Në kuadrin e 130 vjetorit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit

Shaqir Daut Basha 1868-1912 dhe

kontributi i tij patriotik

Shkruan: Besim R CENGU

Kukës, 31. 05. 2008

Nëse ka patur çaste më dramatike në historinë e kombit shqiptar, ato kanë qenë vitet e zeza të gjysmës së dytë të shekullit të 19-të dhe fillimet e shekullit të 20-të. Këtë tragjedi na e kanë sjellë fazat e krijimet e konsolidimit të kombeve pas shekullit të 17-të.

Pa u futur në hollësi të argumenteve historikë, shënojmë se pikërisht në këtë periudhë trazirash e matrapazllëqesh të shteteve evropiane dhe sidomos atyre ballkanike, u zhvilluan tri ngjarje të shënuara, që synuan ta zhbinin kombin shqiptar dhe që këto synime, pothuajse shkuan deri në pragun e arritjes së qëllimeve, e ato kanë qenë: Traktati i Shën Stefanit, Kongresi i Berlinit në vitin 1878, si dhe Konferenca e Ambasadorëve në Londër në fillimin e shekullit të 20-të, që edhe sollën konkretisht zhvillimet tejet dramatike kur ushtruan aktivitetin atdhetar dhe ranë shehit (dëshmorë) shumë shqiptarë në mbrojtje të drejtave elementare.

Vetëm pak vite para Traktatit të Shën Stefanit e Kongresit të Berlinit, ne shqiptarët kishim 114 mijë km tokë, ndërsa në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, u hupëm me vetëm 28 mijë km. Prej se kur kemi lindur si popull e komb, nuk e kemi pësuar asnjëherë tragjedi kaq të madhe, çfarë na na ndodhi vetëm në kohën prej Traktatit të Shën Stefanit, deri në Konferencën e Ambasadorëve, e theksoj të ambasadorëve, e jo të kryeministrave apo të rrangjeve më të larta të garniturës politike evropiane të asaj kohe.

Beteja e Lumës, aktualisht ka përcaktuar edhe ngjarjen më të madhe të asaj kohe në të gjithë trevat shqiptare, ku spikati shpirti shqiptar e qëndresa për të rezistuar kundrejt veprimeve shoviniste serbe për gllabërimin e kombit shqiptar.

Dua të flas për patriotin shtiqajan Shaqir Daut Bashën, i cili me veprën e tij, u shndërrua në simbolin e qëndresës e trimërisë, duke u treguar armiqve shekullor, se nuk është kollaj të shkelësh në tokën shqiptare.

Shaqir Daut Basha, lindi në vitin 1868, dhe, dhjetë vjet më vonë, Shqipëria, formësoi shtetin e vet nëpërmjet aktit të madh të Lidhjes, të vetmin shtet etnik, ku përfshiheshin të gjithë territoret shqiptare, të cilat na rrëshqitën nga dora, e kurrë nuk mundëm më deri në ditët tona, t’i marrim, për shkak të intrigave e shovinizmave të shteteve fqinj, kryesisht Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë e Greqisë, me ndihmën e përkrahjen e fuqive të mëdha, e veçanarisht Rusisë.

Atë kohë, Shaqiri, ishte dhjetë vjeç, por ruajti thellë në kujtesë patriotët e asaj kohe, që e bënë këtë Lidhje, por edhe hasmin, i cili kërkonte ta bënte realitet thënien e Bismarkut antishqiptar, se Shqipëria është vetëm një nocion gjeografik në Evropë. Në këto kushte dhe në këtë mjedis, u formua ai si një shqiptar malësor, që e donte vendin dhe do t’i dilte zot pikërisht atëhere kur i duhej tokës e popullit të vet.

Në vitin 1912, ishte në moshën 44 vjeç, ose më e mira stinë e njeriut dhe tani, jo si në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, kur ishte i vogël. Në këtë periudhë ishte një person me autoritet dhe i dëshmuar si burrë trim, i urtë, me fjalën me peshë e me vend, e shumë i respektuar nga fshati Shtiqën e më gjërë. Ai jo vetëm që përjetonte ngjarjet, por edhe u shqua në këtë kohë edhe si organizator i popullit të fshatit dhe krahinës, për të përballuar agresionin e armikut tonë shekullor siç ishte Serbia.

Babai i tij, Daut Basha, qe një familje e devotshme në fshat dhe e kishte rritur me shumë mundim, me skamje e varfëri të tejskajshme, por nga ana tjetër, ai i kishte dhënë djalit të vet dhe gjithë moshatarëve të tij pasurinë më të madhe. E kishte ushqyer me patriotizmin dhe atdhedashurinë e flaktë. “Këtë pasuri që po la jap, mor bir, do ta përdorësh kur vendi të jetë më mzor”, - i thoshte herë pas here i ati të birit. Dhe kështu ndodhi.

Nëntori i vitit 1912, kishte ardhur i zi, ashtu siç kishte ardhur edhe vetë koha. Pleqtë që e mbanin mend atë kohë si Brahë Osmani, Xhafer Shema, Ramadan Zela, Hajrulla Sula, Zenel Osmani, tregonin se “Aso moti nuk kishte bërë vaki kurrë. Shiu, i përzier me borë nuk pushonte natë e ditë, ndërsa mjergulla t’i qorronte sytë”. Hasmi serb, duke u udhëhequr prej fjalës së moçme se “ujku mjergull do”, kishte kujtuar se do t’ia dalë mbanë programit të vet. Me egërsi 26 mijë trupa ushtarake të armatosura të regjimentit të divizionit Shumadia 1, në kuadër të armatës së krajlit serb, i nisi në drejtim të Kosovës e Lumës, për të masakruar popullin e djegë tokat e lashta shqiptare. Siç duket, e kishte zënë të lehtë pushtimin e Shqipërisë, për të dalë në det, ndërsa Lumën nuk e kish llogaritë.

Por për të dalë në detin Adriatik, duhej shkelë Luma së pari. Planet e detajuara të ushtrisë pushtuese, dolën ndryshe. Rrafshja e Lumës, e organizuar për të përballuar okupimin, kishte përcaktuar Qafën e Kolesjanit, për t’i sjellë vdekjen e 16 mijë trupave serbe dhe për ta shpartalluar keq armikun. Kjo krahinë heroike e dëshmoi veten, duke e shndërruar tokën e vet në një varr të madh për ushtarët pushtues, duke i dhënë mësim historik Serbisë dhe kujtdo që shkelë këtë vend.

Ushtria u thye dhe po tërhiqej e çorjentuar secili për të shpëtuar kokën. Fshati Shtiqën, ashtu si gjithë Luma, ishte i organizuar dhe në gadishmëri. Me veprime energjike dhe të shpejta, i preu udhën armikut serb dhe e sulmoi pa mëshirë. Komandantët serbë, duke e kuptuar se malësorët janë të organizuar dhe të vendosur për ta shpartalluar përfundimisht këtë ushtri, u munduan të rrezistonin përsëri. Kosa e Halim Shehut, u dha zemër edhe më shumë të gjithë luftëtarëve malësorë. Si cung bunge ishin bërë të gjithë malësorët e Lumës, të paluejtshëm e të pamposhtur në tokën e baballarëve të vet.

I dërmuar e i shpartalluar plotësisht, armiku tentonte pa shpresë të ikte, por nuk kishte si dhe në vendet e quajtura Bungajë, në Rrotllare, te Bunga Kryq, pranë lumit Luma, ishte ngujuar edhe luftëtari Shaqir Dauti me pesë luftëtarë të tjerë. Ishte detyra që e kishte marrë përsipër. Edhe pse e thirrën të ndërrojë vend, që t’i shmanget sado pak hordhisë armike ai, atdhetarët Brahë Osmani, Rizë Alia etj, nuk ikën, por u përleshën me hasmin. Në këtë ngjarje të datës 17 Nëntor të vitit 1912, Shaqir Dauti, fyt a fyt me serbët, ra heroikisht. Ra heroikisht, por jetën e vet e paguan shtatë ushtarë serbë, të cilët i vrau, ashtu siç bënë edhe bashkëfshatarët e tij, Halim Shehu, Mustafë Dogjani, Rustem Shehu, Baftjar Tahiri, Nuhi Jesharri, Brahë Osmani, Rizë Alia etj.

Studiuesi Shefqet Hoxha në librin e tij “Luma në luftërat për liri”, thekson se “te Lisi i Madh, në luftime me serbët, dhanë jetën 12 shtiqjanë, ndërsa në Bungajë, Shaqir Dauti u thirri shokëve: Bini djem e bini burra, ja shehit, ja gazi, dhe lufta plasi edhe me më shumë furi”.

Ndërsa rapsodi dhe poeti popullor nga Dibra, Haziz Ndreu, në poemën e tij rapsodike, “Valët e Drinit të Zi”, e përjeton ngjarjen me vargje homerike:

Maja e Rrunës vrantue ish për gjithë anë

Dhe Gjalica kish varë kryet ndër kambë

Kur i shifshin retë e murrme shllunga-shllunga

Rrafshes Lumës nëpër qarra e nëpër bunga.

Dhe më poshtë, ai përshkruan trimërinë e burrave shtiqjanë, të cilët hidheshin mbi armikun si dragoj:

Mas Halimit po shkojka dhe nji djalë

I shtiqjanë qenka ky Shaqir Dauti

Gjithë atë ditë për me dekë zotit i luti

Be Halimin zunë te lisi në bashti

Te përgju me u ndesh me zapti

Me t’përpjekë janë ndeshë kosë e bajoneta

Trim Halimi e Shaqiri në bashti

Qerrë me thika me zaptijet gji më gji…

Kjo ka qenë vepra e këtyre burrave shqiqjanë. Ky ka qenë akti heroik i Shaqir Dautit, këtij trimi të rrallë e atdhetar. Me vendim të Komitetit Ekzekutiv të Këshillit Popullor të Rrethit, numër 29 datë 1.4.1985, patrioti Shaqir Daut Basha, shpallet dëshmor i Atdheut dhe më datën 26.1.1993, është dekoruar nga Presidenti i Republikës Sali Berisha, me Urdhërin “Për veprimtari patriotike të Klasit të II”, duke u shndërruar i përjetshëm në kujtesën e brezave.

Beteja e Lumës është quajtur më madhështore se e Termopileve në Greqinë e lashtë, por historia mjerisht pak e ka vënë në theks atë. As në betejat e famshme historike të Hanibalit, Çezarit apo Bonopartit, nuk janë vrarë kaq shumë ushtarë. Historiografia jonë thotë se kanë mbetë mbi 12 mijë serbë, ndërsa vetë historianët serbë thonë se kanë lënë kockat në Lumë 16-18 mijë. Kjo e fundit ndoshta është e vërteta, pasi agresori e ka ditë më mirë se kushdo tjetër inventarin e forcave të veta ushtarake. Sidoqoftë kjo mbetet në faqet tona të historisë si një prej ngjarjeve më të mëdha e heroike shqiptare.

…………………….

• Besim R. Cengu: Imer Sula, atdhetar i shquar i krahinës së Lumës