Dëshmorit të betejës së Lumës

KONTRIBUTI I PATRIOTIT IBRAHIM ZEQIRI NË BETEJËN

E LUMËS NË VITIN 1912

Shkruan: Metush SKEJA - Kukës, 20. 03. 2009

_______________________________

Radomira, si pjesë e zonës së Kalasë së Dodës, përbëhet nga pesë fshatra; Kullas, Ujëmirë, Rade, Sterdok e Tejes. Shtrihet në gjatësinë e përroit të Veleshicës nga 600 deri në 1200 m mbi nivelin e detit. Kjo zonë, është shumë e pasur me burime ujore, me pyje, bjeshkë të bukura alpine, që mbërrijnë deri në afërsi të Gostivarit. Zoti, veç bukurive të rralla natyrore, pyjeve dhe kullotave të pafundme, kësaj zone të mrekullueshme i ka falë edhe pasuri të tjera të larmishme nëntokësore dhe mbitokësore. Gjeologët kanë zbuluar xeherorë të hekurit, plumbit, zinkate, ar etj.

Në periudhën e pushtimit të perandorisë osmane, kjo zonë ishte shumë e pasur me blegtori. Në atë kohë kishte mbi nëntëdhjetë mijë krerë dele. Edhe sot e kësaj dite banorët vendas janë mjeshtër të mbarështrimit të deles. Shtëpitë kanë qenë dy e tre kate. Aktualisht ka pasuri këngësh burimore e valle të larmishme, që janë ushtruar në veprimtaritë e përditshme jetësore, në gëzime, festa rituale, martesa etj. Më e njohura është kënga e kurbetit “Moj fushë e Korabit”, një prej perlave artistike që ka nxjerrë populli shqiptar. Kjo baladë me kohë ka pushtuar gjithë hapësirat shqiptare dhe është cilësuar me shumë të drejtë një prej kryeveprave artistike që një popull e nxjerr.

Si e tillë, kjo zonë nuk mund të qëndronte kurrë anash zhvillimeve kombëtare, sidomos kur kombi ka qenë në situata të vështira për shkak të lakmive të pushtuesve të ndryshëm. Përkundrazi, në respekt të fakteve historike dhe të ngjarjeve të gjalla, kjo zonë është ndodhur sa herë në qendër të këtyre ngjarjeve, duke dhënë kontrubutin e vet të çmuar për liri e prosperitet kombëtar. Kalaja e Dodës ka marrë pjesë pandërprerë në luftrat antiosmane duke dhënë kështu rol të vlefshëm në evenimentet e rëndësishme të vendit tonë. Në vitin 1878 kjo trevë e paepur dhe e mbrujtur me atdhedashuri pat zgjedhur Ismail Skejën si përfaqësues të saj në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, në atë kuvend të rëndësishëm historik, në të cilin shqiptarët kërkonin shkëputje nga Turqia dhe aspironin formimin e shtetit të vet të pavarur, shtet i cili do të përfshinte të gjithë viset shqiptare ku banonin e flitej shqip. Lidhja Shqiptare e Prizrenit formoi të parin shtet etnik në gjithë historinë e Shqipërisë.

Në një familje të pasur e atdhetare, e proekupuar me të gjitha shqetësimet kombëtare, lind e rritet edhe Ibrahim Zeqiri (Gjorgji), patrioti dhe veprimtari i ardhshëm i kësaj zone. Pas brumosjes së tij me bazat e partiotizmit dhe të krenarisë së të qenit shqiptar në shtëpinë e vet, shkollohet në medrese dhe atje edukohet e frymëzohet nga ngjarjet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit që po ndodhnin para syve të tij. Këto ngjarje të vrullshme historike sigurisht që ndikuan në formimin e tij atdhetar dhe e poqi si burrë të fjalës me vend në oda burrash e kuvende, si prijësin popullor të vendosur që me zgjuarsi dinte se si t’i udhëhiqte trimat e tij. Personaliteti i tij ishte i shumëanshëm dhe i fuqishëm me shumë ndikim, jo vetëm në zonën ku lindi, por edhe në Lumë, Dibër e më gjerë. Në vitin 1912, vit kur përpjekjet e shqiptarëve do të kurorëzoheshin me shpalljen e pavarësisë, Ibrahim Zeqirin e gjen rreth moshës 30 vjeç, periudhë e cila karakterizohet nga rritja e pandalshme e aktivitetit të tij patriotik e organizues. Me meritë ai ishte shndërruar në një tribun popullor që i dëgjohej e respektohej fjala, sepse kurrë në jetën e tij nuk u ngut, nuk e hodhi fjalën nëpër kuvende pa e menduar e peshuar mirë, pa e diskutuar atë me burrat e Radomirës dhe jashtë kësaj zone dhe pastaj gjente mirëkuptimin e çka ishte më e mira për popullin e krahinës e atë shqiptar në përgjithësi.

Në fillim të vitit 1912, pasi u pa se lufta ishte në pragun e derës, merr përsipër organizimin e popullit të Radomirës në luftë kundër pushtuesit serb. Ndërsa hasmi shekullor hartonte planet në Prizren se si duhej ta nënshtronte Lumën e Kuqe nëpër të cilën do të kalonte, atdhetari Ibrahim Zeqiri zhvillon me ngut disa mbledhje të rëndësishme me banorët e pesë fshatrave që përbëjnë Radomirën. Në përfundim të tyre del vendimi që secila shtëpi radomirase do të nxjerrë nga një luftëtar që të japë kontributin në mbrojtje së territoreve shqiptare. Përpara rrezikut që kanoste atdheun Ibrahim Zeqiri kishte dhënë kushtrimin, të cilit njëzëri iu përgjigjën të gjithë burrat e aftë për tu përballë me hasmin shekullor shumë herë më të organizuar ushtarakisht e të ndihmuar prej fuqive të mëdha evropiane të asaj kohe veçanarisht Rusisë. Gjithashtu në këto mbledhje u vendos që në front nuk të nxjerrë ushtar lufte vetëm ajo shtëpi që ka një djalë të vetëm në shtëpi. Si rrjedhojë e këtij vendimi të kuvendeve të burrave në Radomirë brenda pak ditësh u rregjistruan 300 burra që do të ishin të gatshëm për të qenë në ballë të luftës. Radomira në atë kohë kishte 400 shtëpi.

Përgaditja e luftëtarëve popullorë radomiras kishte marrë fund dhe gjithçka ishte gadi për nisje në drejtim të Rrafshes së Lumës ku do të ndodhte më e përgjakshmja betejë në historinë tonë të re, betejë të cilën shumë studiues e kanë krahasuar dhe quajtur si beteja e Termopileve. Ibrahim Zeqiri (Gjorgji), i hipur mbi kalë del në mëngjes heret në vendin e quajtur Kulelë dhe qëllon me pushkë si shenjë e dhënies së kushtrimit. Ky akt ka qenë njëherit edhe sinjali i nisjes në front. Treqind luftëtarët e Radomirës së bashku me luftatarët lumjanë ishin përgaditur të ndalin yrishin e armikun. Të hypur në kuaj dhe me në krye Ibrahim Zeqirin ishin të vendosur për të mos lënë të realizohet plani serb i pushtimit të Shqipërisë dhe daljes në detin Adriatik. Trimat shqiptarë kurrë nuk do të lejonin realizimin e ëndërrës shekullore të krajlëve të Serbisë.

Rrugën e kanë përshkruar për pesë orë deri në Qafën e Kolesjanit, nga ku shihet si në pëllëmbë të dorës Rrafshja e Lumës nga ku do të futej ushtria armike. Unë kam patur fatin të bisedoj për betejën e Lumës të vitit 1912 me pjesëmarrës të drejtpërdrejtë në front dhe të më dëshmojnë vendosmërinë dhe trimërinë e secilit pjesëmarrës në këtë luftë. Gjithashtu dëshmitarët okularë më kanë treguar se solidariteti e bashkimi si në atë kohë kurrë nuk ishte parë në mesin e shqiptarëve. Ky solidaritet e ky bashkim dëshmoi qartë se të bashkuar e të organizuar nuk ka armik që t’i mundë shqiptarët.

Luftëtarët radomiras në rrugëtimin e tyre për tiu bashkangjitë luftëtarëve lumjanë, kanë mbërritë në Qafën e Kolesjanit ditën e betejës, me katër orë ditë. “Moti ka qenë i mirë deri në darkë, - tregon një nga bashkëluftëtarët e Ibrahimit pjesëmarrës në këtë betejë të përgjakshme. Më pas koha është përkeqësuar dhe gjatë gjithë natës ka ra një shi i rrëmbyeshëm që rrallëherë është parë në këto anë”.

Këshilli komandues i luftës i vendosur në Tabe sapo mori vesh ardhjen e trimave të Ibrahim Zeqirit nga Radomira, ka dërguar një përfaqësues tek prijësi i trimave të Radomirës, Ibrahim Zeqiri. Qëllimi ishte për tu marrë vesh për koordinimin e veprimeve, fillimin e sulmit dhe planet për të dalë me sukses. Këshilli kishte vendosur që lufta të fillonte ditën e nesërme. Por pas isistimit të Ibrahimit që sulmi duhej të niste sa më parë sepse sipas tij “ditës së nesërme nuk i dihet”, edhe nga Këshilli komandues u ra dakord që të mos bëhet asnjë vonesë në këtë drejtim.

Në këtë kohë Ibrahim Zeqiri mbledh shokët e tij dhe u thotë që luftën kundër armikut do ta fillonin sot sipas edhe planit të përcaktuar me Këshillin komandues. “Nesër është vonë dhe serbët na zënë pozicione të avancuara. Kush vritet është dëshmor, kush jet gjallë është kazi, - u thotë ai luftëtarëve radomiras. Niset vetë i pari i ndjekur nga treqind luftëtarët në drejtimin e forcave armike. Situata ishte shumë e tensionuar. Pushka e parë e Ibrahimit e ndezi luftën. Kaq është dashtë e lumjanët sulmojnë serbët nga të gjitha anët duke lënë nam në historinë e një prej epokave më të lavdishme të Shqipërisë dhe në të njëjtën kohë, një prej betejave më të përgjakshme që është zhvilluar ndonjëherë.

Historia nuk bëhet me supozime por me veprime energjike konkrete. Falë lumjanëve trima, prijësve të asaj periudhe si Islam Spahia, Ramadan Zaskoci, Ibrahim Zeqiri e shumë të tjerë, kjo betejë e përgjakshme përfundoi me fitore. Në këtë betejë e cila zgjati vetëm tre ditë, në gjysmën e dytë të Nëntorit të vitit 1912 (15-18 Nëntor) lanë kockat e tyre mbi 12 mijë ushtarë serb. Disfastë të tillë kurrë nuk kishte parë ushtria e krajlit. Më së miri në këtë luftë u shpalos shpirti liridashës i shqiptarit, aftësia e tij për të mbrojtur territoret e veta. Me këtë betejë shqiptarët treguan para armikut, por edhe para gjithë botës se nuk mund të luash me dinjitetin e këti kombi të lashtë.

Në luftë e sipër, dhëmb për dhëmb me armikun, ra si trimat prijësi i luftës Ibrahim Zeqiri. Ky trim i Radomirës heroike është dëshmori i parë i kësaj beteje, por jo vetëm kaq; ai ishte një prijës i shquar dhe një nga organizatorët e kësaj lufte qëndrestare mbarëpopullore. Ai gjeti rastin më të mirë që bashkë me trimat e tij ta ndezë luftën. Treqind trima janë shumë në luftë, kur ato janë të vendosur e të organizuar.

Ndërsa kënga popullore kushtuar këtij patrioti thotë:

Kush është burrë, kush është ma trimi

Le ta nisë luftën e pari

Se nuk vdes,

nuk vdes shqiptari, o hej...

Populli i Lumës, Dibrës, Prizrenit, Opojës pas kësaj ngjarje e ka quajtur Radomirën bajrak të parë. Shumë studiues të nderuar të betejës së Lumës, për shkak të mungesës së dokumentave e kanë përmendur pak patriotin Ibrahim Zeqiri. Shkenca, sidomos ajo e historisë ka të bëjë me fakte. Çdo punimi historik, do t’i jepte më shumë vlera duke e vendosur dëshmorin Ibrahim Zeqiri në vendin që i takon përkrah udhëheqësve të tjerë lumjanë. Herojtë e atdheut ndihmojnë në formësimin e ndërgjegjes kombëtare. Njëri prej tyre është Ibrahim Zeqir Radomira.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Këngë për patriotin Ibrahim Haxhi Zeqiri (Gjorgji)

( Dëshmorit të betejës së Lumës )

I thrret Luma ndihmë Kalasë,

ka ardhë serbi n’Kolesjan.

Radomirë, a po m’prin para,

se nevojë për ty pata.

Kisha pranë Shaban Alinë,

Halim Leskën ma të mirë.

Refreni

Shif çka thotë Brahim Zeqiri

- Kush asht burrë, kush asht ma trimi,

Le ta nisë luftën i pari,

se nuk vdes,

nuk vdes shqiptari.

Çka po thonë kto gurë e shkrepa:

- 25 vjeç këtu unë mbeta,

e ka vorrin përmbi Bicaj,

kam martinën varrë mbi kreshta,

kam burrninë tu rritë ndër djepa,

do t’jetoj o sa t’jetë jeta, o hej...

Refreni

Shif çka thotë brahim Zeqiri:

- Kush asht burrë kush asht ma trimi,

le ta nisë luftën i pari,

se nuk vdes,

nuk vdes shqiptari.

Po t’më pyes shqipja nji ditë,

do t’i them t’i puthsha sytë!

Ibrahimi o nji djalë i ri

msue e rrit për Shqipni.

Për kët vendin ku kam le

e dhashë jetën për atdhe...

Refreni

Shif çka thotë brahim Zeqiri:

- Kush asht burrë kush asht ma trimi,

le ta nisë luftën i pari,

se nuk vdes,

nuk vdes shqiptari.

Metush Skeja, Ajet Gjorgji