Nė fokus tė historianit EPOPETĖ
MĖ TĖ SHKĖLQYESHME HISTORIKE PĖR SHQIPĖRINĖ ETNIKE Prof.Dr.Muhamet Pirraku / Prishtinė,
13. 12. 2008 ________________________________________ Nėn kėtė titull kam pėrmbledhur
ndriēimin e dy luftėrave heroike tė popullit tonė me mbėshtetje edhe mbi
Gallapin si pėr shkėmbin shekullor - tė Luftės sė Velegllavės, sė 28
qershorit dhe tė Luftės sė Kikės tė 26 korrikut 1944, pėrball njėsive tė
divizioneve 22, 24, 46 e 47 tė Korpusit XIII tė UNĒJ‑sė. Nga fundi i
qershorit tė vitit 1944, nė linjėn kufitare nė gjatėsi prej rreth 20 km, prej
Zhujės, Kikės, Velegllavės, Ēukės sė Zezė, Kopilakut, etj., populli doli
masivisht. Aso kohe, konsiderohej se nė kėtė pjesė tė kufirit tė Shqipėrisė
kishte 3000 ‑ 3500 ushtarė dhe vullnetarė, tė cilėt shkenca
historiografike e periudhės sė Jugosllavisė avnojiste i konsideronte "forca
ushtarake kuislinge" !?! Ndeshja e parė, mė e madhe, e
mbrojtėsve tė kufirit shqiptar me njėsitė sulmuese tė armikut komunisto‑ēetnik
serb, ndodhi mė 28 qershor 1944, filluar me sulmin nė pozicionet e Kikės.
Flaka e luftės u pėrhap me shpejtėsi tė rrufeshme pėr gjatė tėrė kufirit tė
Kosovės Lindore, por njė luftė njėzet e katėr orėshe, tė thuash fyta ‑
fytazi dhe tepėr e pėrgjakshme, ndodhi nė pozicionet e katundit Velegllavė,
pėr ēka kjo luftė, mė vonė, do tė njihet me emrin:Lufta e Velegllavės.
Pushtimi eventual i kėtyre pozicioneve do tė siguronte marrjen e Hogoshit,
si deriēkė pėr tė depėrtuar nė viset rrafshinore tė Anamoravės sė Gjilanit. Me vullnetarėt nė pozicionet e Velegllavės komandoi, drejtpėrdrejt, Mulla
Ramadan Ahmeti i Debėrēanit, kurse Mulla Idrisin, fillimi i
zjarrit tė luftės e gjeti nė pozicionet e Kikės, aty ku filloi lufta. Komandanti
i Pėrgjithshėm, Mulla Idrisi, e
pėrcillte situatėn nė front, me durbi, dhe aty ku i dukej se kishte nevojė mė
tė madhe pėr kurajo, shalonte allxhin dhe prej njė pozicioni arrinte nė
tjetrin. Mulla Idrisi nga pozicionet e Kikės, ku pa vėshtirėsi ishte sprapsur
armiku, duke lėnė shumė tė vrarė, kaloi nė pozicionet e Velegllavės. Forcat
sulmuese tė okupatorit serb komunisto‑ēetnik do tė thyhen keq, por
lufta nuk do tė pushojė edhe mė 29 qershor, derisa armiku u shtrėngua tė
tėrhiqet, plotėsisht, larg kufirit, mė larg se zjarri i artilerisė fushore
shqiptare. Numri i tė vrarėve, i tė plagosurve dhe i tė kapurve robėr, nė
anėn e armikut, ishte i madh. Tė dhėnat burimore flasin pėr mė
se 120 ushtarė tė vrarė dhe pėr 102 ushtarė tė armikut tė kapur, prej tė
cilėve 30 tė plagosur rėndė. Nga "Kujtimet e Sylė Ademit‑Kopernicės",
ish-komandant i vullnetarėve me orientim antifashist, shihet se armiku nė
fushė tė betejės la 200 tė vrarė dhe 131 tė robėruar. Midis tė tė zėnėve
robėr ishte edhe komunisti shqiptar Imer Fejzoviq Molla i Cfircės, i
cili pati trajtim tė posaēėm, si tradhtar i atdheut. Ai, nė sulmin drejtė
Kikės i priu Brigadės XIII Sulmuese serbe. Pėr mbarimin e Luftės sė
Velegllavės nė favor tė shqiptarėve, numerikisht shumė mė pak se ushtarėt
e armikut, pati rol vendimtar bateria precize, katėrmbėdhjetė anėtarėshe, e kapiten
Shefqet Bylykbashit. Kjo bateri artilerike me disa predha e goditi edhe Shkollėn e Marocės, ku ishte vendosur
Shtabi i njėsive tė pushtuesit serb. Kėtė qendėr komandimi serb, nė thellėsi
tė territorit serb, do ta kallin e shkatėrrojnė, tė thuash me themel,
vullnetarėt shqiptarė tė entuziazmuar nga fitorja mbi armikun shumė mė mirė
tė armatosur. Nė luftėn 24 orėsh tė datės 28‑29
qershor 1944 patėn humbje tė konsiderueshme edhe njėsitė e Mbrojtjes Kombėtare Shqiptare tė
Kufirit. Sipas tė dhėnave tė Sylė
Kopėrnicės, shqiptarėt patėn 15 tė vrarė dhe 20 tė plagosur. Midis
dėshmorėve, pėrpos kapterit Abdi Gjoka tė Matit, sipas tė dhėnave tė
sistematizuara tė organit "Lidhja e Prizrenit" tė 9 korrikut
1944, dhe tė dhėnat nga terreni, ishin: Bajram Ahmeti e Osman Hajdini
tė Poliēkės; Hafiz Haliti, Avdi Halimi e Osman Qemaili tė komunės sė
Hogoshit, Sejdi Sahiti, Murteza Fetahi, Daut Mehmeti e Rrahman Isaku tė
Velegllavės; Selim Ademi nga Kryeqelpa; Ahmet Jashari, Rexhep
Ajeti, Hamdi Azemi e Mehdi Fetahu tė Laēiqit; Islam Azizi i
Desivojcės; Januz K. Januzi nga komuna e Sedllarit, Fetah Vejseli
i Zarbincės, Bajram B. Osmani i Cfircės. Tė plagosur: Ramadan
Hajrizi, Sejfedin Rexhepi, Rasim Rexhepi tė komunės sė Hogoshit; Osman
Mehmeti i Velegllavės; Rexhep Selimi i Laēiqit; Hasan Kamberi
i Desivojcės, Hidajet Abdullahu i Zarbincės, dhe Maliq Qazimi i
Krenidellit. Nė kėtė luftė pati edhe tė zhdukur: Hasan Xhemshiti i
Krenidellit; Hasan Neziri i Pribocit dhe Shefki R. Sherifi i
Qarrit. Forcat komunisto ‑ ēetnike
serbe kundėr Kosovės, mė 28 dhe 29 qershor 1944, i ndihmoi aviacioni anglo‑amerikan,
i cili bombardoi shumė qytete e fshatra tė Kosovės, me ē'rast, sipas tė
dhėnave burimore, vranė sė paku 50 qytetarė, civilė, tė Kosovės. Megjithatė, fitorja shqiptare nė Frontin
e Gjilanit, mė 28‑29 qershor 1944 do tė bėhet shkollė e mirė pėr
sulmuesit nė tokat e Shqipėrisė etnike me bekimin e komunistėve shqiptarė!?
Nė anėn tjetėr, kjo fitore e rriti moralin, guximin dhe vendosmėrinė
shqiptare pėr Mbrojtjen Kombėtare tė
Kosovės, deri nė pikėn e fundit tė gjakut shqiptar tė saj. Kėtij
ngadhėnjimi shqiptar, pėrmes penės sė patriotit Liman Staneci(1923-1991),
i bėri jehonė "Lidhja e Prizrenit", me artikullin: "Marrim
e botojmė: Nji shpartallim i ri i ēetave komuniste n'anė tė Gjilanit", tė datės 9 korrik 1944, ku konstatohej: "Z.
Drejtor, U lutem tė keni mirėsin nė numrin
e parė tė fletorės "Lidhja e Prizrenit" me botue sa vijon: Anmiku shekullor, lakmues'i tokave
tė huaja i dejun me ideologjina te ndryshme (komuniste, nacionaliste e qė tė
dyja kėto formojnė njė tė tretėn: Pansllaviste) prap, mė dt. 28.6.1944, me
njė numer aproksimativisht 400‑500 vetėsh sulmoi tokat Shqiptare, tue
kalue kufinin ne vendin e quajtun "Kika", mbassi nė afersinen e
katundeve Cfircė e Tugjevc nuk kishte muejtė. Forcat t'ona te perbame prej
ushtrisė tė rregulltė dhe fuqisė kreshnike, tė komandueme prej oficerave dhe
N/oficerave trima, filluen luften. Gjatė luftės qė vazhdoi 12 orė dhe betejės
mė dt. 29.6.1944, grupet komuniste, Nacional‑shoveniste‑pansallaviste,
u shpartalluen me humbje pėr ta: 120 vra ‑ vdekė, 102 robė ‑ nga
tė cilėt 30 janė plague randė. Besohet se numri i tė vramve e tė plagosunvet
do tė shtohet mbas hetimeve qė janė tue u zhvillue, pėrveē tjerve qė kanė
kalue vijen Demarkacione Shqiptaro ‑ Bullgare dhe janė vra e zanė rob
prej ushtris bullgare. Midis tė zanunve rob janė edhe shtatė vajza, dy tė
plagueme e tri universitare. Prej tanve janė vra dy ushtar e pesėmbėdhjetė
vullnetarė kreshnikė, kurse katėr ushtarė e katėrmbėdhjetė vullnetarė janė
plague lehtė. Tė gjith tė plagosunit janė
transportue nė Spitalin e Gjilanit pėr mjekim. Kjo ndeshje me bandat komuniste,
qi lumnisht pėrfundoi me fitimin t'onė, u prit me manifestime simpatike nga
populli, i cili u‑betue me ket rast se do te ndjekin gjurmen e
deshmorvet si kapter Abdi Gjoka, nga Mati, Antari i Komitetit Komunal tė
Lidhjes II tė Prizrenti, Bajram Poliēka e tjerve, qė ranė viktimė nė ket
betejė pėr Lirinė dhe kurrė nuk kanė me lanė qi kamba e anmikut te shkeli
tokat t'ona te bekueme". Fitorja e 28 qershorit 1944, nė Velegllavė, provokoi njė valė tė re te
rekrutimit tė vullnetarėve pėr radhėt e Mbrojtjes Kombėtare tė Kosovės dhe
veēanėrisht nė viset e Gjilanit, Kaēanikut, Ferizajt dhe Prishtinės. Nė
shėnimin: "Manifestime patriotike nė Ferizaj pėr vullnetarėt qė
kėrkojshin me shkue nė front", tė botuar nė "Lidhja e
Prizrenit" tė 9 korrikut 1944, vihej nė pah se, porsa "erdhi
lajmi se filloi Lufta nė Kikė", qinda tė rinj ferizajas u paraqitėn me
vullnet pėr tė shkuar nė front kundėr serbėve, mirėpo, pasi erdhi lajmi i 29
qershorit se serbėt u thyen, nėnprefekti e mbajti nji fjalė dhe u tha:
"Tė rrini gati pėr kur tė kėrkohet nevoja...!" Rezistenca dhe pėrballimi i suksesshėm
i Mbrojtjes Kombėtare tė Kufirit tė Shqipėrisė mė 28 qershor 1944, Komandės
Supreme Serbe e Jugosllave tė LNĒ‑sė, u dha tė kuptojnė se depėrtimi i
ushtrisė serbosllave komunisto‑ēetnike nė tokat e Shqipėrisė etnike,
nuk do tė jetė i lehtė! Sė kėndejmi, pa i ndėrprerė kėrcėnimet pėr gjatė tėrė
linjės sė kufirit, me qėllim qė t'i lodhnin dhe t'i demoralizonin vullnetarėt
e rojės kombėtare tė kufirit, gjatė tėrė korrikut tė vitit 1944, armiku e
pėrgatiti njė ofenzivė tė re kundėr viseve lindore tė Shqipėrise etnike, ose
mė qartė nė kufij tė Kosovės Lindore. Fronti do tė shtrihet pėr gjatė kufirit
nė viset e Llapit, tė Gallapit e tė Karadakut Verior, me njė pėrqėndrim nė
drejtim tė Hogoshit. Komanda ushtarake e kufirit, dhe
Shtabi i Mbrojtjes Kombėtare tė Nėnprefekturės sė Gjilanit, e prisnin njė
sulm tė armikut pėr hakmarrje e ndėshkim mizor, pėr humbjet e datės 28
qershor 1944, dhe i bėnė tė gjitha pėrgatitjet pėr njė mbrojtje tė
suksesshme. Mė 26 korrik 1944, nė orėn 2, pas mesit tė natės, njėsitė serbe
mėsyn nė pozitat e Zhujės e tė Kikės, por si fitil dinamiti, lufta u shtri nė
tėrė gjatėsinė prej rreth 20 km, nė pozicionet e Shahiqit, Zhujės, Ēukės sė
Zezė, Lisockės, Poliēkės, Velegllavės, Laēiqit, Desivojcės, Kopilakės e
Tėrstenės. Kur filloi sulmi i 26 korrikut, Komandanti zulmėmadh, Mulla
Idrisi, ishte nė pozicionet e Shahiqit
i shoqėruar nga Mulla Smajli i Desivojcės. Nė shumė pozicione, dhe
veēanėrisht nė pozicionet e Kikės, lufta u zhvillua nė afėrsi dhe gati
bajonetė me bajonetė. Nė kėto pozicione armiku sulmoi me fuqi tė mėdha, dhe
me armė moderne. Pas njė ndeshjeje tė pėrgjakshme forcat shqiptare, nė kėtė Termopile
shqiptare, do tė sprapsen pėr njė ēerek ore nė brendi tė tokės shqiptare.
Ndėrkohė, nė disa pozicione, forcat e armikut u thyen dhe nisėn lėvizjet e
forcave shqiptare prej njė pozite nė tjetrėn, atje ku kishte mė shumė nevojė,
por pa e dobėsuar mbrojtjen pėr gjatė tėrė kufirit. Komandanti i pathyeshėm, Mulla Idrisi vetėtimė, gjatė tėrė
kohės sė zjarrit tė luftės, shkonte, si zakonisht, prej njė pozicioni nė
tjetrin. Luftonte pa i zbritur kalit, ose pip nė kėmbė dhe me kėshilla e
urata i inkurajonte bashkėluftėtarėt. "Nė flakėn e luftės dukej si
engjėll, qė bekonte fitoren aq tė dėshiruar...!" ‑ thoshte Mulla Ferat Daka, bashkėluftėtar i
tij. Me arritjen e Mulla Idrisit nė
pozicionet e Kikės, ku armiku kishte shkelur tokėn shqiptare nė
thellėsi rreth dy kilometra, fati i luftės ndryshoi. Mbrojtėsit e kufirit tė
Atdheut morėn guxim, e forcė fizike, pėr tė marrė njė kundėrsulm tė fuqishėm.
Ishte fillimi i territ tė mbrėmjes, vetėm sa njeriu dukej si hije a siluetė,
armiku zuri tė sprapset. Plumbat me dritė sikur pėrvėlonin gurė e drunj. Nė
luftėn e datės 26 korrik 1944, e cila nė popull do tė njihet si Lufta e
Kikės, nė pozicionet pranė Gurit tė Zi, nė Desivojcė, si njė flamurtar i vėrtetė, i mahnitur nga arti
luftarak tė fshatarėve shqiptarė tė Kosovės kreshnike, luftonte, si ushtari
mė i mirė, edhe komandanti i Regjimentit IV tė Ushtrisė Shqiptare,
koloneli Fuad Osman Xhafer Dibra, kurse me vullnetarėt, dhe me luftėn
nė kėtė pozicion, komandoi Jakup Bislim Karaēeva, anėtar i Shtabit tė Mbrojtjes Kombėtare tė
Nėnprefekturės sė Gjilanit, e nė tėrė frontin, pėrpos Mulla Idrisit,
epror e udhėheqės shpirtėror, komanduan ushtarakėt: kapiten Sahit Basha,
kapiten Shefqet Bylykbashi, kapter Jusufi, kapter Nazmi Budriga,
kapter Demir Korēa, toger Gjon Martini, toger Ymer Leka,
toger Mark Ferizajasi, nėntoger Rifati, e dhjetėra komandantė
kompanish vullnetare, ulema e mualimė tė njohur. Pejani kapiten Sahit Basha,
i mahnitur nga aftėsia ushtarake, trimėria dhe vetėsakrifica liridashėse e
fshatarėve shqiptarė tė Kosovės Lindore,
nga sinqeriteti dhe ndershmėria e tyre, u tha, bashkėluftėtarėve: "Kam
marrė pjesė nė Luftėn 164 ditėshe me grekėt, nė vise tė Shqipėrisė jugore,
dhe mund t'u garantojė se, asnjė ditė nuk gjason me kėtė, tė sotme...!" Kėtu duhet tė konstatohet se
komanda ushtarake jugosllave pėr ta evituar ardhjen e vullnetarėve shqiptarė
nga viset e tjera tė Kosovės nė Frontin e Gjilanit, pėr ta
dezorientuar interesimin shqiptar pėr kėtė front, mė 25 korrik 1944
intensifikoi Luftėn nė Sektorin e Murinės; mė 26 korrik 1944, nė Sanxhak dhe nė viset e Karadakut tė Anamoravės; mė 27 korrik
1944 e sulmuan Rozhajėn me viset
pėrreth dhe mė 28 korrik e sulmuan, barbarisht, Kuēishtėn nė viset
midis Pejės e Gucisė. "Partizanėt Serbo‑Malazez e
Maqedonas tentojnė sulmin dėshėprues nė tė gjitha anėt e Kosovės. Pėrgjegja e
jonė kudo e fortė dhe decizive" ‑ shkroi "Lidhja e
Prizrenit", mė 20 gusht 1944. Fitorja shqiptare e datės 26
korrik 1944, nė Luftėn e Kikės, siē e quan populli, u arrit duke lėnė
45 tė vrarė dhe mė se 90 tė plagosur, siē del nga shėnimet historike tė Sylė
Kopėrnicės. Midis kėtyre dėshmorėve janė edhe disa hogoshasė, tė vrarė, nga
predhat e artilerisė shqiptare tė kapiten Shefqetit, i cili u detyra
tė shtinte nė pozicionet afėr "Gurit tė Zi", ku armiku ishte
hedhur, me tėrbim, me njė numėr tė madh ushtarėsh, mbi pozicionet shqiptare
dhe lufta zhvillohej tė thuash gjoks me gjoks, e me bajoneta. Pa pėrdorimin e
artilerisė, edhe me rrezik pėr jetėn e luftėtarėve shqiptarė, armiku do tė
fitonte nė ato pozicione dhe do tė depėrtonte nė drejtim tė Gjilanit. Armiku u thye me humbje
katostrofale. Vetėm nė pozicionet midis Shėn Ilisė dhe tė Kikės
la mbi 100 tė vrarė, kurse numri i tė plagosurve ishte edhe mė i madh. Nė
tėrė linjėn e frontit armiku serbo‑komunist, ēetnik modern, mė 26
korrik 1944, la 143 tė vrarė, 209 tė plagosur e njė tė kapur rob. Asnjė
shqiptar i gjallė nuk ra nė duar tė armikut, sikurse edhe mė 28 qershor 1944. Pėr trimėri e heroizėm tė paparė
nė pozicionet e Shėn Ilisė ‑ Kikės, midis tė tjerėve, e kėrkon vendi tė
pėrmenden sė paku emrat e dy dėshmorėve; tetari Nexhmedin Refki Kuēi
nga Prizreni dhe i ushtarit trim nga Kukėsi, me emrin Liman. Ata ishin
mitralozxhinjė tė shkathėt e sypatrembur, dhe nuk do tė ngritėn nga pusitė,
duke pėrballuar edhe pėrleshjet me bajoneta. Nexhmedini ra heroikisht nė
vendin "Te Karakolli i Ilisė", duke lėnė para vetes dhjetėra
tė vrarė e tė plagosur. Bashkėluftėtarėt e sollėn nė Hogosh dhe e varrosėn nė
Vorret e Hogoshit. Varrin e kemi evidencuar, aty buzė asfaltit, pranė
murit tė oborrit tė Ramadan Mujės, viza‑vi me shkollėn. Ndėrkaq,
ushtari trim, kukėsari, Limani, pėrballoi sulmet e njė njėsiti tė
armikut dhe para mitralozit tė tij la dhjetėra tė vrarė, aty "Te Udha
e Topit", mbi shtėpinė e Xuxakėve
tė Lisockės. Duke parė se do tė binte, bashkėluftėtarėve u thėrriti: "Amanet, o Burra, tė mė varrosni kėtu,
buzė kufirit, ku mbrohet Shqipėria etnike...!" U varros sipas
dėshirės sė fundit, nė tokėn mėmė tė Kosovės, pa qefin dhe pa dėrrasa varri,
mu si varrosėn Shehitėt e Vatanit, tė besės dhe tė populllit ‑ me
teshat dhe armatimin personal. Kėtu e kėrkon vendi tė spikatim shėmbėlltyrėn
e komandantit tė Njėsive Kreshnike, 32‑vjeēarit Islam Hasani tė
Shahiqit tė Gjyrishecit, njė skyfter sogjetar, njė trim e burrė, i njohur me
emrin Lam Shahiqi (1902‑1944), legjendė pėr besnikėri ndaj
Atdheut. Lami, kur e pa se njėsia e tij do tė pėsojė nga breshėri i
plumbave tė armikut, hipi nė njė qershi, te Kroni i Lakut, mbi
Poliēkė, dhe me njė armė automatike tė rėndė, vrau rreth 50 ushtarė tė
armikut. Nga qershia do tė lėshohet i bėrė copė‑copė nga mina e njė
murtajeje kundėr tankeve! Sipas gazetės "Lidhja e
Prizrenit" tė datės 10 shtator 1944, dhe tė dhėnave tė tjera, nė Frontin
e Gjilanit, mė 26 korrik 1944, ranė kėta dėshmorė tė Shqipėrisė etnike:
Kadri Hyseni, Shaban Jashari, Hamdi Ahmeti, Asllan Halili, Ramadan Selimi,
Taip Saliu, Rexhep Arifi, Rahman Jahiri, Islam Bislimi, Shefki Shabani, Salih
Rexhepi, Sejdi Tahiri, Hajdin Halili, Ibrahim Rahmani, Osman Haziri, Fejzė
Ramizi, Mustafė Osmani ‑ tė gjithė tė komunės sė Hogoshit; Hanife
Hajdini, Hasime Hajdini, Ramize Shefki Kurteshi, Selman Murseli, Kadri
Zyberi, Feti Sherifi ‑ tė Velegllavės; Miftar Ajvazi, Dalip Nuhiu,
Sejdi Tahiri, Xhemail Islami, Riza Ramadani, Hamdi Hasani, Xhafer Mustafa,
Murat Beqiri, Abdullah Shabani, Hamdi Xhemaili, Shaban Rexhepi, Riza Alija ‑
tė komunės sė Pozharanit; Qazim
Ibushi, Hajrush Fazlija tė komunės sė Sllatinės. Mandej, Imer Zejnullahu i
Pėrlepnicės, Mulla Mustafė Osmani, Makush Demi e Selim Xuxaku tė Lisockės,
Memė Kėrēeli nga Zhuja, e tė tjerė. Mė rėndė u plagosėn: Rexhep Haziri
(Hogosh), Islam Bajrami, Shaqir Maliqi, Zyber Hajdini, Musli Hajdini e Munish
Bahtijari (Velegllavė); Ali Ymeri, Muharrem Shaqiri, Qazim Ymeri, Bahtiar
Ramadani, Islam Halili, Salih Bajrami, Sherif Ibrahimi, Xhafer Ramadani,
Muhamet Bejta, Rasim Sylejmani, Rizah Sylejmani, Bajram Rexhepi, Naman
Idrisi, Zymer Imeri, Bajram Arifi, Salih Rama, Jahja Sadria tė komunės sė
Roganės, Rizah Shkodra i Laēiqit; Shaban Sherifi e Asllan Ahmeti tė komunės
sė Bresalcit; Mehmet Muslia, Shabi Emini, Baki Sejdia, Metush Rexhepi, Mehmet
Rexhepi e Ahmet Ibrahimi tė komunės sė Sllatinės. Nė Luftėn e datės 26 korrik
1944, u plagos lehtė, nė kėmbė, edhe
burri oxhakzade ‑ Osman Xhemaili (1885‑1979), kryetar
Komune nė Hogosh, nė vitet 1941/42 dhe 1944, dhe organizues i vullnetarėve
pėr Mbrojtjen Kombėtare, nga maji i vitit 1944. Organi "Lidhja e
Prizrenit", i cili, falė Mulla Idrisit, adhurues i madh i
shkrimit dhe i informimit tė saktė, shkonte dorėmedorė tė luftėtarėve tė Rojės Kombėtare tė Kosovės nė "Frontin
e Gjilanit", dhe i bėri jehonė tė madhe heroizmit tė "popullit
tė Gjilanit qi mban bajrakun e nderit pėr fushat patriotike e
filantropike" ‑ siē konsideronte Redaksia e "L.P-sė.",
mė 16 korrik 1944. Nė artikullin: "Gilani ēerdhe fatosash",
tė 6 gushtit 1944, njėri ndėr redaktorėt e "Lidhjes sė Prizrenit",
i nėnshkruar me "Kosovari", pėrmes gojės sė luftėtarėve tė
plagosur nė "Frontin e Gjilanit", shkroi: "Te Dielen me 30 korrik 1944,
shkova nė Spitalin e kėtushėm (tė Prizrenit) pėr t'i pyetė burrat e maleve tė
Gjilanit mbi ngjarjet e luftės. Nji pėrshtypje tė jashtėzakonshme
mė bani durimi dhe kuraja e pa‑thyeshme e luftarvet qi kanė dijtė
gjithmonė me i lanė nam Shqipnis dhe qi po dijnė edhe sot me brojtė
heroikisht kufinin t'onė tė natyrshem. Po sa ju afrova nji tė plagosunit, tė
quejtun Metush Fazlija, nga katundi Goshicė, ndonėse kishte dy varrė: njenen
mbi vetullė dhe tjetrėn nė krahun e majt, u ēue sikur mos tė kishte kurgja,
me gjithė se ju luta tė mos luente vendi. Traditat e trashigueme prej tė
parvet, nuk lejoshin qi tė mos nderojnė mysafirin e ardhun. Gjatė
bashkėfjalimit vllaznuer, qi zgjati nji gjysė orė, jo vetem nuk lėshoi ndonji
te fshame, por nuk dha dhe shej ma te vogel lodhjeje. Aty pash se kisha te
baj me nji burrė tė matun, me nji burrė trim dhe me nji burrė qi nuk din me
ju perkul kurrėkafes dhe as plumbit qi kishte nė krye. Filloi me mė tregue
ate qi pritsha dhe ate qi kishte ma tė pėrzemert: Luften e pathyeshme te
shqiptarve tė Gjilanit. Kishte ardhun koha per te dalun
roje. Kjo gja asht krejt e natyrshme per neve. Kemi vendosė nji here e mirė
mos me lanė kambė anmikut me shkel nder kėto toka, tė vadituna me gjakun
t'onė! Ndersa bajsha rojen ne logun e Kikes, pash se ne kufi po na
kercenohesh anmiku, me nji herė dhash kushtrimin. Shoket me tė shpejtė zunė
pozicionet. Lufta filloi e rrept. Mbas kater oresh luftimi, fyt me fyt, na u
desh me u sprapė nja pesėmbėdhjetė
minuta ketej kufinit, me qenė se anmiku ishte ma i math ne numer dhe e pritja
e jonė aty ishte e kotė dhe e pafryt. Me nji herė na erdhen forca tė reja, ku
hynė nė luftim, qi e shtrenguem anmikun te thehej me humbje te medhaja.
Ndersa po perparojshim u varrue randė nji ushtar qi kishte zanė pozicion me
nji mitraloz tė randė, i cili me lėshoi za: "Eja shpejt more vėlla, se
mos te na bijė mitralozi nė dorė t'anmikut!" Po sa ju afrova mitralozit,
mė varruen dhe mue ne krah te majtė, por me gjith ate e rroka mitralozin me
te tanė fysheket qi pat dhe ja dhash nji kapterri t'ushtris s'onė. Mėsyna
prap me pushkė nė dorė, por ē'e do se per te dyten herė me merr plumbi nė krye.
Plaga e kresė me bani te la frontin, se sa pėr atė tė krahut nuk kisha me e
ndie aspak. Shoket me bajten me vig deri ne Hogosh, ku aty ndersa po me
pastrojshin varren, mora vesh se t'onet kishin zanun rob nandėdhetė
komunista. Prej Hogoshit me derguen ne Gjilan
dhe prej andej nė Spitalin e Prizrenit, ku gjendem dhe sot". Me ra rasti te takohem edhe me tė
tjerė, si me Myrsel Hajdinin nga katundi Velegllavė, te cillit ndonse i kish
ra nė fushė te nderit djali dhe nji prej nipave, ishte aq i kjartė ne mendime
dhe aq i vendosun e i mbajtun sa qi rrallė herė me ka ra me takue ksi burri o
ma mirė me thanė ksi fatosi te Shqiptarizmit! Kėshtu t'gjithė me radhė me
treguen luften e bame dhe gjakun e derdhun gjatė kufinit, per mos me i lanun
shovenistat e terbuem Serb, me dhunue nderin e votrave t'ona! Komunistat ose ma mirė me thanė
Pansllavistat, tue mos marrė mend heren e parė, me gjithė se u shpartalluen
krejtsisht tue lanė 250 tė vram dhe sa tė plagosun e tė zanun rob, dishrojnė,
prap tash, me ju dhanė nji mesim tė fundit nder mend, mos me mėsye tokat qi
kurrė nuk kanė qenė dhe nuk kanė me qenė tė tynė! Trimnija heroike dhe guximi i
pathyeshem i kėtyne burrave, na ep me kuptue se deri sa Shqipnija te ketė ksi
vigajsh, kamba e anmikut nuk ka me muejtė kurrė me shkelė tokat shqiptare qi
na kanė lanė te parėt t'onė shekuj pėrpara! Ju lumtė heronjve tė maleve!" ‑
pėrfundonte "Kosovari" Nė artikullin "Fronti i Gjilanit" organi "Lidhja
e Prizrenit" i datės 6 gusht 1944, dha njė rezyme tė luftimeve tė
datės 26 korrik 1944, dhe lartėsoi, nė nivel tė programit kombėtar, heroizmin
e gjilanasve nė mbrojtjen kombėtare tė Kosovės. Shkroi: "Ndersa
luftimet po vazhdojshin ne frontin e Malit tė Zi, formacione terroristesh
komunistė, natėn e 25‑26 korrikut 1944, sulmuen prap kufirin t'onė n'an
tė Gjilanit, prej nji gjanėsie 25 kilometrash. Prej informatash qi na vijnė prej
Gjilani, mbas disfatės sė pasueme nji muej pėrpara, anmiku ketė herė kishte
qenė pregatitė ma mirė me njė fuqi tė pėrbame prej ma se 3000 vetash, por
trimnija e ushtarve dhe vullnetarve tė Gjilanit, sogje besnike e kufijve
t'Atdheut, u banė ballė sulmeve te terbueme tuj i thye e shpartallue ne ēdo
vend. Edhe nė kėtė perleshje tė re, qi
vazhdon te zhvillohet me nderpremje, damet kan qenė te konsiderueshme ne tė
dy anėt: N'anėn t'onė janė regjistrue deri tash 37 te vdekun dhe ma se 90 tė
plagosun, ndersa n'anėn e anmikut (numri) kapet nė 300 tė vramė e tė
plagosun. Nga Ferizaj dhe nga ēdo anė tjetėr
e atyne viseve kan shkue vullnetarė, gadi tė vendosun me pėrballue ēdo te
papritme. Se sa naltė qėndron morali i
luftarve t'onė mjafton me pa e lexue bisedimin e bashkpuntorit t'onė me tė
plagosunit e luftės qi po botojmė nė shtyllat e para tė faqes sė dytė tė
kėsaj fletore". Tė
dhėnat e rikujtuara nė kėtė kumtesė janė argumente tė fuqishme qė dėshmojnė
se Lufta e Velegllavės e datės 28-29 qershor dhe Lufta e Kikės e 26 korrikut
1944 janė epopetė mė tė shkėlqyeshme tė Mbrojtjes Kombėtare tė Kosovės
nė themele tė kujtesės sė lavdishme pėr Lirinė e Shqipėrisė Etnike, pėr
tė cilėn u derdh shumė gjak, amanet pėr sakrifica tė reja tė brazave deri nė
fitoren qė kombin shqiptar do ta bėjė tė barabartė me kombet nė Bashkėsinė
Evropiane. · Shėnim: Kumtesė pėr Simpoziumin shkencor:Gallapi
gjatė rrjedhave tė historisė |