T´i njohim figurat e shquara kombëtare

Rifat Galica- luftëtar i shquar i Lëvizjes për Çlirim e Bashkim Kombëtar

Shkruan: Prof. Bedri TAHIRI

Prishtinë, 27. 07. 2008

· Dëgjo këngë për luftën e Azem Galicës…

Lufta e Drenicës, e udhëhequr nga tribuni popullor, Shaban Palluzha dhe strategu Mehmet Gradica, është një kaptinë e veçantë e historisë sonë të lavdishme, e cila, edhe pse është trajtuar nga shumë historianë e studiues, ende lë për të dëshiruar. Ajo qe e rrufeshme, e përgjakshme dhe shumë kompleksive, andaj pasqyrimi i saj real, gati-gati bëhet i pamundshëm. Pjesëmarrja aq masive e njerëzve në të, jep mundësi për vështrime nga kënde të ndryshme të saj. Secili luftëtar i atyre betejave, paraqet histori në vete. I tillë, pa dyshim, është edhe trimi, udhëheqësi dhs strategu i shquar i Lëvizjes për Çlirim e Bashkim Kombëtar, Rifat Hyseni- Galica ( 1900- 1945).

Që nga fëmijëria bashkëjetoi me armën

Vendlindja e Rifat Hysen-Galicës me kohë ishte bërë vatër e rezistencës kundër pushtuesve të ndryshëm. Galica qe shndërruar në një kështjellë të pamposhtur lirie dhe u bënte karshillëk perandorive që për çdo ditë shkelnin e robëronin shtete e popuj. Tashmë, Azem Galica me Nusen e Maleve- Shotë Galicën, kishin formuar Çetën e tyre kreshnike, e cila shpejt arrin të bëhet Nëna e Çetave dhe kryesonte gjithë Lëvizjen Kaçake në Kosovë, e që në gjiun e vet kishte grumbulluar mbi dhjetë mijë luftëtarë nga të gjitha trojet shqiptare.

Një natë pa hënë, të vjeshtës së vonë të vitit 1900, tri krisma pushke trazuan heshtjen memece që kishte kapluar Galicën. Ato lajmëronin ardhjen në këtë botë të djaloshit që do ta pagëzojnë me emrin Rifat. Prindërit e tij, Hyseni dhe Azizja (ishte motra e trimit të njohur të Lëvizjes Kaçake, Lec Gradica) patën gjashtë fëmijë; tre djem: Feratin, Ahmatin e Rifatin dhe tri vajza: Dinoren, Sofijen dhe Bahtijen.Fëmijëria dhe rinia e djalit të tyre të vogël, Rifatit, qenë të njëjta me ato të moshatarëve bashkëvendas. Që në djep u nanuris me krisma armësh, andaj shpirti i tij njomëzak brumosej me ndjenjën e pastër të atdhedashurisë. Bashkë me vallanë më të madh, Ahmatin, përjetuan dhe mbijetuan Epopenë e lavdishme të Arbërisë së Vogël, të kryetrimit drenicas Azem Bejtë Galica, që u zhvillua më 15 korrik 1924. Ata, bashkë me galicasit që përballuan atë golgotë tmerruese, po atë ditë, para më të dashurëve të tyre, të pushkatuar pamëshirshëm nëpër pragjet e shtëpive nga barbarie serbe, u betuan se kurrë nuk do të pajtohen me robërinë dhe se përherë do të jenë në ballë të luftërave dhe përpjekjeve për liri e bashkim kombëtar. Gjatë viteve 1941- ‘44, përreth Kosovës vepronin banda të shumta çetnikësh. Në afërsi të Mitrovicës vepronte divizioni Çetnik i Ibrit, nën komanden e Zhika Markoviqit. Më 15 nëntor 1941 ata provuan për të depërtuar edhe në Kosovë. Mirëpo populli ynë, me kohë kishte formuar grupe të mëdha luftëtarësh vullnetarë dhe suksesshëm iu kundërvue së keqës.
Në të vërtetë, tri ditë pasi Gjermania dhe Italia sulmuan Jugosllavinë monarkiste, pra më 9 prill 1941, Paria dhe intelektualët e njohur të Drenicës dhe të viseve të tjera shqiptare, duke parandjerë rrezikun që u kanosej nga këto banda shfrenuese, thirren Kuvendin e Palluzhës, i cili u mbajt në Kullën trikatëshe të Shaban Palluzhës. Në Kuvend morën pjesë 112 delegatë, të cilët morën vendime të rëndësishme. Aty u formua edhe Shtabi Luftarak, në krye të të cilit u emërua Shaban Palluzha. Që punët të shkonin edhe më mirë, u formuan edhe Shtabet Regjionale. Kështu, Shtabi numër 5, për Galicë, Ashlan e Dubovc kishte këtë strukturë komanduese: Ahmat Galica, Hazir Gjaka, Sefer Dubovci, nën udhëheqjen e Rifat Galicës (Azem Hajdini-Xani, Lufta e Artakollit, Prellocit, Skënderajt…Prishtinë, 2006, f. 28-38). Edhe në këtë vazhdë Galica qe prijetare. Burrat e saj, ndër të parët, rrokën armët e lirisë dhe i dolën zot atdheut. Ata, nën udhëheqjen e Ahmat e Rifat Galicës, që në betejën e parë, që u zhvillua përreth fshatrave Druar, Beçuk, Mihaliq, Strofc, Bivolak e Zhilivodë, u vajtën në ndihmë artakollasve për t’i zbrapsur çetnikët dhe treguan heroizëm të vërtetë. Të mos harrojmë se Artakollin e patën shpëtuar Mehmet Gradica e Shaban Palluzha me trimat e Drenicës. Kur luftëtarët e Artakollit, të prirë nga Fejzullah Sraraçi e Sadri Klinaku, kërkuan ndihmë në Drenicë, të parët që shkuan atje ishin trimat e Njësitit ushtarak “SHQIPONJA”, nën komandën e Zukë Xanit dhe Rifat Galicës...

“Në kuadër të Njësitit ushtarak “SHQIPONJA”, i cili numëron 1.000 luftëtarë, tash për tash formohen 5 Njësi elite- bataloione:

1. Batalioni I- komandant Halil Bajraktari nga Llausha,
2. Batalioni II- komandant Isa Zymberi nga Prekazi,
3. Batalioni III- komandant Zukë Xani nga Palaci,
4. Batalioni IV- komandant Rifat Galica nga Galica dhe
5. Batalioni V- komandant Istref Tema nga Dobrasheci.(Azem Hajdini – Xani: Po aty, f. 69).

Atë ditë, më 10 prill 1941, aq shumë kishin luftuar të dy vëllezërit nga Galica, saqë daja i tyre, trimi Mehmet Gradica, nuk ishte duruar pa u thënë në sy të të gjithëve: U lumtë pushka, o Ahmat e Rifat Galica!
Me të hyrë gjermanët në Kosovë, shqiptarët u organizuan dhe filluan të vendosnin administrimin e vet sundues. Kështu, edhe kjo punë së pari nisi në Drenicë, më 15 prill 1941, kur u sulmua stacioni i xhandarmërisë në Prellofc, të cilin e udhëhiqte Krsta Qollakoviqi. “Para se të fillojë sulmi, Shtabi luftarak i Drenicës, i kryesuar nga Shaban Palluzha, kishte hartuar planin e detajizuar operativ të luftës me sa vijon:

a) Njësitë ushtarake, nën komandën e Rifat Galicës, Sefer Shabanit dhe Ahmat Galicës, të rreshtohen në frontin në veri të stacionit të xhandarmërisë në Prellovc;

b) Njësitë ushtarake, nën komandën e Zukë Xanit e Ajet Rexhepit të pozicionohen në krahun e djadhtë të forcave ushtarake të Rifat Galicës;
c) Njësitet luftarake, nën komandën e Nurë Mehmetit, Ramadan Sejdisë, Rexhep Shabanit dhe Riza Krasaliqit, të rreshtohen përballë stacionit të xhandarmërisë dhe objekteve të tjera, ku forcat e armikut ishin fortifikuar dhe të sulmohen nga ky pozicion (Azem Hajdini- Xani: Po aty, f. 108).
Sulmi qe i suksesshëm, me ç’rast vritën njëzet e tre xhandarë serbë e disa kolonë të armatosur. Nga tanët u vra Dan Prellofci (Ramadan Sejdiu) dhe u plagos Ahmat Galica Galicasit vazhduan edhe më tutje. Grupe-grupe vajtën edhe në luftërat e Kolashinit, Sangjakut, Pazarit të Ri e deri te Rashka. Një kohë të gjatë qëndruan në katundin Çifllak. Atje u dalluan si luftëtarë: Ahmat e Rifat Galica, Halit Syla, Vesel Galica, Hasan Sinani, Zenel Neziri, Tahir Shabani, Hajrullah Haziri, Jahush e Zenel Haxha, Milazim Osmani, Tafil Islami, Vesel Ferizi, Vesel Ujkani, Sahit Syla, Hashim Bahtiri, Ukshin Halili, Halil Alia, Hajriz Syla, Brahim Ferizi, Murat Velia, Hamzë Zena, Ajet Kamberi etj. Prej tyre, atje ra dëshmor Halit Syla. Betejën më të përgjakshme, por edhe më të rëndësishmen ata e zhvilluan për ta marrë manastirin e Gjorgjevi Stubës. Ah, ç’luftë që ishte ajo! Askujt nuk ia merrte mendja të mësynte drejt asaj kodre të mallkuar, që mbrohej me kokë e me shpirt. Prej saj varej edhe fati i Pazarit të Ri, andaj ruhej e stërforcuar. Trimat e Galicës, me pak fishekë, por me zemërgraniti, e të udhëhequr nga strategu e trimi sypatrembur, Ahmat Galica, ia dolën mbanë.
- Rrofshi o trimat e Galicës se gjithmonë jeni kanë e keni me kanë!- u kishte thënë Shaban Palluzha, kur, vullnetarisht, pranuan ta merrnin atë vijë të frontit.

Vërtet qe një aksion shumë i vështirë. Para se të kalohej tek kodra, ku ishin pozicionuar barbarët serboçetnikë, duhej kapërcyer nëpër një fushë, e cila lavrohej nga predhat e armikut. Kur arriti Ahmati në kodër, në një istikam rrethuar me gurë, ende qëndronte një kryeçetnik, i cili në kondakun e pushkamitralozit e kishte gdhendur fjalinë: Jetën e jap e nuk dorëzohem! Ahmati iu hodh sipri dhe ia hoqi kokën (atë e solli në qytet dhe të gjithë u lemëritën), por edhe vetë mori një plagë. Vendësit qanin nga gëzimi dhe i përqafonin përmallshëm shpëtimtarët,- rrëfejnë pjesëmarrësit e asaj beteje.
Ah, ç’trim që ishte Ahmat Galica! Ishte martuar me Zelihen, bijë e gjakut të Sherif Tërstenës, me të cilën pati vetëm një vajzë, Azizën. Këtë trim sypatrembur e gjeje kudo nëpër beteja. Me trupin e lidhur deng, ishte kreshnik fare. Edhe të tjerët që i shkonin pas e harronin frikën. Pushkën e kishte djalë e shkuar djalit. Nuk e ndau nga vetja deri në momentin e rënies, një të shtunë, të vitit 1942, në Klysyrën e Manovit, gjatë një duel me kapitenin serb, i cili sorollatej këndejpari, herë- herë edhe me plisin e bardhë shqiptar në kokë... “Prej luftëtarëve të Drenicës heroizëm të madh kanë treguar Ahmat e Rifat Galica. Kurrë nuk harrohet momenti kur ndahej municioni. Rifat Galicës i thanë ty nuk të takon municion, atë duhet ta kërkosh përmes Bajraktarit të Shtuticës. Ai u nervozua dhe e mori pa i pyetur hiç, duke u thënë:”Unë nuk jam bajraktar, por jam nipi i Azem Galicës dhe askush nuk mund të ma shkel këmbën. Ashtu edhe ndodhi, ai me të vëllanë dhe me trimat e vet e mori manastirin e Gjorgjeve Stubës, pikën më të rëndësishme”,- rikujton dëshmitari i asaj lufte, Asllan Dibran Jashari nga Prekazi i Poshtëm (nëntor 2007). Pra, siç po shihet, në të gjitha këto aksione të suksesshme të luftëtarëve shqiptarë, të cilët, po mos t’i pengonin herë- herë nga forcat gjermane do të shkonin deri në Rashkë, u dallua edhe luftëtari Rifat Galica.. “Qëndresa dhe lufta për mbrojtjen e Pazarit të Ri nën komandën e Aqif Blytës, e ndihmuar nga forcat vullnetare të Kosovës dhe repartet e Ushtrisë Shqiptare, zgjati rreth pesë javë dhe përfundoi me disfatën e forcave çetnike. Kështu Pazari Ri dhe pjesa më e madhe e Sangjakut mbeti në kuadrin e shtetit shqiptar” (Prof. dr. Muhamet Shatri; Mbrojtja e Kosovës dhe viseve tjera shqiptare, E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë Etnike, Prizren, 2007, f. 62).

Krah për krah me Shaban Palluzhën

Në Kosovë lufta qe edhe më e ngatërruar. Në trojet tona stërgjyshore kryqëzoheshin edhe interesat e fuqive të mëdha, andaj, në të përfunduar të Luftës së Dytë Botërore, këtu u bë mishmash i vërtetë, sa nuk e njihte qeni të zonë. Kur u përzunë nazifashistët, mbi shtatin tonë gjakosur u lëshuan si lukuni ujqërish brigada të shumta partizanoçetnike, madje edhe shqiptare. Këtë hile e kuptuan shpejt edhe shqiptarët e Kosovës, të cilët u tubuan rreth tribunit Shaban Palluzha dhe i dolën zot atdheut.
Në të vërtetë, Shaban Palluzha, pas takimit me krërët e LNÇ-së, Fadil Hoxhën, Miladin Popoviqin, Kërsto Filipoviqin, Ali Shkukrin etj. në Skënderaj dhe pasi morë “besën” e tyre se më nuk do të përsëriteshin ato veprime makabre, u nisen, kinnse, për në frontin e Sremit. Ato aksione barbare kishin ngjarë veçan në Drenicë, ku OZN-a bënte kërdi mbi krërët dhe njerëzit me autoritet. Kështu, në Skënderaj dallohej për të keq, kolonisti Vllado Kërstiqi e në Drenas boshnjaku Zufer Musiqi.
Brigadës së tij, Brigadës Kombëtare të Drenicës, gjegjësisht Lëvizjes për Çlirim e Bashkim Kombëtar, iu bashkëngjitën të gjithë ata që e ndjenin veten shqiptarë... “Vëllazen, do të shkojmë atje ku jeni të gatshëm, por, Fadil Hoxha u dashtë të jetë këtu, e të takoheshim me të. Unë posa fola në telefon me të, po tha se është i zanë në një konferencë, ta dini se Fadili na ka tradhtue!(Zahir Kastrati:Lufta e Drenicës, Shaban Palluzha, udhëheqës ushtarak, fejton në Zëri, 12 korrik 2008). Këto fjalë ua tha komandant Shaban Palluzha luftëtarëve të vet në Podujevë. Fill pas tij folën edhe Feriz Boja e Miftar Bajraktari. Me ta u pajtuan të gjithë dhe, të nesërmen, më 21 janar 1945, morëm rrugën e kthimit për në Drenicë. Në Lluzhan u dolën përpara udhëheqësit partizanë të luftës.

- Pse u ktheve, o Shaban Palluzha?- i thanë ata.

- Qysh mos me u kthye, kur ende pa dalë prej Kosove, filloi kasaphana në Drenicë. Siç më lajmëruan, mbrëmë i kishin marrë dhe i kishin pushkatuar në Mitrovicë tre burrat më të mirë të vendit: Halil Bajraktarin e Llaushës (vëllanë e Miftarit), Halil Haxhinë e Tërnavcit dhe Sadik Zenelin e Abrisë. Pasataj, këta burra, as vetë nuk po donë me shkue për Serbi e vatrat e veta me i lënë në gojë të ujkut.
“Kur erdhëm në Fushat e Barilevës, u rreshtuam të gjithë sipas formacioneve ushtarake. Bora kishte mbuluar gjithçka. Unë isha në grupin e Rifat Galicës dhe bënim pjesë në Batalionin II, të udhëhequr nga Isë Zymeri i Prekazit, i cili kishte mbi pesëqind ushtarë”,- kujton xha Asllan Jashari.

Dhe, që në Babimovc, nisi përgjakja e çlirimtarëve tanë. Brigada e 26-të serbe sulmoi me mitraloza të rëndë. Aty ra edhe dëshmori i parë i kësaj lufte, Imer Sheshivari nga Dubofci dhe u plagosen Xhemë Lutani e Dibran Prekazi,. Edhe beteja e Kollës qe e përgjakshme, ku ranë Man Përçuku nga Cecelia dhe Isuf Veseli e Ramadan Hetemi nga Kolla. Nga ana e armikut pati më shumë të vrarë e të zënë robër...Aty u shqua edhe Rifat Galica,i cili kishte zënë robër tri femra partizane serbe, të cilat ia dorëzoi Shaban Palluzhës e ai i liroi menjëherë, katër mushka me municion si dhe një mitraloz të rëndë italian “Breda”.Në ndërkohë Brigadës së Shaban Palluzhës iu bashkëngjit edhe strategu sypatrembur, toger Mehmet Gradica, i cili kishte qenë në Shalë të Bajgorës. ”Njësitet ushtarake nën komandën e Rifat Galicës, Bajram Zukës, Rifat Avdylit dhe Ajet Qirezit, në orët e vona të mbrëmjes, më 9 janar 1945, u përqendruan në rajonin e ashtuquajtur Fusha e Bjeshkës, në Qyqavicë...Derisa ata po bënin plane për t’i sulmuar forcat armike, papritmas, aty arrin Mehmet Gradica, i cili kishte vendosur të bashkohej me Shaban Palluzhën në frontin e Drenicës (Azem Hajdini- Xani: Shaban Palluzha...Buroja, 2002, f.142-143).

Për heroizëm të pashoq, trimëri të rrallë dhe strategji luftarake, SHTABI dhe komandanti suprem , Shaban Palluzha, në mbledhjen e mbajtur më 23 janar, në odën e Shaq Muzaqit nga Sibofci, Rifat Galicën e gradojnë major.
Grupi i Galicës, i prirë nga Rifat Galica, përherë u gjend në vijën e parë të frontit. Pas betejave të përgjakshme, të zhvilluara në Galicë, Mikushnicë, Duboc, Beëiq, Prekaz, Rezallë, Likoc, Makërmal, Bezheniq, Tërstenik, Abri, në Polac e në Kryshec, ata u nisën drejt Llaushës. Kapërcimi i lumthit ishte bërë gati i pamundur, sepse cerberët kishin zënë kodrën matanë. Të Klysyra, mbeti i vrarë Hamzë Haziri i Galicës. „Lufta më e madhe në mes Nacionalistëve shqiptarë në një anë dhe serbëve çetnikë e disa komunistëve shqiptarë në anën tjetër, të udhëhqur nga Bashkimi Sovjetik, si supërfuqi e dytë në botë, u zhvilla në Drenicë prej 20 janar deri më 21 shkurt 1945. Lufta e Drenicës ishte një mrekulli e rrallë në trojet shqiptare, luftëtarë vullnetarë pa uniformë, bile as vetë komandanti nuk pati as këpucë as çizme, por me tesha nga zhguni dhe me opinga lëkure të lopës”(Hajriz Demaku; Drenica as që u përkul as që u shpërngul nga trojet e veta, E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë Etnike, Prizren, 2007, f.47).

Nata kobtare

Pasi ranë për të mos vdekur kurrë Prijësit e Lëvizjes për Çlirim e Bashkim Kombëtar, Shaban Palluzha e Mehmet Gradica, edhe Rezistenca shqiptare thuajse u shua dhe mori fund. Megjithatë, shumë luftëtarë nuk u dorëzuan, por ngelën maleve. Ashtu veproi edhe Rifat Galica. Ai, edhe pas asaj amnistisë së përgjithshme, e cila shpeshherë përcillej me gracka e mashtrime, kishte ndarë mendje që të qëndronte maleve dhe për të gjallë të mos binte në dorë të të pashpirtëve. Forcat e OZN-së dhe kolonisti Spasoje, të cilit ia kishte rrënuar themelet që dhunshëm ishte përpiqur t’i nguliste në tokën e tij, duke e dëbuar fare nga Galica, ishin vënë në ndjekje të tij... Disa muaj qëndroi nëpër malet e Galicës, kryesisht në Gamna e mbi Arat e Kurteshit. Kontaktonte dhe bashkëvepronte me Sefer Haxhinë, Bajram Zukën, Rexhep Gjelin, Ali Fazlinë, Aziz Zhilivodën...
Dhe, një natë kobtare, një natë të zymtë të dhjetorit të egër të vitit 1945, ngjau hataja. Atë natë trimi ishte kthyer në shtëpinë e vet në Galicë dhe, pasi ishte çmallur me fëmijët e vet, Hatemen dhe Hysenin, e kishte mashtruar gjumi lozonjar (Rifati pati tre fëmijë, Hysnin dhe Hatemen me gruan e parë, Razën nga Rashani dhe Ahmatin (e la të palindur) me gruan e dytë, Selimen, gjithashtu nga Rashani. „Natën, nëpër terr, erdhi baba dhe u gëzuam shumë, sepse kishte mbi pesë muaj që nuk e kishim parë. Deri vonë u çmallem duke llafosur. Dikur vonë na mori gjumi,- rrëfen sot, duke rikujtuar atë natë kobtare, edhe pse ka qenë fëmijë tetëvjeçar, i biri, Hyseni...

Ende pa aguar mirë, ishin dëgjuar krisma në derë dhe britma lemëritëse: „Dorëzohu, o Rifat Galica, se je i rrethuar nga të katër anët! Të erdhi fundi edhe ty more ballist i rebeluar. Nuk ke kah t’ia mbash, jo. Mos u mundo kot, se edhe pushkën e ke të dëmtuar!“ Trimi u zgjua shpejt dhe, pa u bërë zë fëmijëve, doli në oborr, duke kuvenduar me pushkën e tij besnike.“I dëgjon mori martina ime se çka po thonë të pabesët. Por, unë nuk u besoj kurrë atyre fjalëve. Jo, jo. Deri sot nuk më ke tradhtuar asnjëherë. Ku shikoja unë, qëlloje ti. Gjithmonë kemi dalë faqebardhë. Nuk të ndërrova as me “Dredën” italiane që e pata zënë në Kollë. E sot, kur jam më së ngushti, mos më lë në baltë. Por, ndodh që nuk ke faj ti dhe, ndonjë dorë e keqe e tinëzare, mund të këtë punuar ndonjë hile e pabesi”.
Iu afrua dyerëve të oborrit dhe pa përjashta. Përplot ushtarë e çetnikë nëpër pozicione e një toger pranë mitralozit të rëndë kurdisur me tytë drejt derës hyrëse. Grykën e pushkës e fyti në një vrimë gardhi dhe e mori në shenjë togerin e zi. E ngrehu këmbëzën. Çklek, bëri mekanizmi në të thatë. E provoi për së dyti. O Zot, e njëjta gjë. U bind se ishin të sigurt, andaj kishin marrë guxim të afroheshin ashtu lirshëm. Me vrap mori drejtimin e kundërt. Fluturoi mbi avli, duke qëlluar me kondak rojën e shashtisur, të cilit i ra pushka nga dora. Nga xhepi nxori bombën, por nuk arrit ta shkreh, sepse breshëria e mitralozit ia bëri trupin shoshë. Kriminelët gjakpirës, më shumë nga frika, iu hodhën sipri dhe me bajoneta e bënë copë- copë.
Gjaku që skuqi dëborën dhe fëmijët që kishin ngelur të nemitur në dritare u bënë dëshmitarë besnikë të asaj nate kobtare, kur historisë sonë iu shtua edhe një faqe e lavdisë. “Unë i kam pasur në dorë ata pesë fishekë të pashkrehur nga pushka e babait...Mirëpo, kur na lejuan me e varros, sepse në këso rastësh vepronin ndryshe, i dërgonin e i ekspozonin nëpër vende publike dhe luanin me trupat e tyre, ne u gëzuam sikur të ngjallej përsëri”- përfundon i biri, Hyseni.