Raport
i Organizatės pėr Demokraci, Antikorrupsion dhe Dinjitet ĒOHU PRIVATIZIMI DHE
KOCESIONIMI I NDĖRMARRJEVE PUBLIKE Ky privatizim duhet tė ndalet urgjentisht Mėnyra e menaxhimit tė procesit tė privatizimit
dhe dhėnjes me koncesion, asetet qė po pėrgaditen pėr privatizim, strukturat
qė i prijnė kėtij procesi, ligjet qė (nuk) e rregullojnė kėtė sektor,
paraqesin njė rrezik serioz pėr ekonominė e Kosovės dhe pėr vetė
qėndrushmėrinė e shtetit dhe pavarėsinė e vendit. Si i tillė ky privatizim
duhet tė ndalet urgjentisht, tė reformohet tėrė procesi, tė vendoset njė
participim i shoqėrisė kosovare nė mėnyrė qė kėto asete tė shpėtohen nga
shitja e tyre nga ana e njerėzve tė korruptuar dhe tė shitur tek kompanitė e
huaja. Politika kosovare dhe ajo ndėrkombėtare e pranishme nė Kosovė duhet tė
alarmohen pėr potencialin destabilizues qė ka pėr tė pasur procesi i
privatizimit. Duke dashur tė krijohet alibi pėr privatizimin ėshtė toleruar
korrupsioni dhe keqmenaxhimi i skajshėm i kompanive publike. Mirėpo, edhe nė
kėto rrethana ato vazhdojnė tė jenė fitimprurėse pėrkundėr faktit se janė tė
ballafaquara me pengesa tepėr tė mėdha. Bordet e kompanive publike tė
vendosura nėn urdhėrat e politikės janė shndėrruar nė penguesit mė tė mėdhenj
tė zhvillimit tė kompanive. Duke imponuar kontrata tė dėmshme, zgjidhje
legjislative tė disfavorshme dhe duke i penguar kompanitė publike nė
seksionin e prokurimit, Bordet dhe Qeveria, tė blera nga sektori privat, janė
shėndėrruar nė armikun numėr njė tė zhvillimit tė kompanive publike. Kėtė e
pohojnė edhe vetė udhėheqėsit e kompanive publike nė kushte anonimiteti. Ata
iu nėnshtrohen presioneve tė jashtėzakonshme nga ana e politikės pėr nėnshkrimin
e kontratave, vendimeve, e pranimin e politikave qė nxirren nga Bordet nė
interes tė kompanive private qė thjesht finansojnė politikėn pėr kėtė qėllim.
Kuvendi i Kosovės dhe politikanėt qė tashmė nuk janė tė pėrfshier nga
interesa tė kompanive tė huaja duhet tė alarmohen dhe tė veprojnė sa sėshtė
bėrė vonė. Privatizimi i aseteve tė fundit qė kanė ngelur nė dorėn e
shoqėrisė kosovare po bėhet nga njerėzit qė deri sot e kanė keqmenaxhuar kėtė
proces dhe tė gjithė indikatorėt janė se ata po veprojnė me tė njėjten qasje
qė kanė vepruar nė sektorin e kompanive nė pronėsi shoqėrore. Argumentet mbėshtetėse tė analizės Privatizimi
dhe dhėnja me koncesion e kompanive mė tė mėdha publike mund tė ndodhė gjatė
kėtij viti. Tri ndėrmarrjet kryesore publike, ose pjesė tė tyre, PTK, KEK-u
dhe Aeroporti, nė bazė tė deklarimeve dhe masave tė deritashme tė Qeverisė
mund tė ndėrrojnė pronėsinė gjer nga fundi i vitit. Tashmė janė krijuar
komisionet pėr pėrgaditjen e kėtyre kompanive pėr privatizim dhe procesi po vazhdon
edhe pse tėrėsisht i mbyllur pėr publikun dhe pa ndonjė rol tė organit mė tė
lartė tė vendit, Parlamentit, edhe pse Ligji pėr Kompanitė Publike
konsideron Kuvendin si institucionin nėpėr tė cilin duhet tė kalojė edhe
pėrgaditja pėr privatizim edhe privatizimi i kompanive publike. Kjo analizė
jep argumentet kryesore pse ky proces duhet tė ndalet urgjentisht dhe tė
vendoset nė binar tė participimit tė shoqėrisė kosovare dhe tė jetė
transparent. Ndėrmarrjet
shiten edhe pse janė fitimprurėse Nė asnjė skenar shitja e ndėrmarrjeve
dhe aseteve stratgegjike publike (sidomos minjerave) nuk mund tė arkėtojė mė
shumė tė ardhura pėr Buxhetin e Kosovės dhe nuk mund tė punėsojė mė shumė
sesa ato tashmė e bėjnė kėtė. Duke pasur parasysh shumė faktor, ndėr tė cilėt
kryesorėt janė korrupsioni dhe konflikti i interesit nė privatizim, si dhe
kriza finansiare, ndėrmarrjet publike mund tė shiten pėr njė vlerė mė pak
sesa vlera qė tashmė ofrojnė ato pėr ekonominė e Kosovės qoftė nėpėrmjet
bilancit pozitiv tė tyre, taksave, apo nėpėrmjet punėsimit. Ndėrmarrjet shiten - paratė bllokohen nė fondin
e privatizimit Kosova
ėshtė pothuajse nė pėrmbyllje tė privatizimit tė tė ashtuquajturave
ndėrmarrje me pronėsi shoqėrore, prej nga ka mbledhur prej afro gjysėm
miliardė eurosh. Ky fond ka ngelur i bllokuar pėr arsye tė paqartėsive
pronėsore dhe pėr shkak tė mungesės sė legjislacionit qė rregullon
shfrytėzimin e tij. Tė pashfrytėzuara pėr ekonominė kosovare kanė ngelur edhe
afro njė miliardė euro nga Fondi i Kursimeve Pensionale, fitimet kompanive
publike, si dhe paratė nga Thesari. Pa marrė parasysh se fondet e
privatizimit nuk mund tė pėrdoren pėr ekonominė kosovare, Qeveria e Kosovės
po pėrgaditet tė shesė edhe Ndėrmarrjet Publike, pa asnjė siguri se fondet e
marra nga kjo shitje mund tė pėrdoren nė tėrėsi pėr ngritjen ekonomike tė
vendit. Qeveria fut vendin nė borgje, kurse paratė
e veta i nxjerr nė
banka tė huaja Qindra miliona euro tė Thesarit kanė dalur
jashtё tregut kosovar tė financave pa ndonjė bazė tė qartė ligjore, nė
ndėrkohė qė qeveria e shet si sukses marrjen e rreth 200 milionė euro borxh
tek Banka Botėrore me objektivin krejtėsisht tė paqartė tė pėrmirėsimit tė
sektorit publik. Prandaj, nuk mund tė mos konstatojmė se nėn ndikimin e
Bankės Botėrore dhe tė akterėve tė tjerė ndėrkombėtarė, Qeveria e Kosovės
ėshtė duke ndjekur politika tė dėmshme pėr ekonominė e Kosovės qė kanė pėr
qellim qė vendi tė privohet nga kapacitetet e veta ekonomike nė mėnyrė qė tė
futet borxh tek institucionet finansiare ndėrkombėtare. Privatizimi vazhdon edhe pse pas dhjetė vjetėsh nuk e ka ndihmuar ekonominė Asnjė
raport i deritashėm nuk tregon se privatizimi ka dhėnė ndonjė efekt potiziv
pėr ekonominė kosovare. Papunėsia dhe varfėria nė Kosovė ėshtė shtuar nė
dhjetė vjetėt e kaluara, kurse deficiti tregtar po rritet nga viti nė vit.
Dhjetė vjet janė tė mjaftueshme pėr tė vlerėsuar nėse privatizimi nė formėn
si ėshtė bėrė nė Kosovė ėshtė duke dhėnė rezultat apo po e bėn tė kundėrtėn.
Parametrat makroekonomik kanė ngelur tė njejt ose janė pėrkeqėsuar pėr dhjet
vitet e fundit dhe ky ėshtė argumenti mė i fortė pa marrė para sysh shifrat
kontraverze qė jep Qeveria e Kosovės pėr gjoja rritje ekonomike. Shitja e
ndėrmarrjeve dhe aseteve publike pa strtategji
apo plan zhvillimor Normalisht privatizimi bėhet me qėllim
tė plotėsimit tė deficiteve financiare ose tė mbulimit tė ndonjė investimi
publik apo thjesht tė pėrkrahjes sė njė plani pėr zhvillim. Kosova nuk ka
deficit ndėrmjet parasė publike tė mbledhur nė fonde tė ndryshme dhe
shpenzimeve qoftė pėr funksionim tė sektorit publik qoftė pėr disa projekte
kapitale. Kosova nuk ka as ndonjė projekt tė rėndėsishėm kapital qė kėrkon
mbushjen urgjente tė buxhetit nėpėrmjet shitjes sė aseteve publike. Poashtu,
Kosova nuk ka as Strategji zhvillimore. Prandaj shitja apo dhėnja me
koncesion e ndėrmarrjeve apo aseteve publike ėshtė thjesht njė proces i
ngutshėm dhe pa ndonjė arsyeje racionale socio-ekonomike. Ėshtė njė likuidim
i thjesht i sektorit publik tė ekonomisė nė favor tė sektorit privat qė nė tė
shumtėn e rasteve do tė thotė nė favor tė kompanive tė huaja dhe nė dėm tė
ekonomisė sė vendit. Shitja e
kompanive pulbike dorėzim i shtetit
dhe cėnim i demokraicisė Duke pasur parasysh se ekonomia kosovare
ka ngelur nė njė pikė startuese shumė larg nga cilado ekonomi e rajonit,
pėrmirėsimi i menaxhimit tė kompanive publike dhe tė aseteve strategjike
publike ėshtė i vetmi shansė qė shteti i Kosovės tė funksionojė dhe njė
ekonomi e qėndrueshme tė zhvillohet. Nė kohėn kur qindra miliona nga paraja
publike ngelin tė pashfrytėzueshme dhe kur Qeveria e Kosovės futet nė borxhe
tek Banka Botėrore dhe tė Fondi Monetar Ndėrkombėtar, shitja e kompanive
publike fitimprurėse dhe dhėnja me koncesion e qymyrit, do tė kenė njė pasojė
fatale pėr realizimin e shtetėsisė sė Kosovės. Me kėta hapa tė gabuar tė
politikės ekonomike tė Qeverisė, shteti i Kosovės do tė ngelet nė njė varėsi
tė pa-tejkalueshme ekonomike dhe marrė para sysh rrethanat politike dhe tė
sigurisė nė raport me vendet e rajonit kjo mund tė jetė pengesė kryesore nė
realizimin e njė shteti sovran dhe me integritet tė Republikės sė Kosovės. Kjo
politikė ekonomike mund ta shndėrrojė Kosovėn nė njė vend me njė varėsi tė
konsiderueshme ekonomike nga shteti qė lufton pavarėsinė e Kosovės, Serbisė,
gjė qė nėnkupton edhe varėsi politike nga ky shtet. Nė anėn tjetėr, asetet
substanciale do tė ikin nga pronėsia publike duke kaluar nė pronėsi tė
kompanive tė huaja dhe kur e pėrballim kėtė me potencialin tepėr tė ulėt
vendor nė sektorin privat shitja e kompanive dhe aseteve strategjike mund ta
shndėrrojė Kosovėn nė njė vend me deficit tė pa-tejkalueshėm ekonomik dhe
demokratik. Proces jo
transparent dhe pėrjashtues Kompanitė publike tė Kosovės, PTK, KEK
dhe Aeroporti pėrbėjnė pjesėn dėrmuese tė ekonomisė sė Kosovės. Ato pothuaj
se janė tė vetmet kompani fitimprurėse nė sektorin publik dhe tё vetmet qё garantojnё njё zhvillim tё qёndrueshёm ekonomik tё vendit. Pėrkundėr problemeve nё menaxhim,
potenciali zhvillimor nė kėtė sektor ėshtė tepėr i madh pėr tė qenė njė
proces qė mund tė kalojė nė njė heshtje tė kėtillė. Shumica e veprimeve tė
bordeve tė kompanive publike, vendimet e marra nė kėtė fushė, si dhe
politikat e nxjerra mbi kėto kompani, deri mė sot janė bėrė larg nga syri i
publikut dhe pa involvimin as edhe tė institucioneve tė rėndėsishme siē ėshtė
Parlamenti i Kosovės. Ligje tė disfavorshme dhe/ose mungesė e Kornizės ligjore pėr privatizim Procesi
i privatizimit si dhe i dhёnies me koncension tё Kompanive
Publike, i disa pjesёve tё tyre apo aseteve publike nё pёrgjithёsi
po bёhet pa plotёsuar kornizёn e domosdoshme ligjore.
Qeveria e Kosovёs tёrё vendimet e saja i ka bazuar
kryesisht nё njė paketė ligjore mbi kёtё fushё
e cila faktikisht nuk ofron platformė tė plotė ligjore rreth privatizimit tė
aseteve publike. Kёto ligje thelbёsisht janё tё
mangta dhe nuk krijonё bazё tё mirёfilltё
pёr privatizimin apo dhёnien me koncension tё
Ndёrmarrjeve Publike dhe aseteve publike. Pёr mё
shumё, kёto ligje janё jashtzakonisht tё disfavorshme
pёr sa i pёrket kushteve qё i pёrcaktojnё
pёr ndёrrmarrjen e kёtyre proceseve. Qeveria dhe Parlamenti
ende nuk kanё proceduar dhe aprovuar ndonjė ligj mbi procesin e
privatizimit tё Ndёrrmarrjeve dhe aseteve publike, kurse ėshtė
bėrė njė infrastrukturė e pjesshme pėr dhėnjen me koncesion. Njė ligj pėr
privatizimin ёshtё thelbёsor sepse do tё
pёrcaktonte kushtet si dhe proceduart e qarta pёr privatizimin
apo dhёnien me koncension tё aseteve publike nё
pёrgjithёsi. Pёr mё shumё, edhe korniza
ligjore kundёr korrupsionit si dhe krimit tё organizuar
ekonomik nuk ofron bazё adekuate pёr parandalimin dhe
luftimin e korrupsionit dhe tė krimit tė organizuar ekonomik . Kjo e bėn
procesin e privatizimit vulnerabėl ndaj manipulimeve tė zyrtarėve publik tė
korruptuar sikundėr ndodhi me procesin e privatizimit tė ndėrmarrjeve nė
pronėsi shoqėrore. Faktikisht, kjo kornizė ligjore nuk ofron sanksione
tė tilla ndėshkuese tė cilat do tė parandalonin dėmtimin e interesit ekonomik
kosovar pėr shkak tė moskompetencės, ndikimeve tė sektorit privat dhe tė
konfliktit tė interesit. Konflikte tė interesit mbizotėrojnė privatizimin Procesi
i privatizimit nė Kosovė qė nga fillimi i tij nga AKM-ja ka qenė i pėrcjellur
me dėshtime dhe korrupsion. Ky proces nuk e ka ndihmuar zhvillimin e Kosovės,
por nė disa raste madje ka pasur edhe efekte negative nė ekonomi dhe punėsim.
Ndėrmarrjet mė tė rėndėsishme tė privatizuara ose kanė dėshtuar pėr shkak tė
mosrealizimit tė investimeve (Llamkos e Grand) ose thjesht janė paraqitur si
ngarkesa pėr ekonominė e Kosovės pėr shkak tė kushteve e normave tė
disfavorshme tė pėrfshiera nė kontratat e shitjes si rezultat i korrupsionit.
Procesi i privatizimit nė Kosovė ka qenė i mbyllur, pa mbėshtetje tė
mjaftueshme ligjore dhe me potencial tė madh tė pėrfshierjes sė konfliktit tė
interesit. Nė disa raste, zyrtarė tė AKM-sė qė kanė pasur rol nė privatizimin
e ndėrmarrjeve me pronėsi shoqėrore, kanė pėrfunduar si menaxherė nė
kompanitė e privatizuara gjė qė paraqet konflikt tė hapur interesi.
Privatizimi ka qenė i pėrcjellur me akuza tė rėnda tė kurdisjes sė ēmimeve
dhe me draftimin e marrėveshjeve qė kanė mbrojtur gati ekskluzivisht
interesin e kompanive qė kanė privatizuar e rrallėherė interesin e qytetarit.
Kryeministri aktual Hashim Thaēi ka deklaruar mė 12 prill tė vitit 2006 se
procesi i privatizimit ėshtė i korruptuar, por atėher sikur edhe
tashti ky proces ėshtė prir nga ministri aktual i tij pėr ekonomi e finansa,
zoti Ahmet Shala. Duke qenė njė proces i mbyllur, privatizimi ka qenė subjet
i vendimeve tė qarqeve tė ngushta politike, tė cilat jo rrallė kanė treguar
se janė ndikuar direkt nga sektori privat. Minimizimi i rolit tė Parlamentit
tė Kosovės dhe tė forumeve tjera tė pavarura nė kėtė proces ka krijuar njė
ambient tė pėrshtatshėm qė privatizimi tu shėrbejė interesave tjera nga atij
tė pėrgjithshėm. Duke e bėrė privatizimin si njė destinacion tė domosdoshėm
tė pronės publike, shpesh ky proces ka terminuar asetet publike mė shumė sesa
qė ka shėrbyer pėr ekonominė kosovare. Privatizimi nuk ėshtė zgjidhje e domosdoshme
kundėr korrupsionit Vendet
me njė politikė pė tė pėrgjegjshme dhe me njė integritet mė tė madh publik
(Sllovenia, Kroacia) nuk kanė nxituar nė kėtė proces dhe sot e kėsaj dite
mbajnė nė pronėsi publike sektorė me rėndėsi strategjike pėr ekononomitė e
tyre. Madje edhe vende qė nuk kanė qenė asnjėherė pjesė e bllokut socialist
kanė mbajtur ose rikthyer rolin e pronės publike nė sektor tė rėndėsishėm pėr
shtetin (Anglia transportin hekurudhor, Franca Postė-telekomunikacionin).
Shtetet qė kanė nxituar nė privatizim tė shfrenuar zakonisht iu ėshtė kthyer
ky proces nė njė stagnim ekonomik. Ėshtė e qartė se
privatizimi i pronės publike nė disa raste ėshtė i domosdoshėm. Ai shpesh
ėshtė pėrgjigjja e vetme ndaj keqmenaxhimit dhe ndikimeve qė vijnė nga
sektori privat. Mirėpo, privatizimi nuk ėshtė shpėtim definitiv i njė
kompanie qė ėshtė i rrezikuar nga korrupsioni, ndikimi i sektorit privat, ose
keqmenaxhimi, por ai nė kėto raste thjesht shėrben pėr tė mbushur arkėn e
shtetit, e cila pastaj zbrazet sėrish nėpėrmjet politikave tė krijuara nga po
ata akterė qė kanė sjellur nė kėtė situatė kompanitė publike. Nė kėtė mėnyrė
edhe kur privatizimi i ndėrmarrjeve publike ėshtė i domosdoshėm pėr shkak tė
degraditim tė vlerės sė kėtyre kompanive e korporatave, efekti final i
shitjes sė tyre asnjėherė nuk ėshtė ai qė dėshirohet. Politika nėpėrmjet
veprimeve tė papėrgjegjeshme i sjell nė kolaps kompanitė publike duke e bėrė
shitjen e tyre tė duket e domosdoshme. Mirėpo, paratė e mbledhura nga ky
proces pėrfundojnė pothuajse si edhe vetė kompanitė qė janė sjellur nė buzė
kolapsi nga e njejta politikė: tė keqmenaxhuara, tė keqpėrdorura apo thjesht
tė pashfrytėzuara. Nė Kosovė madje paratė e privatizimit thjesht nuk mund tė
shfrytėzohen pėr shkak tė bllokadės qė i ka venė kėtij fondi faktori
ndėrkombėtar. Qėllimi i pėrgjithshėm i shitjes sė pronės publike ėshtė qė
paratė e marra tė investohen ose nė shėrbime tjera mė urgjente publike, ose
nė nxitjen e zhvillimit ekonomik nėpėrmjet pėrdorimit tė kėtyre parave si
kredi me kritere tė favorshme. Nėse paratė e privatizimit nuk mund tė
pėrdoren pėr kėtė qėllim (Kosova nuk ka strategji zhvillimi) dhe nėse privatizimi
thjesht transferon nė tėrėsi njė pronėsi tė njė aseti nė duart e kapitalit
privat, atėhėrė ku qėndron interesi dhe qėllimi i privatizimit nė Kosovė? Qeverisja e
pa-parashikuar, mėnyrė pėr ta manipuluar
pronėn publike Mėnyra si ėshtė qeverisur privatizimi
deri sot nė Kosovė rrezikon qė tė rrėzojė pėrtoke kėshtjellat e fundit qė
qėndrojnė nė ekonominė kosovare. Tė tri kompanitė kryesore publike
praktikisht pėrbėjnė pjesėn mė tė rėndėsishme tė ekonomisė sė Kosovės. Privatizimi
i tyre po shkon nė njė formė tepėr tė mbyllur dhe pa qartėsuar paraprakisht
opcionet, procedurat dhe modalitetet qė do tė ndjeken. Kjo pa-parashikushmėri
e kėtij procesi duket tė jetė njė rrugė e ndjekur qėllimisht nga kjo qeveri
si edhe nga qeveritė tjera. Mbajtja e procesit nė njė pa-parashikushmėri tė
plotė pamundėson aktorėt e ndryshėm qoftė institucional qoftė tė pavarur qė
tė bėjnė njė monitorim tė vazhdueshėm dhe me parametra tė matshėm tė kėtij
procesi. Duke filluar nga angazhimi i kompanive pėr vlerėsimin e kompanive
publike, mospėrcaktimin e kushteve dhe kritereve pėr procesin e vlerėsimit
dhe tė pėrgaditjes sė kėtyre kompanive pėr privatizim, duke kaluar tek
themelimi vetėm formal i komisioneve e agjensioneve pėr privatizim pa ndonjė
mandat tė qartė, e gjer tek injorimi i tėrėsishėm i Parlamentit si
institucioni mė i lartė si dhe me njė kornizė ligjore tė mangėt , tė gjitha
kėto janė indikatorė qė procesin e privatizimit tė kompanive publike e bėjnė
jo vetėm tė paparashikueshėm, por edhe leht tė manipulueshėm nga interesa e
grupe parciale. Privatizimi i politikave si fazė paraprake e
privatizimit tė komapnive Privatizimi
nė Kosovė nuk ka njė kornizė tė plotėsuar ligjore. Si proces ai ėshtė i
definuar vetėm nė rregulloret e UNMIK-ut, kurse nuk ka ligj qė nė mėnyrė
gjithpėrfshirėse rregullon kėtė fushė. Mangėsia nė aspektin legjislativ nė
lidhje me procesin e privatizimit ka krijuar njė ambient pėr ti manipuluar
politikat nga interesa parciale. Pėrgjithėsisht ligjet dhe dokumentat qė
ndėrlidhen me privatizimin i pėrgadisin kompani ndėrkombėtare ligjore, tė
cilat madje edhe zgjedhen nga konsulantė ndėrkombėtarė tė Qeverisė sė Kosovės
qoftė nėpėrmjet asistencės teknike tė Bankės Botėrore, qoftė nėpėrmjet
grupeve tjera konsulente tė krijuara nga agjensionet ndėrkombėtare qė
veprojnė nė Kosovė. Zakonisht kėto grupe kanė vendim mė determinues ndaj
Qeverisė sė Kosovės sesa vetė Parlamenti i Kosovės. Pėr shembull, Kompani
ndėrkombėtare konsulente pėr projektin Kosova e Re kanė pėrgaditur jo vetėm
procedurat ligjore por edhe politikat e dokumentat e rėndėsishme madje edhe
projekt-strategjinė pėr energjetikė; Legjislacioni qė rregullon partneritetin
publiko-privat dhe koncesionin praktikisht ėshtė shkruajtur nga konsulentė
ndėrkombėtarė dhe nuk ėshtė e rastėsishme pėr shembull qė me kėtė kornizė
ėshtė pėrcaktuar qė minierat mund tė jepen me koncesion pėr njė afat 40 + 15
vjet (shumė inisiativa vendore pėr zvogėlimin e kėtij afati nė 15 vjet janė
injoruar); Legjislacioni qė rregullon partneritetin publiko-privat dhe koncesionin
praktikisht ėshtė shkruajtur nga konsulentė ndėrkombėtarė dhe nuk ėshtė e
rastėsishme pėr shembull qė me kėtė kornizė ėshtė dhėnė mundėsi qė edhe mbi
kohėzgjatjen e pėrcaktuar me ligjet pėrkatėse pėr koncesionin tė lihet
mundėsia e zgjatjes sė afatit pėr dhjet vjet tjera; Kompania qė vlerėson
PTK-nė dhe e pėrgadit atė pėr privatizim ėshtė e huaj dhe e zgjedhur nė mėnyrė
jotransparente nga Qeveria; etj. Duke pasur para sysh kėto dhe faktin se
institucionet e Kosovės nuk kanė shumė kapacitete pėr tė ta studiuar e
sfiduar legjislacionin e pėrgaditur nga kompanitė ndėrkombėtare nė fushėn e
privatizimit dhe koncesioneve, i bie praktikisht qė, me angazhimin e njė
komanie ndėrkombėtare pėr tė pėrgaditur procedurat dhe politikat pėr
privatizim dhe koncesion, sė pari ėshtė duke ndodhur privatizimi i procesit
legjislativ dhe i nxjerrjes sė politikave nė kėtė fushė, i cili pastaj ka si
rezultat favorizoimin e interesit tė sektorit privat, kryesisht tė huaj. Njė
lexim i vėmendshėm i cilitdo ligj e dokument tė lartpėrmendur krijon bazė tė
mjaftueshme pėr kėtė konkludim. Pra politikat pėr privatizimin e sektorit
publik jo vetėm qė nxirren nga sektori privat pothuaj se pa kurrfar
kujdestari qė ruan interesin publik, por madje nxirren nga kompani tė huaja
kryesisht pėr kompani tė huaja. Njė skenar i
zi i procesit tė privatizimit tė kompanive publike Privatizimi si proces nė ish-bllokun
socialist e ka zanafillen nė fillimin e viteve tė nėntėdhjeta. Si njė epidemi
nga shumė vende nė pėrpjekje pėr tė kapėrcyer drejt e nė rendin kapitalist
qeveritė e vendeve qė dilnin tė lodhura nga komunizmi adaptonin pa ndonjė
pikėpyetje kėtė proces qė ishte nė njėfarė mėnyre edhe porta e futjes sė
kapitalit tė huaj nė kėto ekonomi nėn retoriken e tregut tė hapur. Ky proces
diku ka sjellur zhvillim e diku thjesht ka qenė njė mėnyrė pėr ti
eksploatuar resurset natyrore tė kėtyre vendeve. Mirėpo, nga kjo kohė ka
kaluar rreth dy dekada. Ky proces tashmė ėshtė testuar dhe vendet qė vendosin
tė hedhin njė aset nė privatizim kryesisht nxjerrin mėsime nga eksperiencat e
mėhershme. Kosova jo vetėm qė nuk ėshtė duke nxjerrė mėsime nga eksperiencat
e mėhershme tė procesit tė privatizimit, por ėshtė duke u hedhur nė kėtė
proces me maninė dhe pamaturinė e njejt tė vendeve qė kishin dalur nga
regjimi komunist nė fund tė tetėdhjetave apo nė fillim tė nėntėdhjetave. Privatizimi
PER SE nuk garanton sukses nė zhvillim ekonomik. Nė pėrgjithėsi ėshtė
konfirmuar se njė privatizim i studiuar mirė nxjerr biznesin nė pronėsi
publike nga qorrsokaku i keqmenaxhimit dhe pėrzierjes sė ndikimit tė sektorit
privat, por kjo para sė gjithash duhet tė vijė pas marrjes sė masave pėr
ruajtjen e vlerės sė kėtyre bizneseve. Nė Kosovė siē ėshtė parė nuk ka pasur
asnjė garanci nė privatizim do tė ruhet interesi i pėrgjithshėm. Pėrkundrazi,
privatizimi i sektorit publik ėshtė shndėrruar nė qėllim final pėr kėtė
sektor dhe ai ka qenė fati i bizneseve publike pa marrė para sysh
rentabilitetin e tyre dhe arsyeshmėrinė e futjes sė tyre nė privatizim. Sot tė
tri kompanitė publike, ose tregojnė bilancė shumė pozitiv (PTK e Aeroport)
ose fillim tė pėrmirėsimit tė bilancit (KEK). Pavarėsisht prej kėsaj qeveria
ėshtė zotuar se brenda kėtij viti do tė heq qafesh kėtė sektor duke e
dorėzuar atė nė duart e sektorit privat, qė kryesisht nėnkupton kompani tė
huaja. Nė kėtė formė publiku kosovar thjesht do tė shpronėsohet nga ky sektor
dy herė duke qenė se sė pari i merret atij prona publike mbi kėto kompani dhe
sė dyti prona i dorėzohet njė kompanije tė huaj. Nė anėn tjetėr pėrfitimet
tepėr tė ulėta qė eventualisht mund tė vijnė nga shitja nuk ėshtė e sigur. Fitimet
qe do mund ti nxjerr Kosova nga taxat dhe tatimet e ndryshme kursesi nuk mund
ti kalojnė fitimet neto momentale tė kėtyre komapnive. Nė anėn tjetėr, Kosova
nuk ka nevojė pėr para kesh sepse suficitet vjetore janė shume tė medha pėr
me shumė, Kosova ka tė bllokuara paratė nga privatizimi si dhe parat nga
kursimnet pensionale. Korrupsioni
si alibi pėr shitje Nė shumicėn e rasteve zgjidhja qė tregon
rezulate nuk ėshtė as mbajtja e ndėrmarrjeve nė pronėsi publike, as shitja e
tyre, por njė rrugė e ndėrmjeme. Pėrfshierja e kapitalit dhe strukturave
private brenda kompanive publike nė njė masė tė konsiderueshme zvogėlon
korrupsionin dhe keqmenaxhimin dhe rrit vlerėn e korporatave e kompanive
publike, por transferimi i thjesht i tyre nė duart e kompanive private tė
huaja, ashtu siē po ndodhė nė Kosovė, ėshtė thjesht njė heqje dorė nga
ekonomia vendore. Shpesh
privatizimin e kompanive publike Qeveria e Kosovės e areyston me tėrheqjen e
investimeve tė huaja direkte (FDI). Mirėpo, as ky argument nuk qėndron sepse
FDI ėshtė e preferueshme nė ata sektorė qė nuk kanė funksionuar mirė ose nė
tė cilėt janė dashur investime tė mėdha pėr ti revitalizuar. Sektori i kompanive
tė mėdha publike nė Kosovė ėshtė funksional, fitimprurės dhe nėse ka vullnet
leht i menaxhueshėm. Keqmenaxhimi dhe korrupsioni nė sektorin e kompanive
publike ėshtė leht i identifikueshėm dhe shumė leht i luftueshėm, por nuk ka
vullnet pėr ta bėrė kėtė meqė duhet krijuar alibi pėr shitjen e tyre. Korporata Eenergjetike e Kosovės Ndėrmarrja mė e madhe e vendit vazhdon tė
jetė Korporata Energjetike e Kosovės KEK. Qė nga themelimi i saj KEK-u
ėshtė pėrballuar me menaxhmente jo vetėm skajshmėrisht tė politizuara, por
edhe me konflikte tė ashpra interesi. Pėr njė kohė tė gjatė Bordi i kėsaj
kompanie ėshtė udhėhequr nga kryetari i Komitetit drejtues pėr Kosova C/e Re,
qė nėnkupton praktikisht njė projekt konkurrent pėr KEK-un. Nga kėta
pėrfaqėsues qė mbajnė pozita tė konfliktit tė interesit janė nėnshkruajtur
kontrata qė kanė dėmtuar KEK-un vit pas viti. Jo vetėm kaq, me vite tė tėra
ėshtė investuar pa ndonjė verifikim tė kthimit tė kėtyre investimeve nė KEK
dhe ka pasur raste kur milionat e futura nė transformatorė apo turbina janė
djegur pėr punė ditėsh. Nė vitin 2007 mediat kanė raportuar se investimi prej
rreth 10 milionė eurosh nė njė turbinė tė Kosovės A ėshtė djegur vetėm tre
ditė pas promovimit nga qeveria, kurse nė vitin 2009 ėshtė raportuar se miliona
euro investime nė teknologji thjesht qėndrojnė nė pronat e KEK-ut pa u futur
nė funksion fare. Nė anėn tjetėr importimi i rrymės nga kompani tė huaja me
ēmim shumė mė tė shtrenjt sesa rajoni, por edhe dhėnja e tenderėve tė
rėndėsishėm kompanive tė huaja derisa KEK-u ka kapacitete qė tė njejtat punė
ti kryej vetė, tregojnė se kjo kompani nuk ėshtė duke u keqmenaxhuar. Ky
keqmenaxhim ėshtė pėrsėritur vit pas viti dhe prandaj lė tė kuptohet se po
bėhet qėllimisht. Kontratat e ripėrtriera me kompani tė huaja pėrkundėr
performansės sė dobėt (shih historinė e ESBI Consultants LTD nė KEK) dhe
shėrbimeve tė shtrejnta kanė dėmtuar kėtė kompani nė vazhdimėsi. Kjo qasje
nuk ka ndyrshuar me ndryshimin e qeverive nė Kosovė dhe sikur ėshtė bėrė e
vetmja qasje tashmė. Edhe aktualisht dalin informacione nga KEK se tė njejtat
teknologji blihen me ēmim gjer nė dhjet fish mė shtrenjt nėpėrmjet
prokurimeve direkte ose madje edhe nėpėrmjet prokurimeve tė rregullta. Dukuri
tė njejta ndodhin nė tė gjita njėsitė e kėsaj korporate, nė KOSST,
Distribucion, Mihje e Gjenerim. Duket se tėrė kjo thjesht ėshtė duke ndodhur
vetėm pėr ta ēuar kėtė korporatė pashmangshėm drejt copėzimit, zhvlerėsimit e
mė vonė privatizimit me njė ēmim tepėr tė ulėt. Vetėm disa vite mė parė KEK-u
ėshtė vlerėsuar nga njė kompani ndėrkombėtare me mbi gjashtė miliardė euro.
Kjo qeveri, gjegjėsisht Ministria e Ekonomisė dhe Finansave vitin qė shkoi
fliste pėr njė vlerė krejtėsisht banale prej 500 milionė eurosh. Posta e Telekomi i Kosovės Kompania
mė fitimprurėse nė pronėsi publike ėshtė PTK. Vetėm dy vite mė herėt kjo
kompani ėshtė vlerėsuar mbi njė miliarde euro. Qė nga fillimi i mandatit tė
kėsaj qeverie kjo kompani ėshtė pėrballuar me probleme tė jashtzakonshme tė
politizimit dhe konfliktit tė interesit. Rreth gjysėm viti kjo kompani
qėndroi pa drejtor duke qenė se Bordi tėrėsisht i politikzuar kishte
kushtėzuar nėnshkrimin e kontrates me Dradafon (mė vonė Dardafon.net) pėr
kėdo qė donte tė bėhej drejtor. Kjo kontratė qe vlerėsuar si vdekjeprurėse pėr
PTK-nė nga njė grup i ekspertėve tė kėsaj kompanie qė pėrbėnin Bordin e
Drejtorėve nė tetor tė vitit 2008. Nė mesin e kėtij grupi qė e pa kontraten
me Dardafon me potencial shkatėrrues pėr Valėn 900, ka qenė edhe vetė
drejtori aktual i kėsaj kompanije, Driton Latifi. Pėrkundėr kėsaj kontrata me
Dardafon ėshtė pėkrahur nga Bordi i PTK-sė dhe nga Qeveria Thaēi. Nė anėn
tjetėr qė prej fillimit tė vitit 2008, kjo kompani thuhet tė ketė punėsuar
rreth 800 veta, gjė qė ka ngarkuar sė tepėrmi kėtė kompani nė pėrballimin e
konkurrencės. Transferimi i menaxherėve tė PTK-sė nė kompani konkurrente
sidomos tė Valės 900 poashtu ka filluar me ardhjen e kėsaj qeverie nė fuqi.
Kėto dhe veprime tjera tė nivelit qeveritar dhe menaxherial potencialisht
kanė reduktuar efektshmėrinė e biznesit tė kėsaj kompanije dhe nė fund tė
vitit 2008 ėshtė raportuar pėr njė rėnje prej 30% e tė ardhurave, tendencė qė
ėshtė pėrcjellur edhe nė vitin 2009. Kėshtu nga njė kompani qė dy vite mė
parė kishte njė vlerė mbi njė miliardė euro, sot vlerėsohet qė kjo kompani tė
mos kalojė 300 milionė euro vlerė. Nė anėn tjetėr pėrgjigjja e vetme e
Qeverisė pėr kėtė ka qenė privatizimi dhe pėrkrahja e kontratave e politikave
qė thjesht kanė reduktuar vlerėn e kėsaj kompanije. Ėshtė krijuar Komisioni pėr
privatizimin e PTK-sė i udhėhequr nga Ministri aktual i ekonomisė dhe
finansave, por kjo asnjėherė nuk ka kaluar nėpėr kuvend. Ky komision ėshtė
thėnė se do tė dalė me modalitetet qė do tė ndiqen pėr privatizimin e PTK-sė,
por njė gjė e tillė nuk ka ndodhur ndonjėherė nė ndėrkohė qė flitet se
privatizimi do tė ndodhė brenda kėtij viti. Nė anėn tjetėr, PTK tashmė ka
angazhuar njė kompani pėr ta caktuar vlerėn e saj dhe pėr ta pėrgaditur atė
pėr privatizim. As sot e kėsaj dite nuk dihet emri i kompanisė qė ėshtė
pėrcaktuar pėr ta bėrė pėrgaditjen e PTK-sė pėr privatizim sikundėr qė
publiku kosovar nuk e ka parė asnjėherė kontraten tė vlerėsuar si shumė tė
dėmshme mes PTK-sė dhe Dardafon.net. Aeroporti Ndėrkombėtar i Prishtinės Njė
proces zėvendėsimi i stafit menaxhues nė Aeroportin Ndėrkombėtar tė
Prishtinės - ANP ka ndodhur qė nga emrimi i menaxhmentit aktual. Zyrtarėt
sindikal tė kėsaj kompanie kanė ngritur zėrin pėr shkelje dhe diskriminime nė
punėsim si dhe kontrata jotransparente dhe potencialisht tė dėmshme. ANP
akoma nuk e ka njė drejtor menaxhues tė zgjedhur sipas kėrkesave ligjore pėr
konkurrencen e lirė dhe sipask kėrkesave tė OECD-sė. Politika e mbipunėsimit
dhe e injorimit tė kompetencės nė punėsim po e ngulfatė kompaninė. Kompanitė
qė pretendojnė koncesionimin e ANP-sė tashmė kanė vėnė kontaktet me
autoritetet e Kosovės, gjė qė tregon se kėtu ėshtė duke u lėvizur pa asnjė
plan por me qėndrimin e paracaktuar se ANP duhet tė jepet me koncesion. Pėrkundėr
tė gjitha kėtyre ANP ka njė trend tė rritjes sė tė hyrave dhe ka shėnuar
madje tė ardhura rekord, gjė qė para sė gjithash vie si rezultat i monopolit
nė kėtė treg. Mirėpo, ėshtė paradoksale qė menaxhmenti aktual dhe Qeveria e
Kosovės vazhdimisht raporton pėr tė ardhura rekord dhe nė anėn tjetėr angazhohet
pėr dhėnjen me koncesion tė kėsaj kompanie duke mos e vėnė kėtė nė dyshim pėr
asnjė moment. Njė zgjidhje mė e mirė sesa koncesioni do tė ishte investimi i
fitimeve nė modernizim dhe rritje tė ANP-sė, por kjo as qė merret nė
konsiderum nga qeveritarėt kosovar. ( Publikuar nė www.pashtriku.org,
17. 05. 2010 ) |