Analizė

 

RRUGA E BECHTEL’it

 

Shkruan: Visar Ymeri - Prishtinė, 25. 01. 2010

 

Shikoni: Misteret e rrugės Durrės - Kukės

 

     Bechtel dhe Enka do te vazhdojne se qendruari ne kampin e tyre te punes ne Fushe te Dukagjinit. Pa e perfunduar ende autoudhen qe e lidh Durresin me Morinen, ata e fituan edhe nje kontrate tjeter per ndertim rruge te shqiptaret - tash do ta vazhdojne kete rruge deri ne Merdar. Kjo eshte pjesa e mbetur e asaj qe eshte quajtur rruga e kombit, rruge qe i afron shqiptaret dhe qe ua lehteson komunikimin. Natyrisht se ndertimi i rrugeve eshte veper shume e mire. Aq me teper qe rruga qe po ndertohet eshte rruge e domosdoshme per te na afruar si komb (te pakten) ne aspektin infrastrukturor. Por kjo barte edhe kosto financiare. Se ndertimi i rrugeve kushton. Mirepo sa do te na kushtoje?

     Ketu fillojne problemet. Zyrtarisht eshte deklaruar nga Ministria e Transportit dhe Telekomunikacionit se cmimi perfundimtar si dhe gjatesia e sakte e rruges do te dihen pas negociatave qe Ministria do t’i beje me Bechtel dhe Enka. Jo zyrtarisht jane folur shuma te ndryshme prej 600 milioneve deri ne 800 milione. Vete Fatmir Limaj deklaroi se pret qe rruga te kushtoje diku 800 milione euro per 103 kilometra (pjesa vetem deri ne Besi). Problemi ketu qendron se kostoja finale nuk dihet ende. Dhe kjo mund te jete 600 milione euro apo 800 milione euro varesisht nga negociatat fillestare mirepo edhe varesisht punes se vazhdueshme ne terren. Praktika e Shqiperise tregon se me kompani si Bechtel kostoja perfundimtare merret vesh vetem ne fund te projektit. Pra vetem pasi qe te jete perfunduar puna ne do ta marrim vesh se sa para ia kemi borxh Bechtelit. Dhe atehere veshtire se mund te negociojme. Per shkak se ne ate kohe cdo gje ka marre fund.

     Bechtel eshte korporate e madhe amerikane dhe ka pervoje te madhe ne vende te ndryshme te botes, ne projekte te ndryshme. Duke qene korporate e madhe Bechtel ka lidhje te forta me qarqe te fuqishme politike te shtetit amerikan (njeri prej personave qe ka punuar per Bechtel ka qene edhe George Shultz, sekretar shteti i Amerikes ne kohen e Ronald Reagan). Marre parasysh fuqine qe e ka administrata amerikane dhe politikanet amerikan globalisht, lehte mund te thuhet se Bechtel i ka dyert e hapura per projekte neper bote. Mirepo jo vetem kaq. Fuqia e tyre ekonomike dhe politike u jep atyre edhe pozite shume te lakmueshme negociuese te kontratave. Kjo mund te merr permasa te tmerrshme kur Bechtel negocion me shtete te vogla si puna e Kosoves, apo me politikane te korruptuar e te qullet sikur puna e politikaneve te Kosoves.

     Ne situata te tilla Bechtel thjesht i fiton te gjitha. E kur ne anen e kontrates jemi ne, kjo nenkupton se ne rrezikojme t’i humbim te gjitha. Kontrata standarde e Bechtel qe e kane perdorur globalisht ka qene kontrate e llojit ‘kostoja plus komisioni’, qe nenkupton qe pas kryerjes se puneve Bechteli e faturon koston e pergjithshme te projektit mirepo edhe komisionin qe ajo e kerkon per kryerjen e punes. Kjo lloj kontrate eshte e ndryshme nga ofertat tjera te zakonshme ne tenderet e prokurimit publik ku kompania paraprakisht tregon koston e gjithembarshme te projektit ku ata e llogarisin edhe perfitimin e vet. Ne rastet e zakonshme agjencia prokuruese qysh ne fillim e di se sa do te kushtoje projekti i caktuar dhe eshte i mireinformuar qe te vendos nese do te vazhdoje me projektin apo jo. Mirepo ne rastin e Bechtel kjo gje nuk dihet ne fillim, dhe meqenese kostoja eshte blanko, kjo i lejon shume hapesire per keqperdorime korporates po edhe politikaneve tane.

     Tash te shpresojme se do te punojne me ndere eshte naivitet. Bechtel eshte korporate dhe si e tille, brengoset per vetem nje gje: maksimalizimin e profitit. Bechtel nuk eshte institucion dashamires i cili ka per qellim ta shperndaje te miren neper bote, dhe t’i ndihmoje ata qe kane nevoje. Rrjedhimisht ata as ne Shqiperi e as ne Kosove nuk kane ardhur per te na ndihmuar, por per interes ekonomik. E nese atyre u lihet hapesire qe maksimalizojne profitin, ata nuk do te zgjedhin mjete per kete. Faqja ne internet Corp Watch ( www.corpwatch.org ) te cilet bejne monitorimin e te bemave te korporatave te ndryshme neper vend te ndryshme te botes, artikullin e vet per Bechtel e fillojne me kete titull: Profiting from destruction (Perfitimi nga shkaterrimi).

     Kjo sipas kesaj faqeje eshte historia e Bechtel. Keta jane perfituesit e dyte me te medhenje nga rindertimi i Irakut pas Haliburton. Gjate kohes sa kishte qene ne pushtet Sadam Hyseini administrata amerikane e Reganit kishte lobuar ne menyre agresive te autoritetet e Irakut per t’ia dhene Bechtelit kontraten e ndertimit te njerit prej naftesjellesve te Irakut. Menjehere pas rrezimit te Sadam Hyseinit nga pushteti ishte prape Bechtel korporata qe e fitoi kontraten e rindertimit te vendit te shkaterruar nga lufta.

     Bechtel po ashtu njihen per projektet e tyre te privatizimit te resurseve te ujit neper vende te ndryshme te botes. Bolivia eshte rasti me eklatant ku ne kontrate Bechtel e kishte futur edhe kauzolen qe ua ndalonte boliviasve madje ta perdorin edhe ujin e shiut! Duke qene qe i privatizoi resurset e ujit dhe rrjetin e furnizimit me uje ne Bolivi, Bechtel e ngriti cmimin e furnizimit me uje per 100% sa qe qytetaret e varfer te Bolivise me te hyra mujore prej 60 dollaresh u ballafaquan me fatura te ujit prej 20-25 dollare.

     Ata thjeshte nuk kishin para per ta paguar ate. Dhe keshtu mbesnin pa uje. U deshen demonstrata afatgjata te qytetareve atje, me crast u vrane disa demonstrues e u plagosen e arrestuan me qindra te tjere deri sa qeveria e Bolivise u detyrua t’a anuloje kontraten me Bechtel. Bechtel e nisi proceduren gjyqesore kunder Bolivise per humbje profitesh ne vlere prej 25 milione dollare. Rasti vazhdon te mbetet i hapur ne gjykaten e Bankes Boterore. Ne vitin 2004 qeveria e Rumanise ia kishte dhene kontraten per ndertimin e autoudhes se Transilvanise Bechtelit. Me 2005 Rumania vendosi ta rinegocioje kontraten me Bechtelin pasi qe punet kishin filluar.

     Ne vitin 2009, pas pese viteve, punet ende vazhdojne me vetem 42 kilometra rruge te ndertuara dhe me nje kosto te deritahsme prej 1 miliarde dollaresh. Po ne si do ta paguajme rrugen? Ky eshte misteri tjeter. Sipas Fatmir Limajt, Bechtel ka ofruar ndihme edhe ne marrjen e kredive per rrugen duke rekomanduar institucione financiare te cilat do te kishin qene te interesuara per te na dhene kredi per rrugen. Ky, nje aspekt tjeter i dashamiresise dhe vullnetit te mire te Bechtel. Per shkak se kredite veshtire se do te jene te volitshme, e vecanerisht ne kete kohe kur kriza financiare vazhdon ta jehoje neper bote, dhe kur Kosova si shtet gjendet perballe nje krize te thelle ekonomike. Keta parametra merren parasysh nga bankat dhe e ndikojne cmimin e kredise. Sado e shtrenjte qe te jene ato ne fund te gjitha do t’i paguajme ne.