Kosova Lindore

KOSOVA LINDORE NË DRITËN E FAKTEVE DHE SHIFRAVE

E vërteta historike dhe gjeografike

Në zonën lindore të Dardanisë antike, shtrihet Kosova Lindore - rajoni i Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, me një sipërfaqe tokësore prej 1249 km2 dhe 139 vendbanime. Popullata shqiptare e kësaj zone me rreth 100 mijë banorë përbën etnikumin më të vjetër të territorit të Dardanisë. Kjo zonë kufitare nga më të bukurat vise të Ilirisë, paraqet strategjinë e tokave shqiptare, patriotizmin dhe fisnikërinë si dhe begatinë e pakrahasueshme të monumenteve historike, kulturore, arkeologjike etj të kësaj ane.

E vërteta historike se rajoni i Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës paraqet tërësinë tokësore gjeografike dhe gjeopolitike me Kosovën, buron nga të dhënat arkivore se ky rajon ka qenë gjithmonë pjesë e pandarë e Vilajetit të Kosovës. Pas Kongresit të Berlinit, më 1878, kufiri midis Vilajetit të Kosovës dhe Serbisë kalonte nëpër Ristoc, përgjatë Bujanocit dhe Vrajës. Njohja e kufirit të Serbisë, në këtë periudhë mbi trojet shqiptare të Toplicës në veri të Kosovës së sotme dhe në lindje deri në afërsi të Nishit pati për pasojë gjenocidin e vërtetë mbi shqiptarët e këtyre viseve nga shteti serb, me ç’rast u shpërngulën mbi 700 fshatra shqiptare, u shpronësuan, u vranë dhe u ndoqën familjet shqiptare. Para dhe gjatë vitit 1878, rajoni i Preshevës dhe Bujanocit me rrethinë njiheshin si qendër e administratës otomane. Pas vitit 1918 këto dy komuna ngelin si qendra rrethi në Zhupën e Shkupit. Më 1945, kur mbaroi Lufta e dytë Botërore, popullata shqiptare e këtyre komunave e përjetoi edhe një ndarje tragjike. Këto komuna arbitrarisht u shkëputën nga Kosova për të mbetur si qendra rrethi ose komunash në kuadër të Serbisë .

Kosova Lindore banohet nga popullata shumicë shqiptare dhe qysh në Antikë ka bërë pjesë në territorin e Dardanisë. Shqiptarët e këtyre viseve etnike si pjesë përbërëse e tërë popullatës shqiptare, kanë marrë pjesë në të njëjtat procese etnogjenetike dhe paraqesin etnikumin më të vjetër të gjeografisë shqiptare. Ky proces ngërthen ndeshjen e kulturës autoktone ilire me krishterimin e të dy varianteve si dhe me islamizmin. Shqiptarët janë popullata më e hershme e kristianizuar në këto zona.

Në kohën e sundimit otoman, bashkë me shumë shqiptarë të tjerë, shqiptarët e këtyre tri komunave u islamizuan. Ata kanë qenë dhe mbeten pjesë përbërëse e tërësisë etnike shqiptare, pavarësisht nga ndarjet administrative për pasojë të pushtimeve të ndryshme gjatë historisë. Në kuadër të popullit shqiptar, etnografikisht ata përbëjnë një tërësi me popullatën shqiptare të Kosovës dhe të Maqedonisë Veriore, kanë në përdorim të njëjtin dialekt popullor me këtë popullatë dhe të njëjtën gjuhë letrare me të gjithë shqiptarët kudo që janë.

Për më tepër ata përbëjnë pjesë të pandashme nga tërësia etnografike, gjeografike dhe ekonomike e zonës së Karadakut, që shtrihet në Kosovë, në Maqedoni dhe në Serbi, në një anë, dhe të zonës së Gollakut në Kosovë. Të gjitha lidhjet e tyre jetësore kanë qenë dhe janë me qendrat Besianë, Prishtinë, Gjilan, Dardanë, Kaçanik, Shkup dhe Kumanovë. Shumica dërmuese e popullsisë në këto komuna është shqiptare (Presheva rreth 95%, Bujanoci rreth 65% dhe Medvegja me rreth 35%), ndërsa popullata tjetër është serbe dhe rome. Një pjesë e mirë e popullatës serbe është e ardhur nga këto zona përmes kolonizimit pas shpërnguljeve masive me dhunë të shqiptarëve për në Turqi (1912-13, Reforma agrare 1924 e tutje, periudha e Rankoviqit 1953-66).

Shqiptarët e Preshevës, Bujanocit dhe të Medvegjës kanë marrë pjesë aktive në të gjitha proceset kulturore, sociale, ekonomike e të tjera të të gjithë shqiptarëve si tërësi. Kanë qenë të inkuadruar në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare për çlirim nga Turqia, në Lidhjen e Prizrenit, në Lëvizjet për çlirim përfundimtar në vitet 1908-12, sidomos në Kryengritjen e Kaçanikut dhe më vonë në të gjitha lëvizjet e shqiptarëve të ish Jugosllavisë për të drejta dhe çlirim kombëtar. Ata kanë dhënë gjithashtu kontribut të rëndësishëm në kulturën shqiptare. Shqiptarët e këtij rajoni gjatë gjithë historisë së tyre janë shquar si kultivues të mirë të tokës, si zanatçinj dhe si tregtarë të shkathtë. Posaçërisht shquhen si prodhues të perimeve dhe të duhanit. Edhe pse nëpër territorin e tyre kalojnë hekurudha ndërkombëtare dhe autostrada që lidhin Evropën me Azinë, për pasojë të mbajtjes në gjendje moszhvillimi nga ana e pushteteve serbe e ish-jugosllave dhe të shtypjes së vazhdueshme kombëtare, shumë shqiptarë të këtyre anëve janë detyruar të shpërngulen për në Turqi, në Evropën Perëndimore apo për Kosovë.

Para Luftës së II – të , ashtu si të gjithë shqiptarëve në ish Jugosllavi, edhe shqiptarëve në Kosovës Lindore u shkilen egërsisht të drejtat njerëzore e kombëtare. Përmes policisë dhe shtetit ata detyroheshin të iknin nga trojet e tyre: rriheshin dhe keqtrajtoheshin, u merrej toka dhe prona, qoftë me pretekst të Reformës agrare, për t’u ndarë kolonistëve, qoftë pa pretekst fare. Gjatë Luftës II Botërore këto zona mbetën nën pushtimin bullgar, që ishte njësoj armiqësor. Megjithatë, në këtë kohë ata zhvilluan veprimtari të theksuar çlirimtare, posacërisht në kohën pas kapitulimit të okupatorit bullgar kur u bë rezistenca e përgjithshme popullore kundër dhunës së komunistëve bullgarë, serbë dhe maqedonë.

Kultura

Dihet mirë se zhvillimi kulturor i një populli mbështetet në mundësinë reale për begatimin e jetës së çdo individi, për aftësimin e tij për kultivimin e çdo gjëje të bukur dhe humane. Është më se e vërtetë se “baza materiale, aftësia krijuese dhe liria e krijimtarisë janë ndër faktorët themelorë për krijimin e vlerave të njëmendëta kulturo-artistike”.

Këto veprimari lëre që nuk janë stimuluar në organet komunale, por ato janë bllokuar dhe pamundësuar të zhvillohen shlirshëm. Një diskriminim më i vrazhdë kulturor është vërejtur në komunën e Bujanocit dhe Medvegjës. Shtëpia e kulturës në Bujanoc, i kishte dyert e mbyllura për një kohë të gjatë për shqiptarët. I vetmi shqiptar i punësuar në këtë shtëpi të kulturës, largohet nga puna. Për një periudh disavjeçare në këtë shtëpi mall e ke pasur të shiheshin filma shqiptarë, të shikohej një dramë a pjesë teatrale, të ndiqej ndonjë shfaqje muzikore etj.

Idea kundër hapësirës së përbashkët kulturore u manifestua me masa represive dhe keqtrajtime, duke i anatemuar dhe nëpërkëmbur të drejtat e veprave dhe ideve të autorëve shqiptarë si të rrezikshëm për rininë. Në sulm të kritikës u gjetën autorët e mirënjohur shqiptarë si Kadare, Dritëro Agolli, Fatos Arapi, Ali Podrimja etj.

Biblioteka e qytetit dhe ato shkollore u pastruan nga librat e anatemuara, duke u varfëruar kështu fondet librare shqiptare. Për këtë embargo ndaj librave shqip, nuk kanë informacione Ministria e Kulturës së Serbisë dhe një vendim të tillë arbitrar si duke e kanë bërë krye në vete organet komunale në Bujanoc, Preshevë dhe Medvegjë. Edhe sot nuk dihet për fatin e mijëra librave shqip që pësuan nga asgjësimi i tyre. Në këtë drejtim, poashtu, kemi rastin tipik uzurpimin e objektit të mesëm shkollor në Bujanoc, të cilit iu ndërrua emri dhe nga biblioteka shkollore u zhdukun me mijëra libra.

Pleqësia e Arsimit të Serbisë, më 1981, zbuloi të ashtuquajturat bërthama të përbashkëta për letërsi, muzikë dhe histori, me qëllim që librat e nxënësve të zhveshen nga kultura e mirëfilltë kombëtare në favor të kinse “patriotizmit jugosllav”.

Gjatë viti 1991 me masa represive u hoq përdorimi i lirë i flamurit dhe simboleve kombëtare, poashtu gjatë kësaj periudhe u ndërruan emrat e rrugëve dhe shesheve, institucioneve shkollore, duke u zëvendësuar ato me emra të personaliteteve të kulturës serbe dhe me alfabet çirilik.

Të kësaj natyre janë edhe mbishkrimet në objektet shoqërore e shtetërore, të cilat janë të privuara nga e drejta e përdorimit të lirë të dygjuhësisë, e cila është e garantuar në mjediset multietnike edhe me vetë Kushtetutën e Serbisë.

Për diskriminimin e hapur të kulturës shqiptare nga ish sistemi i Milosheviqit, janë vënë në dijeni të gjitha organet vendore dhe ato ndërkombëtare. Mirëpo, deri tashti nuk janë marrë hapa konkretë në tejkalimin e kësaj gjendjeje e cila akoma e rëndon frymarrjen e lirë të kulturës shqiptare. Për të arritur hapa konkretë, duhet stimuluar veprimtaritë që nxisin dhe afirmojnë një kulurë e cila ndonëse e pasur sipas traditës, ka ngelur në mëshirë të kohës.

Diskriminimi institucional

Pas zhbërjes së Jugosllavisë titiste dhe lindjes së sistemit shumëpartiak në Serbi, shoqëria shqiptare edhe më tej ballafaqohej me një regjim diktatorial të Slobodan Milosheviçit. Praktika e dëshmonte se Parlamenti i Serbisë miratonte një varg ligjesh antidemokratike, të cilat e kishin sjellur popullatën shqiptare të Kosova Lindore para një diskriminimi social, kulturor e politik me një rrezik të asimilimit gradual.

Subjektet politike shqiptare edhe pse zgjodhën rrugë institucionale të realizimit të intereseve qytetare e kombëtare, atyre u dalin përpara ligjet antidemokratike, të cilat nuk siguronin vlera të shoqërisë demokratike.

Me vendimet e miratuara në Parlamentin e Serbisë, gjatë vitit shkollor 1983/'84 , nga planprogramet mësimore dhe tekstet shkollore u zhveshën vlerat e njëmendta të letërsisë, historisë dhe muzikës kombëtare shqiptare. Nga bibliotekat shkollore u flakën veprat e autorëve të shquar shqiptarë, ndërsa në vitin shkollor 1987/'88 u shuan gjimnazet me mësim në gjuhën shqipe në Bujanoc dhe Medvegjë.

Pas heqjes së gjendjes së luftës dhe arritjes së marrëveshjes tekniko-ushtarake midis KFOR-it dhe UJ-së në Kumanovë, situata politike dhe e sigurisë në Kosovën Lindore filloi të ashpërsohet. Në shënjestër të barbarisë serbe ishin fshatrat përgjatë kufirit me Kosovën, të cilat, aktualisht, janë boshadisur fare.

Dalja në skenë e UÇPMB-së si rezultat i diskriminimit shumëvjeçar të popullatës shqiptare nga pushteti serb, e ngriti në shkallë të lartë internacionalizimin e çështjes shqiptare të kësaj ane. Veprimtaria e këtij formacioni ushtarak solli në këto vise monitoruesit ndërkombëtarë si dhe e senzibilizoi faktorin e brendshëm dhe atë të jashtëm për zgjidhjen e problemeve të hapura me të cilat ballafaqoheshin shqiptarët. Demobilizimi i UÇPMB-së mbylli kaptinën e periudhës së armatosur duke ia lëshuar vendin proceseve politike. Me gjithë ngadalësimin e këtyre proceseve lufta politike për realizimin e kërkesave legjitime të shqiptarëve vazhdon.

Referendumi

Shprehja e vullnetit politik të shqiptarëve të Kosovës Lindore përmes Referendumit për "Autonomi politiko-teritoriale me të drejtë bashkimi Kosovës" më 1 dhe 2 mars 1992 paraqet rrugën më të drejtë dhe më të qëndrueshme të zgjidhjes së çështjes qytetare e kombëtare të kësaj pjese të Atdheut të cunguar e të robëruar .

Subjektet politike shqiptare të rajonit të Preshevës, Bujancit dhe Medvegjës dhe asociacionet e tjera më 16 shkurt 1992 ,formuan Kuvendin për shpalljen e Referendumit.

Kuvendi i Autonomisë së Kosovës Lindore, dy javë më vonë thërret popullatën në Referendum për t'u deklaruar politikisht se në çfarë bashkësie do të jetojnë në të ardhmen. Organizimi dhe mbajtja me sukses e Referendumit aktualizoi dukshëm çështjen shqiptare të kësaj ane duke ngritur atë në një shkallë më të lartë të internacionalizimit ndërkombëtar.

Jetësimi i "Autonomisë politiko-territoriale me të drejtë bashkimi Kosovës", paraqet minimumin e kërkesave të shqiptarëve të rajonit të Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës e drejtë historike dhe etnike për tu integruar me Kosovën, pjesë përbërëse e së cilës ka qenë gjatë historisë .

Lufta e armatosur

Dalja në skenë e UÇPMB-së, në janar të vitit 2000, e ngriti në shkallë të lartë çështjen shqiptare të Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës. Ndërhyrja e faktorëve ndërkombëtarë që në këto hapësira të pushojnë armët dhe të fillojnë proceset demokratike për zgjidhjen e problemeve, janë një nga periudhat më të bujshmë në këtë rajon. Shqiptarët e Kosovës Lindore treguan se janë të gatshëm të luftojnë me gjitha mjetet për sigurimin e mirëqenies së tyre.

Meqenëse, midis përfaqësuesve të krahut ushtarak dhe atij politik, nuk kishte dallime të mëdha, prapëseprapë marrja e qëndrimeve të përbashkëta për ndonjë iniciativë me inters shoqëror e kombëtar zvarriteshin dhe nganjëherë edhe teproheshin. Kështu ndodhi rreth hartimit të planit për zgjidhjen politike të çështjes së problemeve në rajon. Derisa plani Çoviq, promovohej brenda dhe jashtë vendit, pala shqiptare shëtiste nga një zonë në zonën tjetër për të gjetur një zgjidhje më të qëndrueshme dhe afatgjatë. Këto prolongime shkaktonin boshllëk në veprimtarinë politko-ushtarake të shqiptarëve të këtyre komunave. Ne po i përmendim vetëm disa, të cilat madje sollën edhe rastin e Rahovicës, e cila do të mbahet mend për shumë vjet. Ndodhi Rahovica dhe shumë gjëra morën teposhtëzën në jetën tonë politiko-ushtarake.

Në këtë periudhë një kontribut të jashtëzakonshëm e ka dhënë edhe Këshilli i Bashkësisë Islame në Bujanoc, qoftë me grumbullimin e ndihmave humanitare që shpesh përkraheshin nga KARITAS-i, etj. si dhe me apele, këshilla dhe sugjerime që popullata të mos i braktisë trojet e veta. Qëllimi i pushtetit të atëhershëm ishte që me këtë presion politik të shpërngulte me dhunë shqiptarët etnikë të komunës së Bujanocit.

Proceset politike

Që nga një marsi i këtij viti 2001, në Konçul të Bujnocit, pas një varg konsultimesh, të subjekteve politiko-ushtarake të Kosovës Lindore, u arrit të bëhet transparent platëforma e delegacionit negociues shqiptar, për bisedime me palën serbe, me ndërmjetësimin e faktorit ndërkombëtar.

Më 12 mars 2001, u nënshkrua teksti i marrëveshjes për armëpushim, ndërsa, më 7 maj u mor vendimi për çmilitarizimin e Lluçanit dhe Turisë. Mirëpo, një ditë, para demilitarizimit të UÇPMB-së, forcat e kombinuara jugosllave, më 23 maj vranë kryenegociatorin e palës shqiptare Ridvan Qazimin, i njohur me nofkën Komandant Lleshi. Akti i vrasjes tinzare të shefit të grupit negociator shqiptar, ishte një hidhërim i papërmbajtur për gjithë popullatën shqiptare e Kosovës Lindore dhe më gjerë. Ky ishte një sulm ndaj proceseve demokratike në këto anë.

Po të njëjtën ditë, të njëjtat forca hynë në fshatin Muhoc, duke kërkuar “femra të bukura” dhe duke keqtrajtuar disa qytetarë. Ky intervenim i forcave serbe u bë menjëherë pas tërheqjes nga pozicionet luftarake të Komandanit të Zonës Operative të Qarrit, Muhamet Xhemailit, dhe dorëzimit të armatimit te KFOR-i në Kosovë.

Depërtimi i forcave serbe në Sektorët “B” veri dhe në atë qendror, nga vendbanimet shqiptare u shpërngulën rreth 6500 banorë, kryesisht nga Konçuli, Dobrosini, Muhoci, Breznica, po pati të shpërngulur nga Lluçani dhe vendbanime të tjera shqiptare. Para afatit për çmilitarizim ishte kryer çarmatimi i UÇPMB-së, vetëm e vetëm që gjendja të stabilizohet dhe të fillojnë negociatat për zgjidhjen e problemeve të hapura në Kosovën Lindore. Më 31 maj 2001, hyrja e forcave të kombinuara jugosllave në pjesën qendrore të sektorit “B” u bë me prezencën e monitoruesve ndërkombëtarë EUMM, UNHCR, JIC, OHCHR etj.

Militarizimi

Pas “relaksimit” të zonës së sigurisë tokësore, filloi kthimi i organizuar i popullatës shqiptare të Malësisë së Bujanocit dhe Karadakut të Preshevës, në vatrat stërgjyshore. Gjatë këtyre dy muajve të fundit një numër tashmë i madh i refugjatëve veçse janë kthyer në vatrat e tyre stërgjyshore. Përjashtim bënë Malësia e Bujanocit, ku atje nuk janë krijuar as për së afërmi kushtet për kthimin e banorëve të zhvendosur. Gjithashtu, pushtetarët shqiptare të komunës së Bujanocit nuk shprehën kurrfar interesimi për kthimin e Malësisë së Bujanocit, madje edhe e penguan kthimin për interesat e tyre politike grupore dhe klanore.

Periudhën e fundit të gjendjes politike dhe të sigurisë e karakterizon zvogëlimi i incidenteve dhe ndërperja e keqtrajtimit fizik të qytetarëve nga ana e policisë serbe. Por kjo nuk do të thotë se të gjitha punët janë “Okej”, banorët e Malësisë së Bujanocit ankohen se në postbllokun policor serb në Muhoc, pengohen të kalojnë me makina që kanë tabela të regjistrimit nga Kosova. Për shkak të gjendjes së rëndë politiko-ekonomike që ka mbretëruar në këto anë dhe shkëputjes direkte të këtyre viseve me organet comunale, ka bërë që këtyre banorëve t’i imponohet paisja me automjete të regjistrimit nga Kosova dhe furnizimi me të gjitha mjetet e nevojshme për ekzistencë.

Gjithashtu, në hapësirat e Kosovës Lindore, vazhdon të mbetet i përqëndruar një numër i madh i forcave policoro-ushtarke serbe, sidomos afër vendbanimeve shqiptare që shtrihen përgjatë kufirit administrativ me Kosovën. Ndonëse gjatë kësaj periudhe me ndihmën e madhe të Bashkësisë Ndërkombëtare, pas demilitarizimit të UÇPMB-së, është evituar mundësia e ndonjë konfliki të armatosur, mirëpo nuk janë eliminuar shkaqet që kanë sjellur krizën në këtë rajon.

Largimi i të gjitha forcave policoro-ushtarke serbe të angazhuara gjatë krizës në Kosovën Lindore, dhe zëvendësimi i tyre me policinë multietnike nuk ndikoi shumë në ngritjen e masave të mirëbesimit në këto anë. Masat për krijimin e një ambienti të sigurtë, të mirëbesimit ndëretnik, të projekteve multietnike në rajonin e Kosovës Lindore, nuk mund të ngriten me fjalë dhe me marrëveshje vetëm të firmosura në letër, por me angazhime të sinqerta dhe punë praktike. Të gjitha aktivitetet para, gjatë dhe pas periudhës së luftës së armatosur në këto vise, janë bërë për demilitarizimin e rajonit e jo për militarizimin e sërishëm të tij.

Platforma

Shqiptarët e rajonit të Kosovës Lindore, megjithatë, po bëjnë përpjekje të organizohen për t’u bërë ballë shtypjeve, segregacionit dhe apartheidit serb. Në këto komuna veprojnë katër parti politike me programe demokratike, me kërkesa për organizim ekonomik të lirë, për liri të mendimit, për liri të organizimit e përgjithsisht për të drejta të njeriut.

Përveç këtyre vlerave, këto parti dhe shoqatat e tjera apolitike si qëllim kryesor kanë çlirimin politik, ekonomik, kulturor… dhe zhdukjen e raporteve segregacioniste, për zhvillimin e papenguar të të gjitha vlerave kulturore kombëtare shqiptare mbi bazën e përbashkët etnike. Vlerësojmë se një nga pengesat kryesore, përveç hegjemonizmit dhe shovenizmit shtetëror serb, për të arritur një shkallë relativisht të kënaqshme të zhvillimit në planin shoqëror, ekonomik dhe kombëtar, ka qenë ndarja e këtij rajoni nga trupi i natyrshëm gjeoekonomik, nacional, komunikativ, ekologjik, urban etj. Prandaj qysh në vitin 1968 këtu lindi kërkesa politike për bashkim me Kosovën, tërësi e cila do të siguronte mundësi optimale për zhvillim të përgjithshëm, po edhe do të ndihmonte në shuarjen e burimeve të përhershme për konflikte ndëretnike në këto anë.

Të vetëdijshëm për problemet e mëdha me të cilat po ballafaqohet Bashkësia Ndërkombëtare, KB në gjidhjen e raporteve ne mes të popujve në ish Jugosllavi, duke përkrahur Tribunalin e Hagës, përkatësisht të Brukselit, shqiptarët e këtij rajoni shfaqin gadishmërinë që aktualisht të pranojnë autonominë territoriale politike, duke e kuptuar atë si formën më të përshtatshme demokratike që do t’u mundësonte qarkullimin e lirë ekonomik, kulturor etj. brenda tërësisë etnike. Në momentin kur vendoset të ndryshohen kufijtë në mes të njësive konstituive të ish jugosllavisë edhe shqiptarët e Kosovës Lindore, me forma demokratike do ta realizojnë të drejtën e natyrshme bashkimin me Kosovën, si pjesë integrale e saj me të gjitha kriteret etnike, kulturore, ekonomike etj.

Pavarësisht nga kufijtë politikë administrativë, popullata shqiptare falë gjeturisë dhe patriotizmit, arriti ta ruajë së pari bërthamën njerëzore, traditën, zakonet e mbi të gjitha dinjitetin kombëtar. Këta kufij politikë nuk arritën ta ndërprejnë lidhjen fizike dhe shpirtërore të kësaj pjese të cunguar të Atdheut me zonat e Karadakut dhe Gollakut që shtrihen në Kosovë dhe në Maqedoni. Lidhjet jetësore midis shqiptarëve të kësaj ane me vëllezërit e tyre në Kosovë edhe sot ruhen dhe begatohen me devotshmëri, pavarësisht nga ndarjet me kufij politikë.

· Këtë material e përgatiti Qendra Informative e PDK-së,

Bujanoc, 26 shtator 2007

---------------------------------------

HISTORIA E TRI KOMUNAVE TË KOSOVËS LINDORE