Intervistë me kryetarin e shoqatës "Çamëria" në Amerikë, z. Sali Bollati

SALI BOLLATI: ÇAMËRIA PLAGË PËR ÇDO SHQIPËTAR TË NDERSHËM"

Historia e Çamërisë në Enciklopedinë e Lirë

Intervistoi: Blerim CIROKA

New York, 13 prill 2008

Foto: Sali Bollati

B. Ciroka: I nderuar z. Bollati, dicka rreth prejardhjes suaj Çame?

S. Bollati: Kam lindur në qytetin e Paramithisë të Çamërisë Shqiptare më 1937 në shtëpinë time, pranë Kullës Mesjetare të Bollatëve (qëndron edhe sot si i vetmi muze i qytetit) - poshtë kalasë së Ajdonatit (kështu quhej Paramithia). Familja e jonë është nga më të vjetrat, dokumentuar që nga viti 1611. Sipas të thënave, stërgjyshi, emrin e të cilit me ka vënë gjyshi Muharrem, ishte Muhtar (drejtues i pushtetit lokal) i Paramithisë dhe Kryetar i Degës së Lidhjes së Prizrenit për Paramithinë.. Gjyshi ishte imam, ndërsa babai im Ibrahimi ka luftuar me armë në dorë më 1912-13 kundër invaduesve grekë dhe mbeti si mësues në Sarandë deri me 1917, kur u kthye për të ri-ngritur flamurin tonë kuq e zi në Paramithi. Nëna Betula ishte ndër shumë të rrallat vajza që kishte arsim.. Jetonim shumë të lumtur (babai punonte si teknik duhanesh në fabrikë), pavarësisht se në vitet 20, me të ashtuquajturën reformë agrare na ishte marrë fshati Selan që ishte çifliku i jonë që zotëronim prej shekujsh.

B. Ciroka: Si u realizua genocidi grek ndaj popullit të pafajshëm Çam dhe çfarë mbani mend nga fëmijëria juaj në Çamëri?

S. Bollati: Ashtu siç thashë shtëpia jonë e madhe ndodhet (është edhe sot e banuar nga grekët) në majë të kodrës prej nga shihet e gjithë Paramithia. Pranë kishim edhe familje të krishtera, me fëmijët e tyre luanim gjithë ditën pa asnjë dallim nga njëri-tjetri. Por, me 1940 kur morën në internim babain bashkë me gjithë burrat e tjerë muslimanë, nëna na tha që të mos luanim më me Mihalin dhe Jorgon – komshinjtë tanë. Kur u kthyen nga internimi me 1941 babai me gjithë burrat e tjerë, e kam të ngulitur në mendje ngritjen e Flamurit Kuq e Zi. Ne fëmijët këndonim e hidheshim, ndërsa babai me shokët qanin nga gëzimi.

Në shkollën shqipe që u hap për herë të parë, Ferhati, vëllai më i madh, ishte nxënësi më i mirë. Më 27 Qershor 1944, në mëngjes zgjohemi të trembur, nga breshërit e armëve. Nëna na veshi shpejtë e shpejtë dhe ikëm tek shtëpia e daj Muhametit që ndodhej në qendër, puq me sahatin e qytetit. Aty erdhën e morën zervistat babain 52 vjeçar që bashkë me burrat e tjerë i grumbulluan tek shkolla, i masakruan dhe i vranë. Ne ikëm të tmerruar për në shtëpi. Po aty kishin rrëzuar nga shkallët dhe pushkatuar gjyshin 82 vjeçar. Ndërsa Ferhatin 13 vje çar, rrugës për tek shtëpia e hallës e kishin pushkatuar pranë një kaçubeje ku ishte fshehur. Ne me nënën shkuam për tu strehuar bashkë më shumë familje të tjera në ish-Medresenë; aty erdhën dhe e morën edhe nënën time 36 vje ç are që e pushkatuan mbrenda në Xhamin e Bollatëve. Mua, me motrat Qerime, 10 vjeçare, dhe Makbule, 2 vjeçe, së bashku me vëllain e vogël Farukun 5 vjeçar na futën në burg, ku na mbajtën deri në nëntor. Aty nga mungesa e ushqimit dhe papast ë rtia më vdiqen gjyshja, 72 vjeçare, bashkë me motrën 2 vjeçare. Në nëntor bashkë me të tjerët e burgut na hypen në makina dhe mbas një natë në Gumenicë (edhe ajo natë e tmershme nga zervistat), ushtarët angleze na hypën në anije dhe na zbarkuan në Sarandë. Rrugës duke ecur, afër Vlorës, Faruku 5 vjeçar, nga lodhja dhe urija u sëmurë dhe vdiq të nesërmen. Të gjitha këto dhe shumë të tjera për të vetmin faj të tyre se ishin SHQIPTARË.

B. Ciroka: Sot ku janë të përqendruar më shumë Çamët nëpër botë?

S. Bollati: Shumica janë në Shqipëri mbi 200.000, ka shumë në Turqi (fatkeqësisht shumica të turqizuar, pavarësisht se Turqia është mike e vërtetë), në Çamëri ose Thesproti siç është emërtimi i sotëm nga grekët, duhet të jenë mbi 100.000 Çamë të besimit të krishterë (sa për dijeni me 1877 Dhespoti i Çamërisë përktheu Dhjatën e Re në shqip meqenëse Çamët e krishterë nuk kuptonin asnjë fjalë në meshën greke - S. Muselimi - "Istoriko Peripato anas tis Thesprotia" - botim i 1997në Janinë). Po kështu jemi të shpërndarë në Itali, Gjermani, Kanada dhe ShBA etj.

B. Ciroka: Për tu kthyer tek aspekti politik: sa mendoni se ka bërë shteti i Shqipërisë politikë ndaj kthimit të Çamëve tek pronat e tyre?

S. Bollati: Shteti Shqiptar në kohën e mbretit Zog, e ka ngritur vazhdimisht problemin e Shqiptarëve të Çamërisë, kishte n/prefekture të Çamërisë, konvikt "Çamëria", ku studjonin djem Çame, këndohej :..Në Kosovë e Çamëri, do valojë përsëri Flamuri KUQ E ZI!" Po kështu e ka ngritur vazhdimisht në forumet ndërkombëtare. Por, fatkeqësisht, rregjimi komunist i pas-luftës si rregjim anti-shqiptar, e mohoi plotësisht këtë problem ashtu si edhe për shqiptarët e Kosovës dhe të trojeve të tjera etnike shqiptare. Dhe më e keqja është se duke e mohuar përgatiti një elitë politike që edhe sot, në kohën e mbrojtjes së të drejtave të njeriut, po për interesa të mbajtjes së kolltuqeve nuk duan ta pranojnë se ky është problem kombëtar dhe jo vetëm problem pronash. Kjo megjithëse në 1994-shin parlamenti i Shqipërisë e pranoi genocidin grek ndaj Shqiptarëve të Çamërisë, por për faqe të zezë të qeveritarëve të të gjitha ngjyrave me 2004-shin po ky parlament nuk e miratoi Rezoluten Çame??!! Unë e kam ngritur gjithmonë se mohimi i Çamërisë i lë shteg të hapur pretendimeve bizantinomesjetare të të ashtuquajturit vorioepir siç po bën kryeambasadori i greqisë Janullatos.

B. Ciroka: A mendoni se pas pavarësimit të Kosovës forcat shqiptare gjithandej
kanë më shumë mundësi të përqendrohen tek çështja e Çamërisë?

S. Bollati: Shumë drejtë, pas Kosovës Shqiptare të Pavarur, jam më se i bindur se edhe me ndihmën e vëllezërve shqiptarë të Kosovës, Maqedonisë e Malit te Zi, do të zgjidhet patjetër edhe problemi i Çamërisë Shqiptare si Problem Kombëtar, jo vetëm Human, por edhe Politik. Këtu dua të theksoj një të vërtetë shumë domethënëse: Në qoshen time të punës në bashkinë e New York-ut, mbaja pranë flamurit amerikan dhe flamurin tonë. Kur vinin shqiptarë nga Kosova, Mal i Zi ose nga Dibra, më pyesnin se nga jam. Kur ndëgjonin se jam nga Çamëria, e dinin të gjithë se Çamërinë e kishte pushtuar greku. Po për çudi, kur vinin të tjerë nga Bureli, Elbsani ose Berati nuk e dinin se ku bie Çameria. Ky është rezultati i edukatës "atdhetare" së kohës se Enverit antishqiptar.

B. Ciroka: Sa ka mundur komuniteti Çam të ruaj identitetin kombëtar ndaj asimilimit të vendeve pritëse?

S. Bollati: Në 1991-shin isha një ndër themeluesit dhe organizatorët e Shoqërisë Çamëria. U përpoqëm dhe filluam ta bëjmë të njohur edhe problemin tonë si brenda ashtu edhe në forumet ndërkombëtare. Krijimi i PDI-së, megjithëse me një fare vonese, është organizim i djemëve nga Çamëria që me fillimin duket se zgjidhja edhe e këtij Problemi Kombëtar do të marri zgjidhjen e duhur. Ata po punojnë me shumë përkushtim, kurajo dhe mençuri. Ata arritën për të parën herë ta ngrejnë problemin Çam në Këshillin Europian. Tubimet përkujtimore që organizohen në Qafën e Botës i kujtojnë grekut se Shqiptarët e Çamërisë nuk e harrojnë vendin e tyre. Sa më shumë të bashkëpunojnë me historianë atdhetarë si B. Meta, P. Xhufi, Sh. Delvina etj., e sa më shumë dokumenta me vlerë të paraqesin në istitucionet dhe forumet ndërkombëtare, aq më shpejt do zgjidhet problemi ynë.

B. Ciroka: Çfarë mendoni, konkretisht, se duhet bërë zgjidhjen e kësaj Çështjeje?

S. Bollati: Problemi ynë nuk është problem pronash. Pra duhet zgjidhur si problem i të Drejtave të Njeriut. Të njihet genocidi grek ndaj popullësisë Çame, të njihet shtetësia që kemi (unë kam një çertifikatë lindjeje zyrtarisht të lëshuar nga Bashkia e Paramithisë dhe të vërtetuar nga Bashkia e Gumenicës në 1998-tën) si shtetas grek i besimit musliman (jo kombësia). Shteti grek të çdëmtojë vrasjet dhe reprezaliet që ka ushtruar ndaj popullit të pafajshëm të Çamërisë. të na njohë shtetësinë dhe të gjitha të drejtat e njeriut si pronën, gjuhën, shkollimin, jo më shumë se çbën shteti shqiptar për pakicën greke jo-etnike në Shqipëri.

B. Ciroka: Sa e ka arritur qellimin e saj partia PDI-ja, konkretisht?

S. Bollati: Përsa i përket lobimit të PDI-së ka bërë një punë të shumë të lavdërueshme në Këshillin e Europës, krahas punës së mëparshme të shoqërisë Çamëria. Ne këtu në ShBA, kemi asistuar në disa takime të Kongresit Amerikan për të drejtat e njeriut, duke paraqitur edhe materiale përkatëse për Genocidin Grek. Por me thënë të drejtën ende nuk kemi bërë aq sa duhet për të njohur opinionin e gjërë për këtë problem. Këtu duhet theksuar vepra e shumë të nderuarve Z. Miranda Vickers dhe James Pettifer, për sudimet dhe publikimet shkencore që bëjnë për problemin Shqiptar në përgjithësi dhe atë Çam në vecanti.

B. Ciroka: Çfarë lobimi kemi pasur deri tani në zyrat diplomatike të perëndimit dhe ShBA-ve për zgjidhjen e çështjes Çame?

S. Bollati: Shoqëria shqiptare nëpërmjet Shoqërisë Çamëria, PDI-së, Institutit te Studimeve Çame dhe Gazetes "Çameria-Vatra amtare" si edhe medias shqiptare , duke filluar nga viti1991, ka filluar të njihet pak a shumë me problemin Çam. Këtu nuk duhet lënë pa kujtuar problemin e emigrantëve të shumtë shqiptarë që ndodhen për punë në Greqi. Prania e tyre atje paraqitet si "justifikim" që problemi Çam të mbetet në hije të politikës shqiptare dhe ngritjes se nevojshëm të tij si gjatë vizitave të autoriteteve greke në Shqipëri dhe aq më pak në arenën ndërkombëtare. Kështu që roli dhe vepra e PDI-së është për tu lavdëruar dhe shpresëdhënëse.

B. Ciroka: Ka raste që disa artikullshkrues të ndryshëm, Çamët i identifikojnë si muslimanë. Sa i përshtatshëm është ky qëndrim dhe pse?

S. Bollati: Përsa i takon fesë, fatkeqësisht edhe për mungesë kulture, Çamët në shumicën e rasteve paraqiten si të masakruar dhe dëbuar nga trojet e tyre etnike se ishin muslimanë. Në fakt, popullësia e Çamërisë Shqiptare në dy shekujt e fundit, ka qenë pothuajse gjysëm për gjysëm e besimit musliman dhe e krishterë. Kemi bashkëjetuar në mirëkuptim me njëri-tjetrin, pa probleme. Eshtë për tu nënvizuar fakti se në muslimanët i thërisnim Çamët e krishterë- "ROMEI". Të kuptohemi, pra të krishterët nuk ishin greke, por të kishës orientale me drejtues papatin e Romës, pra Romei, ashtu siç janë edhe sot arbëreshët e Italisë. Sipas kushteve të Perandorisë Osmane, ashtu siç ndodh zakonisht edhe sot, më të privilegjuarit konsideroheshin ata të besimit muslimanë dhe si pasojë ata zotëronin edhe pronat më të mëdha.

Kështu që kisha greke për të vënë në jetë pretendimet bizantine, se çdo ortodoks është grek, filloi t`i quajë ortodoksit shqiptarë të Çamërise "greke", duke na quajtur ne muslimanët shqiptarë si "turq". Dhe për realizimin e megalide-së mesjetaro-bizantine, autoritetet greke që pushtuan padrejtësisht Çamërinë Shqiptare në 1913-tën, u përpoqën me të gjitha mënyrat: shkëmbimet e popullatës, vrasjet, shpronësimet, ndalimin e gjuhës shqipes dhe genocidin e ushtruar më 1944-1945, të arrijnë të dëbojnë me dhunë mbi 30.000 shqiptarë të besimit Islam, synim që shqiptarët Çam të krishterë t`i asimilonin dhe kështu të arrinin aty që sot të ngrejnë në të gjitha format dhe mjetet dinake karakteristike greke, absurditete për të ashtuquajtur "minoritet etnik grek" në vendin tonë.

Një gjë tjetër dua të përmend këtu, në Paramithi me 28 qershor 1944, krahas vrasjeve dhe masakrave ndaj Çamëve muslimanë është masakruar dhe pushkatuar nga zervistat edhe i krishteri Çam z. Spiro Calluka. Ai u pushkatua se fliste shqip dhe gjithmonë e kudo e kishte treguar vehten se ishte shqiptar. Pra e thënë me pak fjalë, dëbimi nga trojet tona etnike, është "mbuluar" me dallimet fetare, dhe të ashtuquajtur "bashkëpuntorë",në një kohë që vetë zervistat dhe qeveria kuislinge e Ralisit, ishin bashkëpuntorë të gjermaneve. Për të vërtetuar se cfarë quhet sipas grekëve bashkëpunim, po ju them se në vitin 1949, kur po përfundonte lufta civile në Greqi, komunistat grekë në bashkëpunim me enveristat shqiptarë erdhën në Shqipëri për të rekurtuar Çamët në atë luftë midis grekeve.

Çamët refuzuan, ata u shprehen se mund të luftojnë atje vetëm me flamurin shqiptar. Ata nuk shkuan të luftojnë midis grekëve. Dhe si "shpërblim" qeveria komuniste e Tiranës internoi mbi 600 burra Çame për 9 muaj në Gramsh. Ndërsa komunistat greke që u mundën dhe u shpërndanë në ish-vendet komuniste, u lejuan në vitet 70 të kthehen në Greqi, të marrin edhe pensione të formojnë edhe partinë e tyre komuniste (ata sot protestojnë kundër Kosoves Shqiptare të Pavarur). Pra, kush luftoi me armë në dorë kundër demokracise greke nuk quhet bashkëpuntorë me armikun per te vetmen arsye se është i krishterë, pra grek. Këto janë disa nga konceptimet moderne të demokracisë antike greke?!

B. Ciroka: Krahas atyre qe kemi shikuar permes tv apo internetit Çfare mund te na thoni rreth Çameve qe sot jetojne ne Çameri?

S. Bollati: Dihet që gjuha është një nga karakteristikat dalluese të një kombi. I nderuari Prof. B. Meta, në librin e botuar në 2002, "Tensioni Greko-Shqiptar", midis të tjerash nënvizon se ambasadori shqiptar gjatë vizitës në Gumenicë me 1972, bisedon me kryetarin e asaj bashkie shqip. Ai i thotë se këtu ka shumë fshatra që flasin shqip, bile ka pleq që nuk dijne të flasin greqisht, në Kastrize ka mbi 1800 banorë që flasin vetëm shqip. Ndërsa kryetari i Prevezës i thotë gjithashtu që në prefekturën e tij ka mbi 40 fshatra që flasin shqip. Dhe për "shqiptarizmën" e enveristave, këto të vërteta u deshën t`i zbulohen shqiptarëve vetëm me 2002.

Bile vajza ime Betula (mban emrin e nënës time që u masakrua nga grekët me 1944), mbas kthimit nga shërbimi (ish-punonjëse e ministrisë së jashtme), më thotë e mallëngjyer se ata që takuam në Pargë e Prevezë, flisnin shqip duke na thënë mos u besoni këtyre palogrekëve. Kjo ishte më 1996-n. Pra sot, me plotë gojë, kemi të drejtë të themi se atje vazhdojnë të jetojnë shqiptarë Çame të besimit të krishterë, që fatkeqësisht ju ndalohet te flasin gjuhën e tyre shqipe në publik. Dhe qeveritarët e sotëm në Tiranë duke pasur frikë për kolltuqet, jo vetëm heshtin por as nuk e ngrejnë zërin për të drejtat humanitare të tyre, por me lëshimet që bëjnë rrisin orekset mesjetare të grekëve për gjasmë të drejtat e minoritetit të tyre në Shqipëri. Dhe kjo quhet "miqësi strategjike"??!. Sa do të vazhdojë ky turp??! Kam shumë besim se Kosova Shqiptare e Pavarur dhe SHBA-të me gjithë vendet e vërteta demokratike do ta mbështesin zgjidhjen e kësaj të drejtë e të pamohueshme. Së shpëjti do njihet dhe, qeveria greke do të detyrohet ta pranojë se, ndaj Shqiptarëve të Çamërisë ka kryer genocid dhe si pasojë do njohë të drejtat e minoritetit Shqiptarë në Çamëri.

* Këtë intervistë për botim në www.pashtriku.org e ka dërguar z.Ciroka.

……………………….

Historia e përgjkashme e Çamërisë përmes videofilmave

Kliko: 1 2 3 4 5