellazgo-ilire. Nė
gojėdhėnat izraelite Aleksandri i
Madh i Maqedonisė paraqitet si Mbret /Mesi /Shpėtimtar, i cili i paska takuar
fisit tė Davidit. Populli persian/iranian, gjithashtu, nė
gojėdhėnat e tij e paraqet Aleksandrin si sundimtarin me prejardhje
perse/iraniane. Edhe egjyptianėt
Aleksandrin e Madh e konsideronin tė vetin, me tė vetmin arsyetim se ka qenė
bir i natyrshėm i Faraonit. Fiset
arabe i kanė ruajtur kujtimet e tyre pėr Mbretėrinė e Maqedonisė, duke
pohuar se Aleksandėri ka qenė trim i shenjtė i islamit. Ndėrkaq etiopianėt bėjnė njė ēudi tė vėrtetė
me figurėn e Aleksandėrit tė Madh, duke e paraqitur atė si Shenjtor, apostull
tė krishterė, tė birin e Filipit tė pėrvuajtur. Dje,
sot dhe nesėr, pėrherė e pėrjetė Shqiptarėt e kanė pasur, e kanė dhe do ta
kenė pėr nder e krenari, pėr mburrje e lavdi qė tė thonė se janė
nip-stėrnipėrit e Lekės sė Madhe tė Maqedonisė pellazgo-ilire. Shqiptarėt e
sotėm kanė dhe do tė kenė tė drejtė tė ligjshme qė kurdoherė dhe kudo ti
thonė vetes: Jam Maqedonas, sepse kjo ėshtė e njėjtė sikurse ti thonė
vetes se jam Epirotas, Mollos, Taulant, Ardian, Dardan, Labeat, Liburn,
Thrakas - Pellazg, Ilir, Arbėr, sepse Maqedonėt antikė skanė qenė dhe sjanė
gjė tjetėr pos Vėllezėrit tanė Shqiptarė,
njė fis ilirian nga trungu
i pėrbashkėt, ai pellazgjian, nga rrėnja
e nėna e pėrbashkėt - Pellazgjia. Ata
janė Ne, Ne jemi Ata. 2. Emri i Maqedonisė Emri
Maqedoni, siē thonė historiografėt grekė, vjen nga fjala Emathja, qė ka
qenė emėr i krahinės ku ėshtė formuar shteti i Maqedonisė antike, ėshtė fjala
shqipe e e madhe, ose nga E Matjes, si dhe Matija ose Mati nė Shqipėrinė
e sotme. Ethymologjia
e emrit tė sotėm, Maqedonia-Makedonia si toponom, emėr gjeografik, nė cilėndo
formė linguistike tė hulumtimeve qė tė provohet, me tė gjitha gjuhėt
indoeuropiane, me tė gjitha gramatikat historike tė gjuhėve indoeuropiane, ky
emėrtim Makedonia, nė kėtė formė siē ėshtė sot, nuk paraqet kurrėfarė
kuptimi linguistik, si njė kompozitė e cila nuk tregon asgjė, as nė kuptimin
historiko-gjenetik tė vet emrit, as tė vet popullit, i cili sot ėshtė
vetemruar Maqedon (Makedon). Sekreti
i emėrtimit tė kompozitės Makedonia, qėndron nė tingullin e dyfishtė tė
shqipes dh, si fillesė e rrokjes
sė tretė tė kompozitės, e cila rrokje dho,
ėshtė edhe vet kuptimi i toponomit, qė nuk ka mundėsi fonetike tė theksohet
nė gjuhėt sllave dhe mu pėr atė, ka mbetė i njohur si falsifikat
hisotriografik, emėr pa kuptim, i papėrcaktuar ethymologjikisht nė pikėpamje
shkėncore. Fjala
emėr - Maqedonia edhe nė shqip
ėshtė pėrcjellė si toponom, emėr gjaografik i deformuar, qė nuk pėrcakton
emėrtimin e hershėm origjinal, nga gjuha paraardhėse e Shqipes, e cila
konteston tė gjitha format emėrtuese indoeuropiane, qoftė sipas fonetikės dhe morfologjisė
historike tė Linguistikės Komparative, poashtu edhe tė Linguistikės
Gjenetike. Ethymologjia
e emrit - Maqedonia (Makedonia) mund tė shpjegohet vetėm pėrmes Shqipes sė
Vjetėr, e cila kompozitė nė origjinal ėshtė Makedhonia, qė lidhet me foljen e lashtė shqipe (gege) me
dho - me dhonė
(paraindoeuropiane). Pra, folja me
dhanė (gege) dhe pėr tė dhėnė
(toske). Kompozita linguistike Makedhonia, nė esencėn kryesore tė thelbit tė saj pėrbėhet nga
tri rrokje tė lashta shqipe: ma+ke+dho,
qė formon togfjalshin: makedho(nė),
ku folja e lashtė shqipe (gege) dho
dhonė, e theksuar pėrmes
nazalizmit tė hershėm o, sikurse
tek emėrtimet: so, zo, mo, nom-i, zoni, zona, dho, dhona, dhana, e dhana - gege, dhėna, e dhėna toske, me kuptimin
ajo ēfarė tė jepet nga zoti apo nga
njeriu. Si determinim i asaj qė tė jepet, tė dhurohet, tė falet..., dhonet (jepet) si formė dhunėtie, e
dhonme, e dhanme, theksimi i zanores O-hundore sikur tek fjala bonme, e
banme kurse kėtu shprehja shqipe - e dhanme, e banme (gege) dhe e dhėnė,
e dhėnme (toske) - shqipe, janė kėto shumė mė tė vonshme, si nazale
a-hundore dhe e-hundore. Kompozita
origjinale - Makedhonia - pėrmes
shpjegimit tė Shqipes sė Vjetėr, zbėrthehet dhe deshifrohet nė kėto rrokje tė
lashta: ma+ke+dhon+i+a= makedhonia,
ku secila rrokje ka kuptim fonetik e morfologjiko-historik nė vetvete: Ma
- trajtė e shkurtė e
perėmrit pronor shqip, veta e parė - mue, mua; ke - trajtė e shkurtė ndėrfoljore, nga folja -
me
pasė, pėr tė pasur; dhon - trajta e shkurtė e foljes sė hershme
shqipe( geg) - dhonė, dhanė; i
- sufiksi nė trajtėn e
pashquar tė emrit si toponom - Makedhoni;
a - sufiksi nė trajtėn e shquar tė emrit si
toponom - Makedhonia. Emėrtimi
- Makedhoni-a, pėrbėhet prej dy
trajtave tė shkurta tė perėmrave tė shqipes sė lashtė, si trajta vetori e
pronori dialektor tė Gegėnishtes dardhane tė lashtė, me kuptim mbiemror dhe
duke kaluar nė ndėrfoljore, ku rrėnja kryesore e kompozitės ėshtė folja e
lashtė - dho, - dhonė, - dhona, - e dhonna, -e dhonmja - dhanė, - dhana, - e
dhanmja, dhėnė, - e dhėna, - e dhėnmja, qė theksohet me tingullin - o-
hundore dhe si folje e lashtė gege, mund tė zgjedhohet nėpėr vetat
gramatikore tė vetorit tė shqipes sė vjetėr, kėshtu: Ma ke dho^nė (mue), na ke dho^nė (neve). Ta kam dho^nė (ty), ju ka dho^nė (juve). Ia ke dho^nė (atij,asaj), ju ke dho^nė
(atyre-ve). Shprehja shqipe (gege) e lashtė ma ke dho^nė, e cila ėshtė kuptimi
i mėvonshėm - ma ke dha^nė, (ma ke
dhanė, -ma ke dhėnė) e shpjegon ethymologjikisht, krejt fjalėformimin - Makedhonia, nė tė cilėn nėnkuptohet
shprehja nė variante tė ndryshme, por, qė vjen pikėrisht nga dhunėtia e
natyrės, e cila i dedikohet njeriut, nė shpėrthime tė aftėsive, zotėsive tė dhuruara,
si ato tė mėnēurisė, trimėrisė, guximit, shkathtėsisė, e dhėna e mbarėsisė,
qė i dhurohen njeriut, si dhunėtia e natyrės, ku shpjegohej pėrmes shprehjeve
tė ndryshme: Ma ke dhonė o Zot...! Ma
ke dhonė...diturinė, drejtėsinė, guximin! - Ma ke dhonė tė mbarėn!... Emėrtimi i vendit, toponomi sotėm, Maqedonia
Makedonia, ėshtė poashtu njė deformim fonetik. Nė kėtė kemi deformimin
e bashkėtingėllores K nė Q, e cila sipas gjuhės latine kjo
theksohet Q = K, e cila ėshtė
njėkohėsisht njė deformim fonetik. Nė vend tė shqiptimit Maqedonia, duhet tė thuhet Makedhonia,
vendi makedhon, gjuha makedhone, flamuri makedhon, kultura makedhone, historia makedhone etj. Symboli
kombėtar makedhon i Makedhonisė illire ishte flamuri me Diell me 16 rreze, i
cili ėshtė pėrvehtėsuar krejtėsisht nga ky substrati i sotėm bullgaro-sllav,
qė veten e quajnė antishkencėrisht dhe antihistorikisht: makedon. Kurse Dita e Flamurit makedhonas, ishte Dita e Hillit
Hillit tė Dritės Dillit Diellit Dita e Hillit Dita e Illit Dita e
Yllit pikėrisht, kjo dita festive kombėtare maqedonase Illinden- ILLINDENI
= illi+n+den. Kėtu fjala illi ėshtė hilli hillirian ILLI ILLIRIAN + den =
dita pra, spjegohet pėrmes Shqipes sė Vjetėr si DITA E ILLIT = ILLINDITA. Poashtu edhe tek formimi i gjuhės maqedone,
Maqedonishtes aktuale, qė nė tė gjitha format ėshtė terminologji e
papėrcaktuar shkėncėrisht, e qė u pėrpilua nga Cirili e Metodi (shek.IX.
e.r.), ku vet kėto dy emėrtime
individuale shpjegohen pėrmes Shqipes sė Vjetėr: CIRILLI E METHODI = ĒIRILLI E METHOTI tė
cilat antroponime janė nė lidhje koherente linguistike me Shkipen ilire. CIRILLI
(Ciril) = ĒIRILLI, shpjegohet me ethymologji shqipe, pikėrisht nga Shqipja e
Vjetėr, ku zbėrthimi fonetik dhe morfologjik i emrit bėhet: cir+il=Ciril,
ēir+ill=Ēiril, - Ēirilli. Pjesa e parė e emrit, fjala, cir ēir, vjen apo
rrjedhė nga PIE (paraindoeuropiane) kcir= kĒir = Ēir = Ēiri = Qiri, Qiriri,
si preokupim morfologjik i shpjegimit tė dritės, dritės sė diturisė. Ndėrsa
pjesa e dytė e emrit: il, - ill, - illi (ylli), nė kuptimin: drita e qiriut, illi (ylli) i ēirit =
Ēirilli.(Ylli i Qiriut). Poashtu
edhe antroponomi tjetėr: METODI (Metod), kur analizohet fonetikisht, nė bazė
tė Fonetikės Historike, shpjegohet nga shprehja me(ė)
thot(ė)= METHOT (Mėthoti), e
qė lidhet me rrėnjen e foljes - thot(ė) - (me thot ai
mė thotė, mua
Mėthoti
lidhet me Thotin (Totin) pellazgjian, hartuesin, pėrpiluesin, krijuesin e
alfabetit tė Hieroglifeve nė Egjyptin
e lashtė tė Faraonėve (tė Farės Sonė). Nga emri iliro-shqiptar Mėthoti, te sllavomaqedonėt del emri Metodi, ngase ata nuk i kanė nė
alfabetin e tyre shkronjat: ė dhe th, tė cilat i kanė zėvendėsuar me
germat: e dhe d. Gjuha
e vendit pellazgo-ilirian me emrin Makedhonia,
ishte Skipja e Lekės sė Madh, e Filipit II tė Makedhonisė, ishte ajo gjuha qė
nuk e kuptonin autorėt antikė grekė e tė tjerė, tė cilėt nga mėria dhe zilia
e quanin Shqipen e Vjetėr edhe gjuhė barbare. Akeksandri i Madh fliste njė
gjuhė barbare- tė huaj, tė pakuptueshme pėr ata popuj qė nuk ishin
pellazgo-ilirė, sepse gjuha e Lekės sė Madh dhe popullit tė tij -
Makedhonėve, nuk ishte as greke dhe as latine. Ishte ajo Shqipja e Lekės sė
Madh, qė e pėrcolli atė gjatė gjithė ekspeditave tė tij ushtarake nė rrafshin
trekontinental: Europė - Azi - Afrikė. Leka i Madh nuk pushtoi vetėm
ushtarakisht, por edhe kulturalisht antikitetin botėror tė kohės. Ai themeloi
e ndėrtoi kėshtjella e qytete gjithandej ku sundoi. Ai ndėrtoi edhe
mrekullinė e botės, siē ėshtė Fari i Aleksandrisė, nė brigjet mesdhetare tė
qytetit me tė njėjtin emėr nė Egjyptin e lashtė dhe tė ri. Leka i Madh foli
shqip tok me Antikitetin, nga Iliriku dhe deri nė Indi e Pakistan. 3.Shtrirja gjeografike e Maqedonisė Sot,
kur themi Maqedoni, kuptojmė pjesėn qendrore tė Gadishullit Ballkanik/Ilirik,
qė formon njė trekėndėsh, kryet e tė cilit nė veri arrin deri nė afėrsi tė
Grykės sė Kaēanikut dhe malet e Sharrit (Skardos), kurse baza formohet me
bregun e detit Egje. Nga ana perėndimore ka Malet e Pindit, nga lindja ka lumin
Mesta (Karasu), tė cilit moti i thoshin Nestos dhe malet e Rodopit. Nė jug
fillonte nga malet e Olimpit dhe bregdeti i Selanikut. Por, para se tė
formohet mbretėria e Filipit II dhe Lekės sė Madh, Maqedoni i thoshin vetėm
asaj cope qė ndodhet midis Vardarit (Aksit), lumit tė Janinės dhe kodrinave
tė Vodenit, Negoshit e tė Karaferjes. Nė
librin e historisė sė popujve jugosllav, Historia Narodne Jugosllavije,
Zagreb 1953, nė mes tė tjerash shkruan: Nė
kohėn e Aleksandėrit tė Madh,
Mbretėria e Maqedonisė
pėrfshinte: Maqedoninė e Egjeut, Thesalinė, Halkidiku, njė pjesė tė Epirit,
njė pjesė tė R.P tė Maqedonisė, afėrsisht deri te linja e cila shkonte nga
Liqeni i Ohrit e deri te Manastiri, ku shtriheshin Peonėt. Aty ndikimi grekė
ishte mė i madh. Populli Maqedon ėshtė me siguri me prejardhje Ilire tė cilėt
me tė madhe u helenizuan. Maqedonia pėr shkak tė relievit
gjeografik, njėsoj sikurse trojet tjera ilire, nuk eci njėkohėsisht me
zhvillimin e Helladės. Masivi i Bermit, i cili shtrihet me drejtim nga veriu
drejt jugut, ndante Maqedoninė e Sipėrrme nga ajo e Poshtme. Maqedonia
e Sipėrme, me ndryshim tė madh nė lartėsi, ishte e pėrshtatshme pėr rritjen e
bagėtisė, ndėrsa Maqedonia e Poshtme bregdetare me fushat pjellore, qė ujiten
nga Vardari dhe Haliakmona, i ishin kushtuar bujqėsisė. Vendi nuk kishte
limane tė pėrshtatshme. Kėshtu qė banorėt e saj mė tė vjetėr ishin barinj dhe
bujq. Gjeografi dhe historiani i madh grek,
Straboni nga Ponti thotė se, Maqedonia formon njė paralelogram, i cili
zgjatet gjerė nė Adriatik duke marė edhe Korfuzin brenda e duke vazhduar
udhėn Egnatia. Banorėt e kėtyre vendeve pėrdorin njė gjuhė, njė veshje dhe
njė kėsulė. Nė histografinė botėrore, pėrgjithsisht,
mbretėron mendimi se, Maqedonėt e lashtė janė popull i ri indoevropian, qė
janė formuar nga grupe etnike ilire dhe pjesėrisht nga grupe etnike trakase,
si dhe pak fise helene, tė cilėt rrethė shek VII p.e.s. kanė formuar shtetin
e tyre nė veri tė lumit Haliakmona (Bistrica e Sotme), nė lindje deri te lumi
Struma, nė perėndim deri te malet e Pindit, nė veri kufizohej me fiset tjera
ilire si Lynkestėt, Pellagonėt dhe Pajonėt. Maqedonia
antike nė atė botė ndahej nė disa krahina, si: Pieria, Elime, Emathja,
Eordea, Oresia, Botiea, Lyncestia, Almopia, Pellagania, Halkidikia, Bizalti,
Sintiku, Odomantiku dhe Edonidi. ------------------------ * ) Fragment
nga libri: Shefki Ollomani - LEKA I MADH (Aleksandri i Maqedonisė), botoi
SHGB "SHKUPI", Shkup - Mars 2010 ____________________________________________________________________________________
. |
©
Pashtriku.org, Tetor2011
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________