YJE NË QIEJT’ E KOMBEVE

Jeta dhe historia e jetimëve

pashtriku.org, 30. XII. 2007

Jeta dhe historia e jetimëve, kudo në rruzullin tokësor, ka frymëzuar personalitetet më të shquara. Atyre u janë kushtuar vargje brilante poetike nga poetët. Përralla popullore dhe përralla e lëvruar letrare e shkrimtarëve kanë hymnizuar të ardhmen e tyre. Bamirësit e shekujve kanë krijuar institucione për t’i shpëtuar ata nga jeta e zezë e për t’i mbledhur në vatra të ngrohta, që t’i ngjanin sado pak familjeve të tyre imagjinare. Pavarësisht se në botën e sotme shumë fëmijë e, sidomos jetimë, vuajnë nga uria, nga mungesa e banesës dhe e shkollës ; pavarësisht se ata ngrysen e gëdhihen në qoshka të braktisura, nëpër shkallë pallatesh e nën anët e urave të qyteteve të mëdha, në xhungla e me punë të rënda për duart e tyre të njoma, me orë të zgjatura, nëpër miniera, - bota dhe shtetet demokratike po bëjnë çmos që t’ua bëjnë jetën të lumtur nëpër Jetimore dhe me ndihma sociale humanitare.

Kështu ka ndodhur edhe në vëndin tonë, sidomos gjatë shekullit të kaluar dhe kështu po ndodh edhe sot, në fillimet e shekullit të ri.

Pse ngjet kështu ?

Popujt kanë përpunuar një filozofi për jetimët e të ardhmen e tyre, që është një filozofi thellësisht popullore dhe humane. Në këtë filozofi është përgjithësuar figura e lartë e jetimëve, si njerëz të thjeshtë e kokulur, njerëz të punës e të sakrificave, përfaqësues të moralit të pastër, ndershmërisë dhe patriotizmit, si humanistë nga më të shquarit, të cilët, vuajtjet dhe dhimbjet e tyre ashtu si edhe ëndrat për një botë më humane, për një jetë më të lumtur, jashtë së përditshmes së trishtuar të jetës se tyre të vështirë, i kthyen në aspirata për një jetë më të mirë, për lumturinë e njerëzimit, për begatinë e së ardhmes.

Në këtë filozofi popullore është pasqyruar edhe ideali më i pastër i shoqërisë njerëzore, ai që kërkon lumturinë dhe vetëm lumturinë për jetimët.

Mos të harrojmë kurrë Hirushen dhe Borëbardhën, ato vajza të shenjta, simbole të pastërtisë morale dhe të punës së ndershme, të jetës së thjeshtë. Ato ishin të dyja jetime, fëmijë të rritur para kohe mes vuajtjeve e mundimeve e pa provuar kurrë dashurinë e shtrenjtë të nënës, pa provuar kurrë fjalët e ngrohta, ledhatimet e kujdesin e saj. Fantazia krijuese u dha atyre dy princa që këtë begati të tyre, këtë devotshmëri e moral të kulluar ta kthente në lumturi për to. Ky është një mesazh historik që na vjen nga shekujt e kaluar, nga populli e shkrimtarët e mëdhenj për fëmijë.

Të mos harrojmë Kozetën dhe Gavroshin e gjeniut Viktor Hygo, e para, heroinë e punës e guximit dhe e virtytit dhe i dyti, hero i revolucionit, me një mëndje aq të ndritur, që e fali jetën e tij për ideale më të larta, për lumturinë dhe të ardhmen e Francës. Edhe këta të dy ishin jetimë. Morali i tyre ishte si maja e Mont-Blanc (Malit të Bardhë) me dëborë të pastër, në një kohë që morali i armiqve të Revolucionit, i shfrytëzuesve të popullit, i ngjante kënetës me ujë të ndenjur.

Kam patur fatin të jem bashkëmoshatar me jetimin durrsak, partizanin dhe Heroin e Popullit Met Hasa. Çfarë e shtyu atë djalë gjashëmbëdhjetëvjeçar, që në nëntorin e vitit 1944 të hidhej dhe të mbulonte me gjoksin e tij grykën e mitralozit Shars nazist, për tu hapur rrugën shokëve të tij partizanë drejt çlirimit të Shqipërisë? Përgjigja është shumë e thjeshtë: dashuria për atdheun dhe dëshira e zjarrtë që fëmijët e Shqipërisë të bënin një jetë më të mire se ai, të jetonin në paqe e begati. Kështu, Met Hasa, jetimi-hero u kthye në një legjendë të pavdekshme. Mbasi edhe gjermanët, kur e gjetën Metin të nesërmen të përvëluar nga plumbat në gjoksin e tij të njomë, ashtu të mbështetur mbi mitralozin e tyre, edhe pse ishin pushtues, armiq dhe luftonin kundër Metit e shokëve të tij, - e varrosën trimin tonë të vogël me nderimet ushtarake dhe me batare pushkësh. Ushtarët “e pathyeshëm” gjermanë nderuan trimin gjashtëmbëdhjetëvjeçar shqiptar, u thyen përpara guximit e trimërisë së këtij fëmije-hero!

Kjo histori e pashlyeshme në kujtesën time më shtyu që t’i kushtoj një roman të tërë heroit tonë jetim, me titullin “Met Partizani”.

E sa legjenda të tjera kanë shkruar me trimërinë e tyre jetimët heronj. Legjenda të tilla janë me qindra e me mijra. Për t’i shkruar ato, do të duheshin aq shumë libra, sa të mbushej një bibliotekë të tërë.

Por mua nuk do të më shlyhet kurrë nga mendja historia e pesë jetimëve kosovarë gjatë luftës së fundit shfarosëse të serbomëdhenjve, të cilën rastësisht e lexova në një nga gazetat e atyre ditëve.

Duke vrapuar të dëshpëruar nëpër kodrën që i ndante nga fshati i tyre, për të mos parë tymin e flakët që kthenin në gërmadhë shtëpinë, në të cilën digjeshin nëna e babai që paramilitarët serbë masakruan aq mizorisht përpara syve të tyre të njomë e të pafajshëm, ata donin të zhdukeshin mes pemëve, për të mos rënë edhe një here në duart mizore të kriminelëve serbë. Ata qëndruan disa ditë e net në mes të pyllit, duke u dridhur nga të ftohtët, uria e dhimbja e tyre e pamasë që gërryente gjokset e tyre të vegjël. E kur dëgjuan sërishmi krisma e britma ushtarësh, duke mos dashur të binin edhe një herë të gjallë në dorën e armikut, si nipër të Azem e Shote Galicës, këta kosovarë të vegjël trima përgatitën litarin për tu vetëvarur, si simbol sakrifice për botën e qytetëruar e në emër të fëmijërisë së tyre të këputur në mes. Por fatmirësisht, kur 5-vjeçari Dren po vinte lakun rreth qafës dhe po i lutej vëllait të tij më të madh t’ia shtrëngonte më fort, mbritën njësitet e UÇK-së dhe të pesë jetimët-heronj kosovarë shpëtuan nga vdekja.

Ku jeni sot ju, o trimat e mi, pesë jetimët-legjendë kosovarë?

Me siguri, me libra në duar, nëpër shkolla, ku si gjithë jetimët e tjerë në mbarë botën, përkëdhelni vetëm një ideal: lumturinë e ardhshme të gjithë njerëzimit!

Unë përulem me respekt të thellë përpara jush si dhe përpara të gjithë jetimëve në mbarë botën! Jeta juaj qoftë përherë e praruar nga rrezet e diellit! Ju mbeteni yje në qiejt e njerëzimit.

Bedri Dedja , Neuchâtel (Zvicer) shkurt 2004

P. S - Ky shkrim, me rastin e fundvitit - kushtuar jetimëve, ( në pashtriku.org) është dërguar nga pianistja jonë e madhe Edlira Dedja. I madhi Bedri Dedja këtë esse e ka shkruar dy muaj përpara se të vdiste, ndërsa vetëm dy ditë përpara se të vdiste ai përfundoi edhe romanin e ri fantastiko- shkencor për fëmijë "Presidenti i Planetit të Kuq". Lavdi i qoftë !

----------------------------

Bibliografi

B E D R I D E D J A *

1930 - 2004

U lind në Korçë, më 1930 dhe vdiq në Tiranë në prill 2004. Shkollën e mesme e ka kryer në Gjimnazin «16 Shtatori» të qytetit të Durrësit. Më 1949 u dërgua me bursë shteti për studime të larta në Moskë, ku më 1953 e mori diplomën e arsimit të lartë në dy degë paralele: të psikologjisë dhe të pedagogjisë si dhe të letërsisë për fëmijë. Ka punuar dyzet vjet si pedagogë i psikologjisë në shkollat e larta të Republikës së Shqipërisë. Për punën e tij shkencore i është dhënë titulli Profesor dhe “Anëtar i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Shqipërisë”. Është fitues i Çmimit të Republikës në fushën e letërsisë për fëmijë.

Ka qenë anëtar i Akademisë së Shkencave që prej krijimit të saj, ndërkohë që emri i tij renditet mes anëtarëve të Asamblesë së Lidhjes Botërore të Shkencave Psikologjike, Kryetar i Shoqatës Mbarëshqiptare të Psikologëve, si dhe Kryetar Nderi i Shoqatës Mbarëshqiptare të Shkrimtarëve për fëmijë dhe të rinj. Gjithashtu Dedja, njihet edhe si bashkëpunëtor pranë Universitetit të Kembrixhit, për hartimin e biografive të njerëzve të shquar.

Përveç letërsisë për fëmijë, për të cilën ai është nderuar me shumë çmime në konkurse të ndryshme letrare, si dhe 33 librave të përkthyera prej tij prej letërsisë botërore, Dedja ka hartuar një numër të madh tekstesh universitare. Ai është autor dhe bashkautor në fushat e psikologjisë, pedagogjisë, historisë së mendimit pedagogjik dhe historisë së arsimit kombëtar. Në moshën 70-vjeçare, Bedri Dedja u nderua me titullin “Mjeshtër i Madh i Punës”, akorduar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë

Gjatë krijimtarisë së tij për më shumë se dyzet vjet, ka botuar vepra jo vetëm për fëmijë, por edhe në fushën e pedagogjisë, psikologjisë, historisë së arsimit shqiptar, të kritikës letrare, sociologjisë dhe politikës. Krijimtaria e tij për fëmijë është shumë e pasur.

Bedri Dedja, ka botuar:

ü Një udhëtim i rrezikshëm

ü Kallximi i gjyshes pastërtore,

ü Përralla popullore mbi kafshët,

ü Përralla e tre vëllezërve,

ü Heroizmat e Fatbardh Pikaloshit,

ü Bariu i vogël në Mal të Thatë,

ü Shkolla e pyllit, Patoku në plazh,

ü Përralla e shpatave të arta,

ü Kapiteni i shtrëngatës,

ü Përralla e lepurit dhe breshkës,

ü Kërcënimi i thonjve kozmik (novelë fantastike),

ü Nëpër korridoret e thella të Jonit (roman fantastik),

ü Gjyqi i maçokut,

ü Alarmet e qytetit Sdikushit,

ü Kacamisri rreth globit,

ü Si katër çiliminj u bënë biznesmenë,

ü Kryengritja në një pallat të Tiranës,

ü Përralla njëmbëdhjetëshe,

ü Qyteti me tri kështjella,

ü Kalamajtë e pallatit tim (roman në dy vëllime),

ü Artan Burizani dhe çeta e tij (poema),

ü Gjashtë poema për kallaj,

ü Beni shkon në malësi me familje e shtëpi,

ü Përmbledhjet poetike Garda partizane,

ü Poezi të zgjedhura për fëmijë,

ü Republika e 1100 çudirave,

ü Përralla zvicerane etj.