_____________________________________________________________________________________________________________________
ALFRED
ADLER
TĖ KUPTOSH NATYRĖN E
NJERIUT
____________________________________________________________________________________________________________________
Nė parathėnien e
librit Ta
kuptosh natyrėn e njeriut tė Alfred
Adlerit, tė botuar nga SHB Fan Noli Tiranė 2010, shkruan: Ky libėr
ėshtė njė pėrpjekje pėr ta njohur lexuesin me bazat e psikologjisė sė
individit. Nė tė njėjtėn kohė, nė tė bėhet fjalė pėr zbatimin praktik tė
parimeve psikologjike jo vetėm pėr rregullimin e marrėdhėnieve tona tė
pėrditshme me botėn qė na rrethon dhe njerėzve tjerė, por edhe pėr
organizimin e jetės sonė tė brendshme. Nė bazėn e kėtij libri ėshtė vėnė
cikli vjetor i leksioneve tė lexuara pėrpara njė auditori qė pėrbėhet nga
qindra burra dhe gra tė tė gjitha moshave e profesioneve nė Institutin
Popullor tė Vjenės. Qėllimi i kėtij libri ėshtė, sė pari, tė tregojė se
si linja e zgjedhur jo drejt e sjelljes sė njė njeriu sjell mungesė
harmonie nė jetėn tonė shoqėrore; sė dyti, ti mėsojė njerėzit e veēantė
tė njohin e tė pranojnė gabimet e tyre dhe, mė nė fund, tu tregojė atyre
se si tė pėrshtaten nė mėnyrė harmonike me mjedisin shoqėror. Gabimet nė
shkencė dhe nė biznes kushtojnė shtrenjt dhe meritojnė keqardhje, kurse
gabimet nė zgjedhjen e rrugės jetėsore mund tė vėnė nėn rrezik vetė
jetėn. Nė kėtė mėnyrė, detyra e kėtij libri ėshtė tė ndriēojė rrugėn e
njerėzimit pėr tė kuptuar mė mirė natyrėn e njeriut. ( Moderatori i
www.pashtriku.org )
_____________________________________________________________________________________________________
|
NATYRA E PSIKĖS SĖ NJERIUT
Psikologjia individuale
pėr objekt shqyrtimi ka veēantinė e ēdo individi. Alfred Adler
bėri shumė punė nė studimin e mėnyrės sė jetės sė individėve, duke u
pėrpjekur qė aty ti gjejė rrėnjėt e zhvillimit tė personalitetit. Duke u
marrur me probleme jetėsore nė fusha tė ndėrveprimit me njerėzit e tjerė,
ēdo njeri pėrshtat njė tip tė veēantė tė mėnyrės sė jetės. Natyra
shoqėrore e qenieve njerėzore u dikton atyre qė tė motivohen nga interesat
e pėrgjithshme, duke hyrė nė aso raportesh dashurie dhe bashkėpunimi me tė gjithė.
Fėmijėt vuajnė nga kompelksi i inferioritetit dhe duke u rritur pėrpiqen
deri nė pjekuri ti kompenzojnė dobėsitė e tyre. Nė kėtė vazhdė ata
mbikompenzojnė atė qė synojnė dhe gradualisht zhvillojnė kompleksin e
superioritetit. Theksi i Alfred Adlerit mbi
proceset sociale dhe kognitive ka ndikuar edhe te teoricientėt e tjerė tė
personalitetit. Nė studimin e tyre tė pėrbashkėt mė 1893 Brajer dhe Frojdi dėshmuan
se simptomet histerike tė tė sėmurit mund tė mėnjanohen me gjetjen e
shkaqeve tė tyre psikologjike. Alfred
Adleri konsideron se nevojat
organike luajnė rol tė parėndėsishėm nė jetėn psikike tė njeriut. Qėndrim
tė njėjtė mbajtėn Horni dhe Fromi. Ajo qė e vė njeriun nė lėvizje nuk janė
nevojat trupore por disa synime: si vullneti pėr fuqi tek Adleri dhe ankthi
bazal te Fromi dhe Horni, qė shkaktohen nga situata pa rrugėdalje e fėmiut
nė shoqėri. Tė gjithė ne tepėr pak e njohim njeriun, kjo ngase jemi nė
lidhje tė izoluar me jetėn tonė
Qė nga fėmijėria mes nesh ka fare pak
kontakte. Familja na izolon. Ėshtė fakt i dhembshėm se njėrėzit edhe nė
fjalė, por dhe nė vepėr nuk kuptohen se nuk mund tė gjejnė kontakte tė
pėrbashkėta, kėshtu qė mbeten tė huaj pėr njėri tjetrin, jo vetėm nė
ndonjė rreth tė gjerė shoqėror, por edhe nė vetė rrethin e ngushtė
familjar. Njerėzit shumė mė mirė do tė jetonin nė bashkėsi sikur tė njihnin
mė mirė natyrėn njerėzore. Kėshtu qė vėzhgimi i jetės psikike tė fėmijėve u
bė pika kryesore mbėshtetėse e shkencės sonė
Shumė punė iu pėrkushtuan
studimit tė atyre viteve tė para jetėsore. Njohja e njeriut duhet tė
paramendohet si njė art me ērast kemi mjaft mjete nė dispozicion
qė duhet
tė na shėrbejnė pikėsėpari pėr shtimin e dijenive tona. Vėshtirėsi nė kėtė
pikė paraqet fakti se njerėzit pėrkitazi me kėtė janė tė ndjeshėm. Tė pakėt
janė ata qė nuk mendojnė pėr vete se janė njohės tė njerėzve. Njerėzit
shumė mė mirė reciprokisht do tė pajtoheshin dhe shumė mė tepėr do ti
afroheshin njėri - tjetrit atėherė kur kuptohen mirė. Zhvillimi i jetės
psikike ėshtė i lidhur me lėvizjen
Tė paramendojmė njeriun, tė cilit ia
privojmė ēdo mundėsi tė lėvizjes, E tėrė jeta e tij psikike do tė jetė e
gjykuar tė stagnojė tėrėsisht. Ne as qė mund tė paramendojmė jetėn psikike
si tė izoluar, por se vetėm si tė tillė tė rrethuar lidhur me gjithė atė qė
ėshtė e rrethuar dhe me qėllim kah i cili zhvillohet e tėrė lėvizja dhe e
gjithė dinamika e jetės psikike. Psikologjia individuale i sheh tė gjitha
dukuritė njerėzore (tė psikės sė njeriut) nga ky kėnd, si tė drejtuara kah
ndonjė cak. Ideali dhe qėllimi i njeriut shfaqet qysh nė muajt e parė
tė jetės sė tij. Qysh atėherė do tė luajnė rol ato ndjenja, nė tė cilat
fėmija reagon me gėzim ose hidhėrim.
NJERIU ĖSHTĖ QENIE E DOBĖT
Qė ta kuptojmė se ēpo ngjet me
ndonjė njeri, ėshtė e nevojshme qė ta shqyrtojmė sjelljen e tij ndaj
tė afėrmėve. Njeriut i duhen pėrpjekje tė mėdha qė tė sigurojė tė drejtėn e
tij pėr ekzistencė dhe qė tė shpėtojė nga zhbėrja. Shikuar nga
kėndvėshtrimi natyror, njeriu ėshtė qenie e dobėt. Mirėpo, kjo dobėsi e
mpiksur nė tė dhe e cila vie nga vetėdija - si ndijim se ėshtė i shkėputur
dhe i pasigurt, vepron si stimulim permanent qė ai ta gjejė rrugėn e
pėrshtatjes nė jetė. Gjuha ka rėndėsi tė fuqishme dhe tė thellė pėr
zhvillimin e jetės psikike tė njeriut. Mendimi logjik ėshtė i mundur
vetėm me presupozimin e gjuhės, e cila na mundėson dallimin e koncepteve.
FĖMIJA DHE EDUKIMI I TIJ NĖ SHOQĖRI
Bashkėsia na shtron kėrkesa tė shumta
dhe kėsisoj ndikon nė tė gjitha normat dhe format e jetės sonė, nė kėtė
mėnyrė edhe nė zhvillimin e organit tonė tė tė menduarit. Nė ato kushte tė
thjeshta dhe nė atė synim tė fėmiut qė ta zotėrojė dobėsinė e vet, ēka
sėrish nxit nė zhvillimin e aftėsive tė ndryshme, bazohet aftėsimi i fėmiut
pėr edukim. Nė njė anė ky mjedis nga fėmiu i pranon pėrshtypjet armiqėsore
dhe kėto pėrshtypje ia tregojnė botėn si diēka armike
Nėse nuk ndėrhyn
edukata, psika e fėmiut tė tillė mund tė zhvillohet nė drejtim tė tillė qė
tėrė botėn ta konsiderojė si rreth armiqėsor. Shpesh njeriu rritet nė
lidhje afrie vetėm me tė vetmin person dhe smund ta zgjerojė rrethin e tij
shoqėror tej njė personi.. Fėmiu, i cili rritet nė
rrethin e tillė familjar ku tė rriturit i drejtohen me fjalėt: Duhet tė
veprosh kėshtu ose ashtu, kėtė ose atė, sepse pėrndryshe nuk tė dua,
mėsohet qė gjithnjė pėrmes butėsisė, me mjete tė njėjta, ta shtojė edhe
varshmėrinė ndaj tė tjerėve. Fėmiu mund tė zhvillohet nė kuptim tejet tė
dėmshėm nė drejtim tė arritjes sė qėllimit tė tij, por mund qė tė bėhet
edhe i vlefshėm dhe me qėllim tė dobishėm pėrpara vetes. Njeriun duhet ta
vėzhgojmė domosdo si qenie shoqėrore.
PĖRSHTYPJET E PARA TĖ FĖMIUT NGA BOTA
OBJEKTIVE
Nevoja pėr tiu adaptuar mjedisit, e
zhvillon te njeriu aftėsinė e pranimit tė pėrshtypjeve dhe qė pėrmes ndonjė
mekanizmi tė veēantė psikik gjithnjė tė shkojė kah njė qėllim
Lėvizjet
psikike mund tė pėrjetohen vetėm atėherė kur nė ne tangon ndonjė qėllim
para sysh. Fėmiu, i cili pėr herė tė parė ngritet nga dyshemeja, nė atė
moment hynė nė njė botė tėrėsisht tė re dhe ndjen njė atmosferė armiqėsore.
Pėrshtypjet e tilla dhe kėto ngjajre tė cilat neve tė rriturve na duken si
imtėsira tė parėndėsishme, ngjashėm ndikojnė nė jetėn psikike tė fėmisė,
para sė gjithash nė krijimin e imazhit e tij pėr botėn. Bota e dukshme
ėshtė e para gjė qė nė veēanti i imponohet njeriut dhe i shėrben si
pikėmbėshtetje e parė pėr pėrvojėn e tij. Kėsisoj sajohet imazhi vizuel i
botės. Ne mund tė kuptojmė njė njeri, vetėm atėherė kur e dimė edhe atė se
me cilin organ mė sė drejtėpėrdrejti reagon nė jetė. Njeriu shfrytėzon
vetėm atė ēka dhe si ia kėrkon qėllimi i tij. Nė trajtimin e fantazisė ajo
hynė nė sajesė artistike (ėndrrat ditore) e organit psikik qė mė vonė
shfaqet nė stadin e gjykimit tė jetės reale dhe shėrben qė njeriu tė
tėrhiqet nga jeta reale. Tė gjitha pėrjetimet tona janė nė lidhje tė
ngushtė me kėnaqėsinė. Ėshtė rrahur edhe problemi i ndikimit tė njeriut mbi
tjetrin pėrmes hipnozės dhe sugjestionit dhe reagimit tė individėve nė
mėnyrė nduarndurshme ndaj tyre.
SI FILLON JETA PSIKIKE E FĖMIUT
Duhet pranuar fakti se
jeta psikike fillon me ndjesinė e thellė, tė pakėt ose tė tepėrt tė
inferioritetit personal. Kjo ėshtė ajo forca lėvizėse nga e cila lindin dhe
zhvillohen tė gjitha synimet e fėmijėrisė, fuqia qė kėrkon cakun e vet,
kurse kjo ėshtė kėnaqėsia dhe sigurimi i jetės nė tė ardhmen. Nė kėtė
pozicion specifik tė fėmijės, qė ėshtė ngusht i lidhur me organet e tij tė
aftėsimit, qėndron baza e mundėsisė pėr edukimin e tij. Secili fėmijė,
pėrpos se ėshtė ndodhur nė mes tė tė rriturve ėshtė i ekspozuar faktit qė
veten ta konsiderojė tė imėt dhe i krijuar me pafuqi. Nė kėtė disponim ai
smund tė ketė besim nė vete se do tė mund efektivisht dhe pagabim tu
pėrgjigjet detyrave qė shtrohen dhe si ato nga ai priten. Poqėse nga fėmiu
presim sė tepėrmi do tia mbjellim nė shpirt edhe mė fuqishėm ndjesinė e
faktorit kurrfare. Ndjesia e vlerės sė pakėt, pasigurisė dhe lėnies pa
ndihmė, shkakton parashtrimin e qėllimit nė jetė. Qysh nė ditėt e para tė
fėmijėrisė te fėmiu hetohet synimi qė tė shquhet dhe qė tė tėrheq vėmendjen
e prindėrve nė gjithēka. Kėto janė shenjat e para tė synimeve tė zgjuara tė
njeriut se vlen diē, synim ky qė zhvillohet nėn ndjenjėn fėmijėrore tė
dobėsisė dhe motivit tė fėmiut qė ti shtrojė vetes qėllim ashtu qė do tė
dukej mė dominant mbi rrethin e tij. Organi psikik nėn presionin e
kėrkushėsisė, dobėsisė dhe ndijesisė sė inferioritetit do tė orvatet me
vrullshmėri qė ta mbizotėrojė atė ndijesi dhe ta menjanojė. Synimi pėr fuqi
dhe predominancė kalon nė sėmundje. Fėmijėt e tillė mė nuk janė tė kėnaqur
me rutinėn e jetės normale. Atyre mė tepėr u pėrshtatet distancimi
(distanca sa mė e madhe), dallimi mė i theksuar mes tyre dhe tė tjerėve, qė
ti nėnvlerėsojnė tė tjerėt etj. Bartjen e ndijesisė sė vlerės sė pakėt te
fėmiu mund ta shkaktojnė edhe metodat e ashpra edukative. Ka fėmijė qė nė
shkollė sillen krejtėsisht ndryshe sesa nė familje. Nėse e kuptojmė se
mendimi dhe veprimi njerėzor i nėnshtrohet njė qėllimi do ta kuptojmė edhe
atė se prej nga rrjedhin gabimet mė tė mėdha nė jetėn individuale. Sa mė
tepėr qė njeriu tė gjitha sukseset dhe triumfet e tij tė jetės i kthen nė
mėnyrėn e vet, aq edhe mė me vetėmohim i shfrytėzon ato qė edhe mė fuqishėm
ti verifikojė shabllonet e tij individuale tė jetės dhe linjėn e jetesės.
Kjo ndodhė ngase njeriu asgjė nuk analizon, por se veē pranon dhe
pėrvetėson nė errėsirėn e vetėdijes dhe pavetėdijes. Shkenca do tė ndihmojė
qė tė sillet drita nė mėnyrė qė tė zbulojmė dhe tė kuptojmė gjithė atė
qė ngjet. Pėrshtypjet fėmijėrore gjithnjė rishtazi veprojnė nė jetėn e
njeriut.
PĖRGATITJA E NJERIUT PĖR JETĖ
Njė ndėr pikėpamjet themelore tė
psikologjisė individuale thekson qė ēdo dukuri e shfaqur e jetės psikike
duhet kuptuar si pranim pėr ndonjė qėllim tė parashtruar. Pėrrallat,
tregimet dhe bindjet fetare dėshmojnė dhe tregojnė se pėr parajsė,
ringjallje, reinkarnim shpirtėror, te njeriu asnjėherė nuk shuhet shpresa
pėr ardhmėri tė lumtur. As lojėn sduhet kuptuar kurrsesi si prodhim i
shpikur nga pridėrit dhe edukatorėt, por veē si ndihmesė edukimi, ngritje
shpirtėrore, e fantazisė dhe lėvizshmėrisė, si pėrgatitje pėr ardhmėri. Nė
lojė vėrehet se si fėmiu sillet ndaj jetės. Nė lojė para sė gjithash
plotėsohet ndjenja pėr afilacion. Fėmijėt tė cilėt eskivojnė lojėn gjithnjė
janė nėn dyshimin se kanė ndonjė mungesė (mangėsi). Frika se rolin qė u
jepet do ta luajnė dobėt, ėshtė shkaku kryesor i shfaqjes sė tendencės qė
ata nė inkuadrimin e tyre brenda lojės me tė tjerė ose duan tė
tėrhiqen ose e prishin lojėn. Ka shumė lojra nė tė cilat theksohen nė
veēanti momentet krijuese. Nė jetė shpesh ka ndodhur qė njerėzit mė parė tė
kenė qepur rrobe pėr kukulla e pastaj pėr njerėz. Loja nuk mund tė
ndahet nga zhvillimi psikik i fėmijės. Sduhet trajtuar si humbje
kohe.Vėmendja ėshtė veēori e organit psikik, shpreh qėndrim gatishmėrie,
lidhshmėri personale me faktet, gadishmėri pėr sulm ose mbrojtje, pėr shkak
tė ndonjė nevoje ose ndonjė situate jo tė zakonshme, me ērast e gjithė
fuqia e jonė vihet nė shėrbim tė ndonjė qėllimi. Faktori mė i rėndėsishėm
pėr zgjimin e vėmendjes ėshtė interesimi thellėsisht i rrėnjosur. Vėmendja
e zvogėluar sjell gjer te harresa dhe humbja e lėndėve tė rėndėsishme. Kjo
ndodhė pėr shembull, kur fėmijėt i humbin librat e tyre, amviset qė
gjithnjė i hudhin diku ose i humbin ēelsat e tyre. Harrojnė ata qė nuk duan
tė jenė hapur vigjilent, por pėr kėtė edhe me harresėn e tyre janė privuar
nga interesimi dhe kanė pėrkushtim tė dobėt pėr detyrėn e tyre. Ka edhe
aftėsi tė organit psikik, tė cilat smund tė gjinden nė sferėn e vetėdijes,
por tė pavetėdijes. Kėsisoj ekzistojnė edhe dy tipe njerėzish: 1) qė jetojnė
objektivisht pa iu frikuar asgjėje dhe me vetėdije dhe 2) qė udhėheqin me
pavetėdije. Shumė njerėz zhvillojnė nė veten e tyre aso forcash vepruese e
qė pėr to ata nuk dinė gjė. Ato forca tė pavetėdijshme ndikojnė nė jetėn e
njeriut dhe mund tė sjellin gjer te pasojat e rėnda nėse nuk i zbulojnė.
Pėr shembull, njerėzit tė cilėt pahijshėm i hanė thonjėt dhe rrėmihin nė
hundė, ata as qė dinė pėr shkaqet qė i kanė sjellur gjer tek ato shprehi tė
kėqija. Ajo ēka na ndihmon bėhet pra, e vetėdijshme kurse e pavetėdijshme
mbetet ajo ēka do tė mund tė pengonte argumentin tonė. Problemet e jetės sė
njeriut zbulohen nė ėndrra. Tė gjitha ėndrrat nuk mund ti kuptojmė ashtu
thjeshtė. Nė tė vėrtetė ėndrrėn menjėherė ose e harrojmė ose nėse le mbresė
zakonisht nuk e kuptojmė se ēfshihet pas saj. Nė ėndėrr pėrmes krahasimit
dhe simboleve shihet linja e lėvizshmėrisė sė njeriut.
RAPORTI PRIVILEGJUES I MASHKULLIT
NDAJ FEMRĖS
Ndarja e punės ėshtė faktor kyq pėr
mbajtjen e shoqėrisė njerėzore. Ajo kėrkon qė secili kudoqoftė tė luajė
rolin e vet. Ai qė nuk dėshiron tė marrė pjesė nė kėtė, bie nga roli
ndėrmarrės dhe bėhet prishės i qetėsisė. Vlera e njeriut varet nga ajo se
si ai e plotėson vendin, tė cilin ia ka ndarė ndarja shoqėrore e punės. Ēdo
individ simbas aftėsive tė tij merr (pjesė) zė vendin nė procesin e
tėrėsishėm produktiv tė shoqėrisė njerėzore. Ndarja e punės doli si e tillė
qė grupet e privilegjuara, meshkujve u ėshtė siguruar e drejta mė e madhe
dhe pėr shkak tė pozitės sė tillė tė fortė qė ushtrojnė ata nė dobi tė tyre
decidivisht ndikojnė nė pozitėn e femrės nė ndarje tė punės dhe nė procesin
prodhues. Siē qėndrojnė tash punėt me tendencėn e meshkujve pėr mbisundim
ndaj femrave shtohet nga ana tjetėr edhe pakėnaqėsia e femrave pėr shkak tė
kėsaj predominance. Edhe edukimi i sotėm familjar sikur ėshtė krijuar qė
ti ndihmojė synimit pėr fuqi e lidhur me kėtė edhe tendencės qė
privilegjet mashkullore tė vlerėsohen mė tepėr dhe qė pėr to mė shumė tė
trumbetohet. Mashkulli si prind mė shpesh i ekspozohet fėmiut si ndonjė
simbol fuqie. Fėmiu shpejtė e heton rolin dominant qė luan babai, ngase ai
ngre zėrin, urdhėron dhe udhėheq me tė gjitha, pra nė ēdo pikėpamje
mashkulli nė sy tė fėmijės duket i fortė dhe me pushtet. Sa i pėrket
prejardhjes historike tė pozitės mė tė fortė tė mashkullit, vlen tė thuhet
se kjo nuk ėshtė rrjedhė e faktorit natyror, ngase kalimi i fazės prej
matriarkatit nė patriarkat ėshtė shoqėruar me luftė. Tė mendojmė vetėm pėr
atė se ēdo tė thotė fakti pėr fėmiun ku nė ēdo kėnd para syve i shfaqet pozita
superiore e mashkullit. Qysh kur ka lind ėshtė pritur shumė mė me gėzim
sesa vajza dhe ėshtė pritur si princ. Fakt i njohur ėshtė dukuria e
shpeshtė qė prindėrit duan tė kenė fėmijė (Kanti: Nė gjendjen kulturore
ēdo femėr do tė donte tė bėhej mashkull). Ato i duan mė tepėr ato lojra
dhe profesione qė janė pėr djem, pėr shembull: ngjiten nė dru (lis). Kėto
dukuri mund ti kuptojmė si rrjdhojė e dominimit mashkullor.
PARAGJYKIMI PĖR VLERĖN E PAKĖT TĖ
FEMRĖS
Nė koncilet fetare ėshtė debatuar
bujshėm rreth ēėshtjes se a ka femra psikė. Janė shkruar diskutime rreth
ēėshtjes se nė pėrgjithėsi a ėshtė femra nė tė
vėrtetė njeri. Nėpėr shekuj njihen dėshmitė keqardhėse pėr djegien e tyre
nėn pretekstin e djegies sė shtrigave. Shpeshė ėshtė akuzuar femra se prej
saj rrjedhin tė gjitha tė kėqijat nė kėtė botė. Anegdodat dhe kritikat ndaj
grave, tė cilave u mvishet pasaktėsia dhe torollaksia (flokėt e gjata ment
e shkurta). Mprehtėsi e fortė mendore ėshtė shfrytėzuar nė drejtim qė
tė tregohet inferioriteti i saj, si p.sh: Strindbergu, Mebiusi,
Shopenhaueri, Vajningeri. Madje shtohej edhe numri i madh i femrave qė
pranonin inferioritetin e gruas dhe pozitėn e saj. Edhe nė pagesė puna e
saj gjithnjė paguhet mė dobėt pa marrė parasysh se a ka qenė ajo punė
e barabartė me tė mashkullit. Ėshtė e njohur gjithashtu se ka meshkuj tė
cilėve smund tu bėjmė ofendim mė tė madh se sa nėse u themi se janė tip
femre, gjersa njėkohėsisht natyra mashkullore te vajzat nuk ka domethėnie
tė keqe. Theksi gjithnjė bie nė atė qė gjithēka qė kujton nė femėr tregohet
si diē e ulėt.
PARAGJYKIMI PĖR VLERĖN E MANGĖT TĖ
FEMRĖS
Pėr femrat qė eskivojnė punėve
femėrore, shumica mendojnė se tek ato fshihet ndonjė faktorė i lindur, ndonjė
substancė mashkullore qė i detyron tė mbajnė qėndrim tė tillė. Duhet
theksuar edhe njė dukuri, sepse edhe kjo shpesh merret si pretekst pėr
kritikė qė nėnēmon femrėn. Kjo reflektohet nė vitet e 50ta nė kuptim tė
ashpėrsimit gjatė ndryshimit tė psikės nė aspekt tė karakterit. Ndryshimet
fizike bėjnė qė femrės ti imponohet mendimi se tash arriti koha nė tė
cilėn ajo tėrėsisht do ta humb edhe vlerėn e fundit tė mbetur. Paragjykimi
pėr vlerėn e mangėt tė femrės e qė lidhet me botėkuptimin e dominimit tė
mashkullit pengon harmoninė gjinore. Nė kėtė suazė tė mendojmė vetėm se sa
tė shumtė janė ato vajza e djem qė martesėn e konsiderojnė si njė e keqe e
domosdoshme. Mosbesimi qė mbretėron ndėrmjet gjinive rrėmih ēdo sinqeritet
dhe kėshtu nga kjo vuan i gjithė njerėzimi. Nuk kemi kurrfarė arsye qė tė
ngritemi kundėr lėvizjes feministe pėr liri e barazi. Nga pėrpjekjet qė
janė bėrė qė mes dy gjinive tė vendosen marrėdhėnie mė tė mira, theksojmė
kėtu koedukimin, qė ka edhe edhe pėrkrahės edhe kundėrshtarė.
PRIVILEGJET E FĖMIUT TĖ PARĖ
Fėmiu i parė i fshatit qysh nga
fėmijėria e di se ēka e pret nė tė ardhmen, se shtėpia do tė kalojė nė duar
tė tij, me ērast ai kalon nė pozicion mė tė mirė sesa fėmijėt e tjerė.
Pėrndryshe shumė familje llogarisin nė atė se djali i madh do tė bėhet zot
shtėpie. Pėr tė parin fuqia ėshtė diēka qė vetėvetiu kuptohet, diē qė ka
vlerė dhe qė duhet dėshmuar nė vepėr. Djali i hasretit i ėshtė ekspozuar
sulmeve edukative tė rrethit. Edhe prindėrit me gjithė elanin e tyre edukativ
jepen pas tij. Ai gjithkund pret se si dikush do tia tregojė rrugėn, bėhet
i varur dhe vazhdimisht kėrkon ndonjė mbėshtetje. Fėmijėt e tillė do tė
kenė vėshtirėsi nė ēdo veprimtari tė pavarur dhe mund tė bėhen nė jetė tė
paaftė. Disa herė jeta e tyre gjason nė jetė parazite. Nė veēanti ėshtė e
rėndė situata e njė djali nė mes tė shumė vajzave. Motivi i tij pėr tu
treguar i vlershėm has nė tensionime kur lipset demonstruar nė vepėr. Frika
e tij mund tė shkojė aq larg sa ai ndonjėherė pozitėn mashkullore mund ta
ndjejė si veēori e dobėt. Kur ta vėzhgojmė njeriun nė zhvillimin e tij
psikik, atėherė nė figurėn qė kemi para nesh duhet shikuar jo vetėm tė
kaluarėn e tij, por pjesėrisht edhe tė ardhmen e tij. Vetėm atėherė njeriu
bėhet pėr ne nė kuptim tė vėrtetė i gjallė.
ĒKA ĖSHTĖ KARAKTERI
Karakteri ėshtė nocion social qė
manifestohet me shfaqjen e formave tė caktuara tė shprehjes sė psikės
njerėzore, qė synon shtrimin e detyrave vetėvetes. Pėr karakterin mund tė
flasim vetėm atėherė kur tė kemi nė mendje lidhshmėrinė me tė cilėn njeriu
ėshtė i lidhur me rrethin. Karakteri ėshtė mėnyra me tė cilėn sillet njeriu
ndaj mjedisit tė tij. Nuk ėshtė siē mendon shumica: dhunti e lindur nga
natyra e dhėnė.
NDJENJA E BASHKĖSISĖ NĖ ZHVILLIMIN E KARAKTERIT
Pėrveē synimit pėr fuqi rol me rėndėsi
pėr karakterin luan edhe ndjenja e bashkėsisė. Njeriu ėshtė pranues i
jashtėzakontė i ndjenjės sė inferioritetit tė ēdo lloji. Mu nė ēastin kur
tė paraqitet ndjenja e vlerės sė pakėt fillon procesi i vėrtetė i jetės sė
tij psikike. Nga kuptimi i ndjenjės sė vlerės sė pakėt rrjedhin rregullat
se si duhet tė sillemi ndaj fėmijės. Ēėshtja kryesore e kėtyre rregullave
ėshtė kėrkesa e pėrgjithshme qė tė mos i bėhet fėmiut jeta aq e idhėt, qė
fėmiut ti ruhet prezentimi kryesisht i anėve tė errėta tė jetės dhe qė nė
masė mė tė madhe tregohen edhe anėt e ndritshme tė jetės.
DREJTIMET KAH ZHVILLOHET KARAKTERI
Sipas drejtimit kah fėmija shkon drejt
zhvillimit tė tij psikik mund tė jetė i drejtė ose i shtrembėr. Presioni qė
gjatė edukimit shpesh aplikohet ėshtė mjet i vrazhdė dhe si rezultat i atij
edukimi del se dėgjushmėria e imponuar ėshtė vetėm sa pėr sy e faqe.
Njerėzit mund tė ndahen edhe nė mėnyra tjera, simbas asaj se ēfarė qėndrimi
marrin ndaj vėshtirėsive. Optimistėt janė njerėz te tė cilėt zhvillimi i
karakterit rrjedh nė linjė tė drejtė. Duke ruajtur besimin nė vete ata mė
lehtė gjejnė qėndrimin e volitshėm ndaj jetės. Nuk kėrkojnė aq shumė, sepse
mirė i peshojnė aftėsitė e tyre. Vėshtirėsitė e jetės i sfidojnė mė lehtė
sesa tė tjerėt, qė nė vete gjithnjė gjejnė shkak qė veten ta konsiderojnė
si individė tė dobėt pa fuqi tė mjaftueshme dhe mjete. Nė situata tė rėnda
ata mbesin tė qetė, me bindje se gabimet mund tė pėrmirėsohen. Optimistėt mund tė dallohen edhe nga pamja e jashtme. Ata nuk
frikohen, tė tjerėve u flasin lirshėm dhe nuk janė tė turpshėm. Lehtė
shoqėrohen me njerėzit e tjerė, lehtė formojnė miq, ngase nuk janė tė
pabesė. Tė folurit e tyre ėshtė i lirshėm, ecja dhe qėndrimi i hapur. Tip
tjetėr ėshtė ai pesimist, i cili paraqet problemin mė tė rėndė edukativ.
Kėta janė ata qė nga pėrshtypjet dhe pėrjetimet fėmijėrore kanė bartur
ndjenjėn mė tė fortė tė vlerės sė mangėt dhe tė tė cilėt pėr shkak tė
vėshtirėsive gjithnjė e mė tė mėdha ėshtė zhvilluar ndijesia se jeta nuk
ėshtė e lehtė. Sjelljet e padrejta dhe tė kėqija vėrtetojnė tek ai
botėkuptimin pesimist pėr jetėn, kurse shikimi i tij gjithnjė do tė bie nė
anėt e errėta tė jetės. Shpesh kėrkojnė ndonjė mbėshtetje, smund tė lėvizin
lirshėm, pėr shembull, fėmijėt kur e thėrrasin nėnėn e tyre e shkojnė pas
saj, janė tė frikėsuar, tė ngadalshėm dhe flenė keq. Ky tip mund tė
njihet madje edhe sipas pozitės qė merr kur fle. Shpesh ndodhė qė kėta
njerėz kėrrusen mbledhur dhe mbulesėn e tėrheqin kah koka.Nga kėndvėshtrimi
tjetėr njerėzit mund tė ndahen nė sulumues dhe tė sulmuar. Qėndrimi sulmues
tregohet para sė gjithash nė shumė lėvizje. Ndonjėherė tregojnė edhe
vrazhdėsi. Nėse janė pesimistė ndaj tė gjithėve qendrojnė armiqėsisht. Zhvillimi
i njerėzve tė tillė nuk ėshtė i lehtė. Shoqėria njerėzore nuk i do qenjet e
tilla. Lehtė vijnė nė konfliket me tė tjerėt. Jeta e tyre bėhet vargojė e
pandėrprerė e luftės. Faza e fundit e zhvillimit tė tyre pėrfundon me
ndjesinė se ndihen gjithnjė tė sulmuar. Tipi tjetėr ėshtė tė sulmuarit tė
cilėt e ndjejnė dobesinė e tyre dhe frikėn. Kur ndodhen para ēfarėdo detyre
fillojnė tė dyshojnė dhe tė luhaten sikur tė donė tė lirohen nga marrja e
vendimit. Gėzimi i huaj ndonjėherė tek ata shkakton dhimbje dhe pėr kėtė
ndihen tė lėnduar. Bėhet fjalė edhe pėr tipet e temperamentit qė nga ndarja
e Hipokratit nė: sanguin, kolerik, melankonik dhe flegmatik. Mė sė shpeshti shfaqen rastet e pėrzierjes e jo
tipet e pastra. Ndodhė qė temperamentet tė zėvendėsohen gjatė periudhės sė
jetės. Pėr shembull njė fėmijė nė fillim shfaqet si kolerik, mė vonė bėhet
melankolik dhe ndoshta pėrfundon si flagmatik. Njohja e njeriut nuk mund tė
realizohet nė bazė tė tė vetmes dukuri tė shkėputur nga struktura psikike.
KARAKTERI TE NATYRA AGRESIVE
Mund tė gjenden njerėz qė gjithkund
ankohen se si jeta ėshtė e vėshtirė dhe tė cilėt theksojnė se dikush diēka
u ka mbetur borxh. Se edukimin se kanė pasur tė keq. Ata siē pohojnė do tė
ishin nė vend tė pare po tė kishin kushte. Kėso dhe ankesash tjera ata
shtrojnė gjithnjė. Gjithnjė gjejnė shkas qė tė mos dalin nė frontin e
jetės. Ekziston njė shumė e madhe njerėzish, tė cilėt mė sė shumti
kėnaqėsi gjejnė nė atė qė gjithkund tė shkojnė elegant dhe tė veshur nė
modėn mė tė re. Tė tjerėt mbajnė fotografi nė ato veshje me shenja dhe
emblema lufte arme, erotike etj. Madje disa ato i mbejnė nė lėkurė tė tyre
me tetuazhė. Kėta njerėz lėnė pėrshtypje sikur duan nė ēfarėdo mėnyre tė
imponohen e tė theksohen. Mjaft interesant ėshtė fakti qė jo vetėm nė
pėrralla por edhe nė realitet, psika njerėzore ėshtė e prirur kah synimi
pėr fuqi-tė kalojė nė njė lloj ideale perendie. Shpesh njeriu sillet si Zot
ose sikur qė po e zėvendėson Zotin. Kjo dukuri e synimit pėr pėrgjasim me
Zotin ėshtė linja e fundit e tejkalimit tė kufijėve tė personalitetit tė
tij. Rrėnjėt e kėsaj dukurie mund tė kėrkohen edhe nė edukim (priftėrinjėt
shpesh ligjėrojnė se si sipas rrėfimeve biblike njeriu ėshtė krijuar nė
formėn e Zotit). Fuqia qė luan rolin e ndikimit magjik te njeriu ėshtė
paraja. Shumica mendojnė se me para mund tė bėjnė gjithēka. Posedimi i
fuqisė ėshtė i lidhur ngusht me tė hollat dhe pasurinė.
XHELOZIA
Kur flitet pėr xhelozinė nuk mendohet
vetėm pėr atė nė marrėdhėniet e dashurisė, por edhe pėr atė qė mund tė
gjendet edhe nė tė gjitha raportet tjera ndėrnjerėzore, e nė veēanti nė
fėmijėri, ku fėmiu qė tė bėhet dominant pėrskaj vėllaut ose motrės,
zhvillon nė vete xhelozinė dhe me kėtė rast shpall qėndrimin e tij luftarak
(kundėrshtues). Fėmijėt pothuajse rregullisht janė xheloz nė veēanti
atėherė kur lind fėmiu tjetėr qė si mė i ri tėrheq mė shumė vėmendjen e
prindėrve, kėshtu qė fėmiu mė i madh ndjehet si mbret i rrėzuar nga froni.
Mė sė lehti bėhen xheloz ata fėmijė, tė cilėve mė parė u ėshtė kushtuar
vėmendje e jashtėzakonshme. Xhelozia shfaqet nė forma tė nduarnduarta. Cila
formė do tė shfaqet mė tepėr kjo varet nga ajo se sa i ka shkuar njeriut
pėrdore qė tė pėrgatitet pėr jetė shoqėrore. Xhelozia mund ti shėrbejė
qėllimit qė tė tjerėt tė nėnēmohen, qė tu bėhen vėrejtje etj. Kėshtu
xhelozia nuk ėshtė gjė tjetėr veēse formė specifike e synimit pėr fuqi.
ZILIA
Nė synimin pėr fuqi dhe dominim njeriu
shumėherė vie gjer te zilia. Sado qė pėr tė gjithė ne pėr shkak tė ndjenjės
sė pėrbashkėsisė dhe religjionit ajo ėshtė e pakėndshme (sepse morali e
ndalon), vėshtirė ėshtė ēlirimi prej saj. Duhet ta pranojmė se askush prej
nesh nuk ėshtė i liruar nga zilia. Nėse njeriu vuan nga mungesa e tė
hollave, ushqimit, rrobave, ai nuk do tė shoh atėherė kurrfarė rrugėdalje
nga pozicioni i tij i rėndė dhe i vėshtirė, pos zilisė. Ndjenja e zilisė
shfaqet edhe nė mėnyrė fiziologjike dhe hetohet nga mėnyra e tė folurit.
Organikisht, zilia shfaqet me ngushtimin e enėve tė gjakut. Njeriu i cili
tėrė jetėn ėshtė i mbushur me zili ėshtė i pafrytshėm pėr jetė shoqėrore.
Zilia mund tė sjell njeriun deri nė atė shkallė qė ai nė dhembjen e tė
afėrmit tė tij tė ndjejė njė lloj kėnaqėsie.
KOPRRACIA
Me kėtė nuk nėnkuptohet vetėm nė atė lloj
koprracie, e cila kufizohet nė ndrydhjen e tė hollave, por nė formėn e
pėrgjithshme qė kryesisht pėrqėndrohet nė atė se dikush nuk mund ta durojė
qė dikujt ti bėjė ndonjė tė mirė. Ndonjėherė mund tė na duket se koprracia
kur shfaqet nė disa forma tė jetės ėshtė madje cilėsi e ēuditshme, psh: kjo
ndodhė atėherė kur dikush e ndrydhė kohėn ose fuqinė e vet punėtore.
Sot ekziston njė drejtim shkencor dhe moral qė e thekson ndrydhjen e kohės
dhe fuqisė punėtore aq shumė sa kėrkon qė me to tė shėrbehemi ekonomikisht.
Ndonėse kjo tingėllon si teori e mirė, por mė sė shumti pėrdoret pėr tė
keq, sepse ai qė ndrysh kohėn me fuqinė e vet punėtore do tė pėrpiqet, qė
barrėt qė janė tė lidhura pėr tė, nga vetja ti bartė te tė tjerėt. Tėrė
zhvillimi i epokės sonė teknike shkon nė atė qė me njeriun tė sillet si me
makinėn dhe ti imponojnė atij parime teknike, tė cilat jetės i sjellin
shkretėrim, kurse njeriut vetmi dhe shkėputje nga tė afėrmit.
URREJTJA
Ndjenja e urrejtjes shfaqet shpesh
qysh nė fėmijėri. Mund tė shfaqet ndaj detyrave qė njeriu mund ti zgjidhė,
ndaj personave tė caktuar, ndaj ndonjė populli, gjinisė tjetėr ose ndonjė
race. Mund tė fillojė nė formėn e sjelljeve kritike pėr tė arritur deri nė
armiqėsi ndaj njerėzve.
KARAKTERET E NATYRĖS JOAGRESIVE
Tėrheqshmėria - introveriteti ėshtė
figura e njeriut, i cili ndoshta askujt asgjė keq nuk i bėn porse tėrhiqet
nga jeta dhe njerėzit. Tek ata agresiviteti armiqėsor ndaj tė afėrmėve nuk
lėviz nė drejtim tė qartė, por nė njė lloj armiqėsie tė izoluar.
Njerėzit tė cilėt tėrhiqen nė vete flasin pak ose nuk flasin fare, askė se
shikojnė, nuk e dėgjojnė ose nuk janė tė vėmendshėm kur dikush u flet
ēfarėdoqoftė. Nė ēdo marrėdhėnie tek ata gjejmė njė ftohėsi. Kjo shihet nė
atė mėnyrė kur ata ia zgjasin dorėn ndokujt, me tonin me tė cilin ata u
thonė diēka tė tjerėve etj.
FRIKA
Frikshmėria ėshtė dukuri mjaft e
pėrhapur, e cila e ndjek njeriun qysh nė ditėt mė tė hershme tė fėmijėrisė
deri te pleqėria e thellė e qė nė masė tė konsiderueshme ia ithtėson jetėn,
kėshtu qė ia merr mundėsinė pėr rehati dhe aktivitet tė plotė. Frika mund
tė shtrihet nė tė gjitha raportet e jetės ndėrnjerėzore. Nė tė vėrtetė ka
njerėz te tė cilėt gjithkund pikėsėpari shfaqet frika kur duan tė pranojnė
diēka, ose kur e lėnė shtėpinė, kur ndahen nga ndonjė qė i shoqėron, ose
kur kanė pėr tė kryer ndonjė shėrbim, ose kur i fton e dashura. Ata janė aq
pak tė lidhur me jetėn dhe njerėzit rreth vetes sa qė ēdo ndryshim i
situatės sė tyre u sjell frikė. Kėsisoj ēdo zhvillim i personalitetit tė
tyre dhe i aftėsisė pėr punė mbetet i penguar. Disa fillojnė herėt tė
mendojnė pėr vdekjen, gjė qė i pengon nė jetė. Agorofobia - ėshtė frika nga
hapėsira kur njerėzit nuk duan tė dalin vetėm. Frika nga njerėzit mund tė
hiqet vetėm nė lidhshmėri me individin, rrethin.
SHPIRTĖNGUSHTĖSIA
Paraqitet tek ata tė cilat nė detyrat
qė i presin gjejnė vėshtirėsi dhe nuk besojnė se kanė forcė tė mjaftueshme
pėr zotėrimin e atyre detyrave. Shfaqet nė formė tė lėvizjes sė ngadalshme,
luhatshmėrie. Sillen si tė lodhur e nuk e dinė se prej ēkahit, ngarendin
dhe askend nuk arrijnė, skanė fuqi, duken nervozė. Mund tė njihen nė bazė
tė disa formave tė veprimit tė jashtėm: si kafshimi i thonjėve, kruarja e
hundės, hudhja me turr nė ushqim, pėrtypja e zėshme, e qė janė pasqyrė e
paedukimit. Kėto sjellje tė paedukatė kanė prejardhje qė nga fėmijėria. Ka
raste kur fėmijėt me sjelljet e tyre tė pahijshme tentojnė qė ta kthejnė
vėmendjen e rrethit kah vetja e tyre dhe pėrmes kėsaj tė luajnė rol mė tė
madh dhe tė kalojnė nė njė pozicion mė tė volitshėm. Kjo mė pas mund tė
formohet nė tė rritur si njė shprehi qė tė krijojnė probleme dhe tė
nėpėrkėmbin kėrkesat e mjedisit.
SHPREHJET TJERA TĖ KARAKTERIT
Njerėzit e mirė i ndiejmė jo
vetėm gjatė veprimtarisė sė tyre, mėnyrėn se si na ofrohen, si flasin me
ne, sesi sillen ndaj interesave tona, por edhe nė gjithė qenien e tyre tė
jashtme gjatė lėvizjes sė fytyrės, buzėqeshjeve. Aspektin e buzėqedhjes e
potencon edhe Dostojevski. Pėrndryshe qeshja ka jo vetėm nianse qė lidhin,
por edhe nėntone armiqėsore dhe sulmuese. Ka njerėz tė cilėt fare nuk janė
tė aftė pėr qeshje dhe tė cilėt janė aq larg nga marrėdhėniet e thella
ndėrnjerėzore, saqė aspak nuk kanė gadishmėri pėr tė krijuar gėzim dhe pėr
tė sjellur disponim tė kthjellėt. E tė mos flasim rreth gjithė asaj turme
njerėzish, tė cilėt jo vetėm qė janė tė paaftė qė ti bėjnė tė tjerėt tė
gėzuar, por qė pėrkundrazi kanė tė predispozuar qė tua idhėtojnė jetėn tė
tjerėve nė ēdo situatė nė tė cilėn ndodhen dhe tė cilėt shkojnė nė jetė
sikur kudo duan ti fikin tė gjitha dritat. Kėta njerėz ose fare nuk duan
tė qeshin ose do tė qeshin me zor. Kjo pasqyrė e shkurtėr ndriqon
reflektimin e ndjenjės sė simpatisė dhe antipatisė. Tė theksojmė edhe njė
tip njerėzish qė mund tė trjatohen si rrėnues tė paqes, tė cilėt
pandėrprerė vazhdojnė qė botėn ta paraqesin si hendek mjerimi dhe qė
gėrryejnė nėpėr dhimbje. Ka njerėz tė cilėt synojnė me gjithė mund qė tė
shkojnė nė jetė sikur pothuajse bartin barrė tė rėndė mbi supe. Ēdo vėshtirėsi
tė vogėl ata e fryejnė.
MĖNYRA E TĖ MENDUARIT DHE E TĖ
SHPREHURIT
Mėnyra e tė menduarit dhe e tė
shprehurit te disa njerėz le ndonjėherė aq pėrshtypje plastike saqė smund
ta harojmė. Ata pandėrprerė mendojnė dhe flasin sipas shablloneve tė njohura,
ashtu qė njeriu paraprakisht e di se si do tė
shprehen ata. Ka njerėt tė cilėt smund tė ēlirohen nga kjo mėnyrė e tė
shprehurit. Shumė shpesh mund tė hasim njerėt tė tillė, tė cilėt lėnė
pėrshtypje se si kanė ngecur nė njė pikė tė zhvillimit tė tyre dhe se si
nuk mund tė ngriten nga stadi i nxėnėsit. Kudo sillen si nxėnės, pėrgjojnė
me veshė
me sy, sikur duan tė japin shenjė se duan tė thonė diēka. I
shohim se si mundohen tė gjejnė shpejt pėrgjigje nė ndonjė pyetje qė bie
ndokund nė shoqėri, sikur duan ta tejkalojnė (ose arrijnė ndokend) dhe tė
tregojnė se edhe ata dinė diēka dhe pėr kėtė presin qė tė tjerėt ti
vlerėsojnė mirė.
NJERĖZIT PEDANT
Janė ata qė synojnė qė tė gjitha dukuritė
e jetės sė ti marrin sipas njė parimi. Ata ua diktojnė tė tjerėve ligjet e
veprimit tė tyre. i shoqėron gjithnjė njė disponim
ndaj vetes dhe mjedisit. Mund tė gjenden vetem nė vende, tė cilat nuk
provokojnė iniciativa tė shumta.
NĖNSHTRUESHMĖRIA
Njė lloj njerėzish ndjehen mirė vetėm
aty ku ka ndonjė urdhėr qė ta kryejnė. Pėr ta ekzistojnė vetėm ligjet dhe
rregullat. Sot e kėsaj dite ėshtė vėshtirė tė fshihet prej koke ndarja e
njerėzve nga ata qė shėrbejnė dhe nė ata qė udhėheqin. Nė njė mentalitet tė
tillė ėshtė brumosur qysh nga botėkuptimi i vjetėr se puna ėshtė gjė
relativisht e ulėt (madje e turpshme), ngase me tė janė marrė skllevėrit
dhe se zotėriu sbėnte tė ndotė dot duart me punė, ngaqė ai jo vetėm qė
jepte urdhėra, por se ishte edhe ai qė nė vete ngėrthente tė gjitha
cilėsitė e mira. Edhe Niēe kėrkonte pushtetin pėr tė mirėt dhe nėnshtrimin
e tė tjerėve. Megjithatė, njė dukuri negative qė vlen tė potencohet ėshtė
fakti se pėr femrėn nė disa qarqe mentalitetesh ėshtė formuar bindja se ajo
duhet tė jetė e nėnshtruar ndaj burrit, se ajo duhet tė punojė dhe vetėm tė
punojė. Ata kėtė pozicion tė saj e konsiderojnė si fat i kurdisur e qė
nėnkuptohet. Pėr tė qenė paradoksi nė zenit ndonjėherė hasim edhe nė aso
femra, tė cilat e bartin nė vete frymėn e nėnshtrueshmėrisė nė atė masė sa
kėrkojnė mu aso meshkujsh qė janė brutal dhe duan pushtetin (mbi tė
tjerėt). Mirėpo jeta ndėrmjet burrit dhe gruas duhet tė jetė njė shoqėrim,
njė punė e pėrbashkėt nga e cila askush nuk duhet tė ndihet i nėnshtruar.
IMPONUESHMĖRIA
Njė tip i njerėzve qė ngriten, tė
cilėt gjithnjė duan tė luajnė rol tė parė dhe tė cilėve jeta nuk u paraqet
ēėshtje mė tė lartė sesa ti nėnshtrojnė tė tjerėt. Kėta njerėz hasen
zakonisht atje ku ėshtė e nevojshme ndonjė direktivė, ku kėrkohet ndonjė
pozitė urdhėrdhėnėse dhe ndonjė organizim. Nė kėto vende ata hudhen vetė.
Kėta janė ata tė cilėt qysh nė shtėpi janė mėsuar tė komandojnė, qė mė parė
nuk u ka pėlqyer asnjė rol nė lojė, pos gjeneral, konduktor etj. Ata sdo
tė gjejnė rehati gjersa kudo qė ndodhen tė mos e demonstrojnė dominimin e
tyre jo vetėm nė gjėra tė mėdha, por edhe nė tė imta.
DISPONIMET NJERĖZORE
Ėshtė njė tip njerėzish tė cilėt nė ēdo
vėshtirėsi jete fitojnė pėrshtypje se si ata janė pikėrisht ata qė do ti
godas e keqja: se si diēka e errėt i pėrcjell vetėm ata, tė cilėt gjatė
stuhisė mendojnė se stihia do ti godas mu ata, nė raste konfuziteti se
hajnat do ta kidnapojnė mu atė etj. Kėso teprimesh mund ta pėrshkojnė vetėm
atė njeri qė nė ndonjė mėnyrė e konsideron veten si epiqendėr e ngjarjeve.
Kėta janė ata njerėz qė gjithēka e marrin pėr masė serioze dhe e vlerėsojnė
me shikim pesimist.
RELIGJIOZITETI
Disa mendojnė sė tepėrmi se atė tė
cilėn ata e respektojnė jashtėzakonisht dhe tė cilėt me aq ngul i luten
qėndron pikėrisht nė shėrbim tė tyre, se pėr ta bartė pėrgjegjėsi dhe qė
kjo duhet fituar pėrmes mjeteve siē janė lutjet e ngrohta.
AFEKTET
Njė anė e afekteve ėshtė edhe ndjenja
e vlerės sė mangėt, e pamjaftueshmėrisė. Siē janė tė lidhura njėri me
tjetrin shpirti dhe trupi, ashtu edhe afektet janė tė lidhura thellė me tė
gjitha ato qė janė njerėzore. Dukuri pėrcjellėse fiziologjike tė tyre janė:
veprimet nė enėt e gjakut dhe nė organet e frymėmarrjes, pulsi i rritur,
skuqja, zverdhja etj.
ZEMĖRIMI
Ka njerėz tė cilėt nga ky afekt
krijojnė sistem dhe zakonisht sillen sipas tij, ēka kurrsesi nuk dinė rrugė
tjetėr. Janė njerėz tejet tė ndjeshėm, tė cilėt nuk e durojnė askė para dhe
mbi vete. Rėndė i pėrshtaten rrethit dhe u druajnė ēdo detyre serioze. Nėse
privohen nga diēka nė tė cilėn kanė pasur tė drejtė bėhe agresivė, pėr
shembull thejnė, dėmtojnė gjėsende me vlerė. Mė vonė pėrpiqen tė
arsyetohen, duke thėnė se si nuk kanė ditur se ēka bėnin. Kėshtu njeriu i
tillė pėr shkak tė afektit tė tij mund tė ndeshet me rrethin e tij. Ky
afekt tregon pothuajse shkatėrrimin e tėrėsishėm tė ndjenjės shoqėrore.
Krijon qėndrim armiqėsor kundrejt tjerėve. Gjer nė kėtė shkallė smund tė
mbėrrijė ai qė ėshtė i vetėdijshėm pėr aftėsitė e tij dhe qė mbėshtetet
qetė nė forcat e veta. Ndėr faktorėt tė cilėt lehtėsojnė zemėrimin duhet
cekur alkoolin. Te disa njerėz janė tė mjaftueshme edhe sasitė e vogla.
Njeriu i dehur me alkool, sillet ashtu sikur qė kurrė tė mos ketė jetuar nė
botėn kulturore. Ai e humb pushtetin mbi veten e tij. Zemėrimi shumė mė
tepėr shfaqet te fėmijėt sesa te tė rriturit. Kjo rrjedhė si pasojė se tek
ata ėshtė mė e theksuar ndijesia e dobėsisė. Zemėrimi i skajshėm mund ta
ēojė njeriun deri nė vetėvrasje.
PIKĖLLIMI
Shfaqet te njeriu kur ai privohet nga
diēka, kur i ndodhė ndonjė humbje pėr tė cilėn ai smund tė ngushėllohet
lehtė. Sado qė pikėllimi nė qenien njerėzore ėshtė fundamentuar nga natyra,
ai prapėseprapė nė tepėrimin e tij ka diēka qė ndaj rrethit ka karakter tė
ndjenjės armiqėsore. Njeriu i pikėlluar nė masė tė madhe kudo kėrkon
nga rrethi qė tė interesohen pėr tė. Edhe ky afekt tregon linjėn qė ēon nga
posht - lartė, qė pėr qėllim ka tė balancojė ndjenjėn e dobėsisė dhe
pandihmesės nė atė mėnyrė qė e tregon vetė njeriu. Pėrdorimi i afekteve
automatikisht mund tė bėhet shprehi dhe tė zhvillohet deri nė atė masė qė
mė nuk ndjehet si normale. Zemėrimi dhe pikėllimi janė afekte qė nuk bashkojnė,
por qė shkaktojnė kundėrthėnie dhe ndarje, ndonėse nė shikim tė parė duket
se pikėllimi bashkon.
FRIKA
Rėndėsi kyqe nė jetėn e njeriut ka
frika. Mekanizmi i frikės nuk paraqet dominim tė drejtėpėrdrejt mbi
rrethin, por pikėsėpari paraqet dėshtim: frikacaku ik nga ndonjė mbrojtje e
situatės tjetėr dhe synon qė nė kėtė mėnyrė tė pėrforcojė pozicionin e tij
duke fituar mbi rrezikun. Qysh nė shprehjet lėvizėse tė kėtij afekti,
veēanėrisht nė mimikė, gjejmė fillimin e njė kundėraksioni, por se kjo nuk
sillet nė linjė tė drejtė - nuk ėshtė agresive.
GĖZIMI
Nuk duron izolimin. Ėshtė pikėrisht
shprehja e parė me tė cilėn tregohet se vėshtirėsitė janė mposhtur. Pas saj
shfaqet buzėqeshja, e cila plotėson ndjenjėn e ēlirimit. Me anė tė gėzmit
njeriu ngritet mbi vetveten dhe kėrkon simpatinė e tė tjerėve.
KEQARDHJA
Ėshtė shprehja mė e pastėr e ndjenjės
shoqėrore. Ky afekt tregon sesa ėshtė dikush i aftė qė tė ndiej pozitėn e
tė afėrmit tė tij. Nė kėtė kontekst vlen tė ceket se ka njerėz, tė cilėt
gjithnjė turren pėrpara kur tė ndodh ndonjė fatkeqėsi dhe ndonėse sbėjnė
pothuajse asgjė, duan veē tė pėrmenden. Kėshtu ata orvaten qė nė kėtė
mėnyrė mė sė liri ta arrijnė famėn nė opinion.
TURPI
Pa kėtė afekt shoqėria njerėzore do
tė ishte e pamundur. Ky afekt paraqitet te njeriu nė situatė tė
atillė, kur ai nė sferėn e tij shpirtėrore ndien rrezikimin e vlerės sė
personalitetit tė tij dhe kur i kanoset qė tė humb diē nga dinjiteti i tij,
pėr tė cilėn secili njeri ėshtė i vetėdijshėm. Ka njerėz qė pos nė fytyrė
skuqen edhe nė gjoks.
VĖREJTJET E PĖRGJITHSHME PĖR EDUKIM
Pėr faktin se pridėrit nuk janė as
pedagogė dhe as psikologė ajo qė luan sot rolin nė edukimin familjar
ėshtė egoizmi familjar. Kjo ka tė bėjė edhe sa i pėrket vetė organizimit
familjar qė smund tė shkėputet nga autoriteti i babait. Kėsisoj shpesh
ndodhin gabimet e tilla nė edukim kur fėmijėve u thonė se duhet tė krenohen
para tė tjerėve dhe se veten ta konsiderojnė mė tė mirė. Nė kėtė mėnyrė te
fėmiu mbillet ndijesia e dominancės. Lėvizjet e para tė sjelljes sė butė tė
fėmiut lidhen ndaj nėnės. Nėna pėr fėmiun ėshtė pėrjetimi mė i rėndėsishėm
i afėrsisė, ajo ėshtė person ku ai mėson tė ndiej e tė njoh tė tjerėt.
Mirėpo kjo butėsi dhe ky interesim i fėmiut
nuk duhet tė koncentrohen vetėm te nėna e vet, sepse tek ai zhvillohet baza
pėr mungesė tė ndjesisė shoqėrore. Edukimi i gabueshėm nė ditėt e para tė
jetės mund tė ketė pasoja tė rėnda tė mėvonshme. Edukimi i rreptė dhe i
vrazhdė mund tė pamundėsojė gėzimin e jetės dhe lojėn e pėrbashkėt, kurse
edukimi nė atmosferė gjithnjė tė ngrohtė e tė pėrzemėrt mund mė vonė tė
sjell gjer tek ajo qė fėmiu tė mos ketė aftėsi e mundėsi tė adaptohet nė
klimė mė kontestuese jashtėfamiljare. Numri i madh i fėmijėve nė klasė nuk
i ofron mundėsi as mėsuesit pėr edukim tė drejtė tė fėmijėve. As jeta nuk
mund tė sjell ndonjė ndryshim qenjėsor dhe kjo ėshtė psikologjikisht e
kuptueshme, pasiqė njeriu hyn nė jetė si i gatshėm, me botėkuptime tė
verifikuara dhe qė synon drejt qėllimit individual pėr dominim. Pėrndryshe
jeta, pėrkundrazi, ėshtė mėsuese e keqe, nuk ėshtė aspak e butė dhe e
mėshirshme, nuk na tregon fare vėrejtjen dhe nuk na kėshillon, por se vetėm
sa na dobėson me ftohtėsi dhe na le tė biejmė. I vetmi autoritet qė do tė
mund ta kryente rolin edukativ ėshtė shkolla, sikur tė mos
instrumentalizohej nga ato instanca qė synojnė realizimin e planeve tė
tyre.
FJALA PĖRFUNDIMTARE
Organi psikik zhvillohet nė varėsi tė
kushteve sociale, d.m.th. nga njė anė duhet tė
kėnaqen kėrkesat e organizmit, kurse nė anėn tjetėr kėrkesat e shoqėrisė
njerėzore. Ky ligj i zhvillimit psikik na tregohet si njė udhėrrėfyes mė i
rėndėsishėm pėr ēdokend qė nuk do tė bie nėn ndikimin e drejtimeve tė
errėta, por qė synon me vetėdije ta ndėrtojė fatin e tij. Me kėtė njohje tė
njeriut ofrojmė shkencėn, e cila askund nuk kultivohet dhe qė tregohet si
mė e rėndėsishme pėr tė gjitha llojet e shoqėrisė.
ﺹ ﺹ
ﺹ
____________________________________________________________________________
Njė kapitull i zgjedhur nga libri i
Alfred Adlerit: Wozu leben wir - Pėr ēka
jetojmė ne
NDIKIMI I FAMILJES NĖ EDUKATĖN E FĖMIJĖS
Qė
nga ēasti i lindjes foshnja kėrkon lidhjen me nėnėn. Ky ėshtė qėllimi i
lėvizjeve tė saja. Shumė muaj me radhė nėna luan njė rol jashtzakonisht
tė rėndėsishėm nė jetėn e saj (foshnjes); gati se plotėsisht gjithēka
varet nga ajo. Nė kėtė situatė zhvillohen fillet e aftėsive pėr jetė nė
bashkėsi. Nėna i ofron foshnjes lidhjet e para me njė krijesė tjetėr
njerzore, dhe interesi i parė nė dikėnd tjetėr se vetėvetja. Ajo ėshtė
ura e parė pėr jetė nė bashkėsi, dhe njė foshnje, e cila nuk mund tė
krijoj lidhje me nėnėn e saj apo ndonjė njeri tjetėr, i cili e merr rolin
e saj mbarimi (i foshnjes) do tė ishte i pashmangshėm.
Kjo lidhje ėshtė aqė e thellė dhe e
gjėrė sa qė ne nė vitet e mėvonshme kurrė nuk do tė jemi nė gjendje
ēfarėdo tipari ta cilėsojmė me siguri si ndikim i trashigimisė. Ēdo
prirje qė ne do mund ta konsiderojmė si trashiguese ėshtė pėrshtatur nga
nėna, e ushtruar, e formuar dhe gjithėmonė ėshtė tejkaluar. Shkathtėsitė
e saj, apo mangėsia e tyre kanė ndikuar nė tė gjitha mundėsitė ekzistuese
nė fėmijėn. Me 'shkathtėsinė' e njė nėne ne nuk mendojmė asgjė tjetėr
pėrveē aftėsisė sė saj tė bashkpunoj me fėmijėn, ta pėrfitoj pėr
bashkpunim nė kėtė shoqėri. Kjo shkathtėsi nuk mund tė mėsohet nėpėrmjet
rregullave. Ēdo ditė sjell situata tė reja. Mirėpo, ka raste nė tė cilat
ajo duhet tė dėshmoj zgjuarsinė dhe mirėkuptimin e saj pėr nevojat e
fėmijės. Ajo mund tė jetė e shkathėt vetėm nėse ajo e pėrgjon fėmijėn me
pėrplot dashuri, nėse ajo pėrpiqet tė fitoj simpatinė dhe pėr t'ia
siguruar shėndetin dhe mirėqenien.
Qėndrimi i saj tregohet nė tė gjitha
veprimet e saj. Kurdo, sa herė qė ajo e merr fėmijėn, e mban fėmijėn nė
krah, bisedon me tė, e pastron apo ushqen ajo ka mundėsi t'i ngushtoj lidhjet
edhe mė shumė me fėmijėn. Nėse ajo pėr detyrat e saj nuk ėshtė e edukuar
apo nuk can kokėn pėr to, ajo nuk mund tė ndihmohet dhe fėmija bėn
rezistencėn e tij. Nėse ajo kurrė nuk ka mėsuar se si duhet pastruar
fėmija, a ėshtė ky pastrim pėr atė (fėmijėn) njė
pėrvojė e pakėndshme, tė cilėn nėna nuk ia mėson por i jep shkas tė
zbrapset. E shkathėt duhet tė jetė mėnyra e nėnės kur ajo e vėn fėmijėn
nė krevatin e tij, megjithė lėvizjeve dhe zhurmės qė shkakton ajo, tė
vendosė se a duhet ta lėrė vetėm apo duhet tė qėndroj pranė tij
(fėmijės). Ajo duhet t'i kuptoj tė gjitha rrethanat e fėmijės - ajrin e
pastėr, temperaturėn e dhomės, ushqimin, kohėn e gjumit, zakonet trupore,
pastėrtinė. Ēdo herė ajo krijon mundėsinė pėr fėmijėn qė ta dashurojė
atė, apo tė mos e dashurojė, tė bashkpunojė me tė (nėnėn) apo tė refuzojė
kėtė bashkėpunim.
Shkathtėsia e nėnės nė vete nuk ka
asgjė enigmatike. Ēdo shkathtėsi ėshtė rezultat i ushtrimit shumėvjeēarė
dhe flijim. Pėrgatitja pėr nėnėsi nė jetė fillonė shumė herėt. Hapat e
parė mund tė vėrehen nė qėndrimin e vajzave ndaj fėmijėve tė vegjėl, nė
dashurinė e tyre ndaj fėmijėve tė vegjėl dhe ndaj dėshirės sė tyre pėr tė
ardhmen. Nuk ėshtė e preferueshme qė djemtė dhe vajzat tė edukohen ashtu
sikur tė kenė para veti saktėsisht detyra tė ngjashme. Nėse dėshirojmė tė
kemi nėna tė shkathėta, dhe ashtu qė ato ta pranojnė parashikimin qė ato
tė behėn nėnė, dhe nėnėsinė e shofin si veprim krijues dhe nuk
dėshpėrohen nga roli i tyre, nėse nė jetėn e mėvonshme qėndrojnė para
kėsaj.
Fatkeqėsisht sot nė kulturėn tonė
rolin e nėnėsisė sė gruas shpeshėherė e trajtojmė si diēka tė rangut tė
dytė. Nėse djemtė duhen mė shumė se vajzat, nėse roli i tyre vlenė si i
epėrsuar, ėshtė e natyrshme se vajzat detyrėn e tyre tė ardhshme ta pranojnė
me neveri dhe antipati. Askush nukė mund tė jetė e/i kėnaqur me njė
pozitė dytėsore. Nėse vajzat (tė cilat nuk e pranojnė pozitėn dytėsore) e
tilla martohen dhe perspektivėn e tyre e kanė tek/me fėmijėt ato do
shprehin neverinė e tyre nė njė mėnyrė apo tjetėr. Ato nuk gėzohen pėr
kėtė, ato nuk e ndiejnė atė me pasė fėmijė si vepėr krijuese dhe
interesante: ndoshta kjo ėshtė vėshtėrsia mė e madhe e shoqėrisė sonė e
qė shumė pakė po punohet nė mposhtjen e saj. E mira e gjithė shoqėrisė
njerzore varet nga qėndrimi i grave pėrballė nėnėsisė. Gati gjithėkund
roli i gruas nė jetė nėnvleftėsohet dhe shikohet si e rangut tė dytė. Qė
nė vogli djemtė i shikojnė punėt shtėpiake nga lart poshtė sikur tė ishin
njė send i shėrbėtorėve, sikur tė ishin nėn dinjitetin e tyre, qė
ndonjėherė tė ngrehin, lėvizin njėrėn dorė pėr ndihmė nė punėt e
shtėpisė. Ekonomia dhe puna shtėpiake shumė shpesh nuk konsiderohen si
punė, punė kėto qė mund t'i bėjnė gratė, por si rropatje pėr tė cilat
(gratė) janė tė dėnuara. Nėse pėr njė grua punėt e shtėpisė janė njė art
qė i lidhė interesat e saj dhe nėpėrmjet saj ajo ndritė jetėn e
bashkėnjerzėve tė saj dhe pasuron, nga kjo ajo mund tė ndėrtojė njė punė
tė ngjashme me ēdo punė tjetėr nė botė. Nėse, nga ana tjetėr, kjo punė
pėr burra vlerėsohet si e nėnēmuar, ne nuk duhet tė habitemi nėse gratė e
refuzojnė rolin e tyre femėror, ta kundėrshtojnė dhe tė shkojnė nė atė
drejtim e tė argumentojnė - ēka duhet tė jetė e vetėkuptueshme - se gratė
janė tė barabarta me burrat, dhe se ato nuk kanė mė pak tė drejta pėr
vėmendje dhe nė mundėsinė pėr zhvillimin e aftėsive tė tyre. Ėshtė e
vėrtetė se, Aftėsitė mund tė zhvillohen vetėm me anė tė ndjenjės sė
pėrgjegjėsisė sociale; por ndenja shoqėrore do t'i shpiej gratė nė rrugėn
e drejtė, poashtu edhe pa kufizimet e jashtme dhe ngushtimit tė
rregullave, tė cilat pengojnė zhvillimin e tyre.
Aty ku roli i gruas nėnēmohet,
harmonia nė martesė ėshtė e prishur. Nėse njė grua edukimin e fėmijės e
shef si punė tė pavlerė ėshtė e pamundur tė gjejė durimin, pėrkujdesjen,
mirėkuptimin, qė janė aq tė nevojshme pėr t'iu mundėsuar fėmijėve njė
pozicion tė pėrshtatshėm pėr hyrje nė jetėn e tyre. Njė grua, e cila
ėshtė e pakėnaqur me rolin e saj dhe ka njė qėllim tė jetės qė i pengon
asaj tė mbajė lidhjet mė tė mira me fėmijėt e saj. Qėllimi i saj nuk ka
drejtim tė njėjtė sikur edhe ai i fėmijėve; ajo merret mė shumė me atė tė
argumetojė mbizotėrimin e saj; dhe pėr kėtė fėmijėt janė shkurt njė
ngarkesė dhe njė shmangie. Nėse ne, rasteve tė dėshtuara iu kthehemi mbraba
dhe i pėrcjellim, gati gjithėmonė gjejmė se nėna nuk i ka pėrmbushur mirė
detyrat e saja, ajo nuk i ka siguruar fėmijės njė fillim tė pėrshtatshėm.
Nėse nėnat dėshtojnė, nėse ato me detyrat e tyre janė tė pakėnaqura dhe
s'kanė kurrėfarė kėnaqėsie me to, e tėrė njerzia ėshtė nė rrezik.
Megjithatė, ne nuk mund ta fajsojmė
nėnėn pėr dėshtimin e saj. Nuk ka faj. Ndoshta vetė nėna nuk ėshtė e
edukuar pėr bashkėpunim. Ndoshta ajo nė martesėn e saj ėshtė e shtypur
dhe e pakėnaqshme. Gjendja, qė ndodhet ajo e huton dhe turturon vetvetėn,
nganjėherė ajo humbė shpresėn dhe dėshpėrohet. Zhvillimi i shėndoshė i
njė jete familjare ėshtė i kėrcėnuar nga shumė pengesa. Kur nėna ėshtė e
sėmurė ajo ndoshta ka dėshirėn mė tė mirė ta ndėrtoj mardhėnien e
plotkuptimt me fėmijėt, mirėpo ajo ndihet shumė e dobėt pėr kėtė. Nėse
ajo shkon tė punojė kur tė kthehet nė shtėpi ajo ndihet e lodhur. Nėse
kushtet ekonomike janė tė kėqia fėmija vuan nga mangėsia nė ushqim,
veshėmbathje dhe strehimi i pamjaftueshėm. Sė kėndejmi nuk janė pėrvojat
e fėmijės qė pėrcaktojnė veprimet e tija, por rrjedhimet qė vijnė nga
pėrvojat e tija. Nėse ne hulumtojmė jetėn e njė fėmije qė duhet kujdesur
pėr tė ne gjejmė vėshtėrsitė nė mardhėniet mes tij dhe nėnės; mirėpo tė
njėjtat vėshtirėsi i gjejmė edhe te fėmijėt tjerė. Kėtu kthehemi te njė
pikėpamje themelore tė psikologjisė individuale: nuk ka asnjė shkak tė
detyrueshėm pėr zhvillimin e cilėsive tė caktuara, mirėpo fėmija mund t'i
shfrytėzoj pėrvojat nė kuptimin e qėllimit tė tij dhe ato t'i kthej nė
thellėsi. Ne psh. nuk mund tė themi se, njė
fėmijė do tė bėhet kriminel nėse ai ėshtė i ushqyer keq. Ne duhet tė
shofim ēfarė rrjedhimesh ka nxjerrė.
Ėshtė lehtė pėr t'u vėrejtur nėse
njė grua, e cila ėshtė e pakėnaqur me rolin e saj femėror, pėson
vėshtirėsi dhe tensionime. Hulumtimet kanė vėrtetuar se nevoja e nėnės
pėr t'i mbrojtur fėmijėt e saj ėshtė mė e madhe se ēdo mbikqyrje tjetėr.
Te kafshėt, psh. te mijtė e kanaleve dhe
majmunat, shtytja nėnė ėshtė mė i theksuar se shtytja seksuale dhe ushqimore;
nėse ato do duhej tė vendosnin se cilin qejf do ta dėgjonin mė parė, roli
i nėnės do tė kishte vendin e parė. Bazė e kėsaj shtytjeje nuk ėshtė
seksualiteti por nevoja pėr bashkėsi. Nėna e ndien shpesh fėmijėn e saj
si pjesė tė trupit tė saj. Nėpėrmjet fėmijėve ajo ėshtė e lidhur me
gjithė jetėn; ajo ndihet si mbretėreshė pėr jetė a vdekje. Secila nėnė
pak a shumė e ka ndjenjėn e spikatur se ato nėpėrmjet fėmijėve kanė
realizuar njė vepėr krijuese. Ne gati mund tė themi ajo ka ndjenjėn se,
ka marrė pjesė nė krijim, sikur qė ėshtė marrė edhe vetė Hyu - nga
asgjėja ajo ka krijuar njė krijesė tė gjallė. Drejtimi pėr nėnėsi nė fakt
nė njėrėn anė ėshtė synim drejt epėrsisė, tė synimit tė ngjajshėm si ai i
Hyut. Neve na ofron njė nga shembujt mė tė qartė pėr atė se si ky qėllim
mund tė pėrdoret pėr tė mirėn e njerėzisė, nė tė mirė tė tė tjerėve dhe
me ndjenjėn mė tė thellė shoqėrore.
Nėna, natyrisht, ndjenjėn se fėmija
ėshtė njė pjesė saj, mund ta ekzagjeroj dhe ta bėjė tė pėrdorshėm pėr
qėllimin e epėrsisė personale. Ajo, pastaj, mund tė pėrpiqet qė fėmija tė
jetė i varur plotėsisht nga ajo dhe t'ia zotėrojė jetėn, qė tė jetė e
lidhur gjithėmonė me atė. Mė lėjoni ta tregoj njė rast tė njė gruaje
shtatėdhjetėvjeēare tė njė fshatari. Fėmija i saj, pesėdhjetėvjeēar,
jetonte ende me tė dhe tė dy njėkohėsisht sėmuhen nga ndezja e mushkrive.
Nėna mbijeton, shėrohet; ndėrsa fėmija i saj dėrgohet nė spital dhe vdes.
Kur nėna merr lajmin mbi vdekjen e tė birit, thotė: "e kam ditur
gjithmonė se djaloshin tim kurrė nuk do ta mund ta rris tė
shėndoshė". Ajo ndjehej pėrgjegjėse pėr gjithė jetėn e tė birit. Ajo
kurrė nuk ishte pėrpjekur qė atė ta bėjė anėtar tė barabartė tė
bashkėsisė sonė. Ne tani gradualisht mund tė kuptojmė se ēfarė gabimi
ėshtė, nėse nėna lidhjet qė i ka marrė me fėmijėn, nuk i zgjėron dhe nuk
e udhėzon qė ta renditė nė mėnyrė tė barabartė nė shoqėri n e njerėzve tė
vet. Mardhėniet e njė nėne kurrė nuk janė tė lehta, poashtu edhe lidhja
nėnė-fėmijė nuk guxon tė theksohet jashtė mase. Kėtė e kėrkon e mira e fėmijės, por
edhe e nėnės. Aty ku njė detyrė theksohet jashtė masės, duhet tė vuajnė
tė gjithė tė tjerėt, edhe vet detyra e jonė e veēantė, me tė cilėn ne
tani po merremi, mund tė zgjidhet mė lehtė, nėse ne nuk i japim masė tė
madhe. Njė nėnė mban mardhėnie me fėmijėt, burrin, dhe me gjithė
bashkėsinė e rrethit tė saj. Kėto tri lidhje kėrkojnė pėrfillje tė
barabartė: te triat duhet tė merren parasysh nė mėnyrė tė qetė dhe tė
arsyeshme. Nėse nėna e merr parasysh vetėm lidhjen me fėmijėt, ajo medoemos
do t'i llastojė dhe mėsojė keq ata. E pastaj pėr ata (fėmijėt) ėshtė
shumė vėshtirė tė zhvillojnė pavarsinė dhe vetėdijėn e bashkėsisė. Nėse
asaj i ka shkuar pėr dore tė lidhė njė lidhje tė qėndrueshme mes vetit
dhe fėmijės, detyra tjetėr e saj ėshtė ta zgjėrojė pjesėmarrjen e tij nė
drejtim tė babait; mirėpo kjo ėshtė gati e pamundur nėse pėr vetė atė
(nėnėn) babai ėshtė i parėndėsishėm. Ajo duhet poashtu ta udhėzoj pėr
jetėn nė bashkėsi me rrethin, motrave dhe vėllezėrve tjerė, shokėve, tė
afėrmėve, dhe njerzėve tė tjerė nė pėrgjithėsi. Pra detyra e saj ėshtė e
dyfishtė. Ajo duhet t'ia ndėrmjetėsojė fėmijės besimin e bashkėkrijuesit;
dhe pastaj ajo duhet tė jetė e gatshme dhe tė jetė nė gjendje, kėtė besim
dhe kėtė shoqėri ta zgjėrojė deri sa t'i bashkohet bashkėsisė njerėzore.
Nėse nėna
pėrpiqet ta lidhė fėmijėn vetėm me vetėn, mė vonė ai do tė refuzojė ēdo
pėrpjekje pėr pjesėmarrjen e tė tjerėve tek ai. Ai do t'i besojė vetėm
nėnės sė vet, kurse tė gjithė tė tjerėt dhe secilin do ta konsiderojė si
armik, nė tė cilin ia merr mendja se ai ėshtė si njė rival konkurent pėr
dobinė e tij. Ēdo pjesėmarrje qė e tregon ajo pėr bashkshortin apo
fėmijėve tė tjerė, do t'i konsideroj si cėnim tė tė drejtave tė veta dhe
fiton bindjen: "nėna ime mė takon mua dhe askujt tjetėr".
Psikologėt modernė e kanė keqkuptuar gjendjen shumė. Sipas teorisė sė
Frojdit, nga kompleksi i Edipit, pėr shembull supozohet se, fėmijėt
anojnė pėr atė tė dashurohen nė nėnat e tyre dhe tė martohen me ato si
dhe tė urrejnė e ta vrasin babain e tyre. Njė gabim i tillė nuk mund tė
lindė kurrė, nėse ne e kuptojmė zhvillimin e fėmijės. Kompleksi i Edipit
mund tė lindė vetėm te fėmija qė dėshiron tė posedojė vėmendjen e plotė
tė nėnės dhe pėrjashton ēdo njeri tjetėr. Kjo dėshirė nuk ėshtė e kufizuar
nė gjini. Ėshtė dėshira pėr ta vėnė nė zgjedhė (sklavėrojė) nėnėn, atė ta
kontrollojė e zotėrojė plotėsisht dhe ta bėjė si shėrbėtore. Kjo ėshtė e
mundur vetėm te fėmijėt, tė cilėt janė llastuar nga vetė nėnat e tyre,
dhe atyre nuk iu ėshtė bashkuar edhe ndjenja shoqėrore me pjesėn tjetėr
tė botės. Nė rastet e rralla ka ndodhur qė njė djalosh, i cili ka qenė
plotėsisht i lidhur me nėnėn e tij, e bėnte nėnėn pikė qendrore tė
pėrpjekjeve tė tij, pėr t'i zgjedhur problemin e dashurisė dhe martesės;
mirėpo kuptimi i njė sjelljeje tė tillė do tė ishte se ai nuk mund ta
paramendojė njė shoqėri tjetėr, pėrpos asaj me nėnėn e tij. Asnjė grua
tjetėr nuk do ta luajė rolin e saj, e flijimit tė plotė. Kompleksi
i Edipit do tė ishte gjithmonė rezultat artificial i njė edukimi tė
gabueshėm. Nuk ėshtė e nevojshme, qė animin e trashėguar ta marrim si
incest apo edhe ta paramendojmė, se njė gabim i tillė nė bazė ka tė bėjė
me gjininė.
Nėse fėmija, i cili ėshtė i lidhur
vetėm me nėnėn, do tė vijė nė njė pozitė kur do tė heqen lidhjet me
nėnėn, dhe do tė fillojnė vėshtėrsitė. Kur tė shkojė nė shkollė, apo nėse
luan me fėmijėt, do tė jetė pėrherė qėllimi i tij qė tė mbesė nė lidhje
me nėnėn e tij. Sa herė qė tė ndahet prej saj, ai vuan. Ai dėshiron ta
ketė nėnėn e tij pėrherė pas vetit, t'ia tėrheqė vėmendjen, tė jetė
pėrherė nė pėrkujdesje. Dhe ka shumė mjete qė mund t'i pėrdorė. Ndoshta
bėhet njė djalė i nėnės, gjithmonė i butė dhe i ėmbėl, dhe i uritur pėr
dashamirėsi. Ndoshta ai qan pėr ēdo vėshtėrsi tė vogėl, ose sėmuret, pėr
tė treguar se sa urgjentisht ka nevojė pėr pėrkujdesje tė pėrherėshme.
Ndoshta mund tė ketė raste tėrbimi, ku ėshtė i padėgjueshėm, dhe i
kundėrshtueshėm, pėr ta kthyer vėmendjen e nėnės nga vetja. Ne gjejmė te
fėmijėt qė kanė nevojė pėr pėrkujdesje mijėra lloje tė tilla rastesh tė
fėmijėve tė llastuar, tė cilėt luftojnė pėr vėmendjen e nėnave tė tyre
dhe kundėrshtojnė ēdo kėrkesė tė rrethit tė tyre.
Fėmija fiton pėrvojė tė shpejtė nė
zgjedhjen e mjeteve mė tė pėrshtatura pėr tėrheqjen e vėmendjes. Fėmijėt
e llastuar shpesh kanė frikė nga ajo qė tė lihen vetėm, posacėrisht nė
errėsirė. Nuk ėshtė vetė errėsira qė i frigohen ata; por ata e pėrdorin
frikėn pėr ta detyruar nėnėn, qė tė qėndrojė afėr tyre. Njė fėmijė i
tillė i llastuar bėrtet pėrher nė errėsirė. Kur nėna e tij njėherė natėn
shkon te fėmija pas bėrtimės, e ka pyetėr atė: "pse po
frigohesh?" "Sepse ėshtė errėsirė", pėrgjigjet ai. Mirėpo
nėna e kishte hetuar qėllimin e sjelljes sė tij. "Dhe tani qė jam
kėtu", i thotė ajo, "a ėshtė mė pak
errėsirė?" Vetë errėsira nuk ėshtė me rėndėsi dhe frika nga
kjo do tė thotė vetėm se nuk dėshironte tė jetė i ndarė nga nėna. Nėse ky
rast paraqitet te njė fėmijė i tillė, gjitha emocionet e tij, gjithė
fuqia shpirtėrore dhe aftėsitė e tij, janė tė drejtuara pėr ta krijuar
njė situatė pėr tė cilėn nėna duhet tė vijė e tė marrė kontakt pėrsėri me
atė. Mė anė tė bėrtitjes, thirrjeve, pagjumėsia apo tė tjera, ai pėrpiqet
ta sjellė, gjejė nėnėn e vet. Njė mjet i vėēantė, qė ka tėrhjekur
vėmendjen pėrherė tė psikologėve dhe edukatorėve ėshtė frika. Nė
psikologjinė individuale nuk merremi me shkaqet e frikės, por me ēėshtjen
e qėllimit tė frikės. Tė gjithė fėmijėt e llastruar vujan nga frika. Me
ndihmėn e frikės sė tyre mund tė shkaktojnė tėrheqjen e vėmendjes mbi ta
dhe pėr kėtė ata ndėrtojnė kėtė ndjenjė nė stilin e jetėn sė tyre. Ata
pėrfitojnė nga kjo qė qėllimin e tij - (ri) fitimin e kontaktit me nėnėn
- ta arrijnė. Fėmija frikacak ėshtė njė fėmijė, i cili ėshtė i llastuar
dhe dėshiron tė jetė edhe mėtutje i llastuar.
Nganjėherė fėmijėt e tillė tė
llastuar ėndėrrojnė ėndrra tė kėqia dhe bėrtasin nė gjumė. Kjo ėshtė njė
simptomė e njohur; por pėrderisa gjumi konsiderohej si e kundėrta e
gjendjes zgjuar, nuk mund tė kuptohej. Por kjo ka qenė gabim; gjumi dhe
zgjuarja nuk janė kurrėfarė kundėrshtimesh, por lloje tė lojės tė
sjelljes. Fėmija sillet nė ėndrrat e tij gati njėjtė sikur edhe gjatė
ditės. Qėllimi i tij, pėr ta ndryshuar gjendjen pėr pėrfitime tė tij,
ndikon trupin si dhe mendjen e tij; dhe pas disa ushtrimeve dhe pėrvojės
e gjenė rrugėn mė tė suksesshme pėr t'iu ofruar qėllimit tė tij. Bile
edhe nė mendimet nė gjumė i vijnė nė kujtesė pamjet dhe mendimet, qė i
shėrbejnė pėr qėllimin e tij. Fėmijėt e llastuar pas disa pėrvojave
gjejnė mendimet qė shpien nė tmerr, frikė, qė janė shumė tė pėrshtatshme,
qė ta rivendosė shpejt lidhjen e ndėrprerė pėrkohėsisht mė nėnėn. Fėmijėt
e llastuar mbajnė bile edhe shpesh ėndrrat e frikės pranė veti edhe kur
tė rriten. Ėndrrat e frikės kanė qenė mjet i mirė pėr tėrheqjen e
vėmendjes, qė mė vonė ėshtė mekanizuar si zakon.
Ky pėdorim i frikės ėshtė i pėrhapur
aq shumė sa qė ne do tė befasoheshim shumė, nėse do tė dėgjonim nga
ndonjė fėmijė i llastruar se, ai natėn kurrė nuk ka shkaktuar telashe.
Numri i trikave pėr nxitjen e vėmendjes ėshtė shumė i pasur. Disa fėmijė
ankohen pėr krevatin e papėrshtatshėm ose kėrkojnė ujė; disa tė tjerė
frikohen nga hajdutėt ose kafshėt e egra. Poashtu disa tė tjerė nuk i zė
gjumi, nėse prindėrit e tyre nuk ulen pranė tyre. Disa ėndrrojnė; disa bien nga
krevati; disa e lagin krevetin. Vetėm njė fėmijė i llastuar, qė e shėroja
unė, dukej se natėn nuk shkaktonte fare vėshtėrsi. Nėna thoshte, vajza
flen mirė pa ėndėrruar dhe pa u zgjuar, s'ka pasur kurrė vėshtirėsi. Unė
i emrova tė gjitha simptomat tė cilat mund tė vinė nė shprehje, mirėpo te
kjo vajzė nuk kishte diēka te ngjajshme. Mė nė fund u mjegullova.
"Ku flenė ajo?" e pyeta nėnėn. "Nė krevatin tim", -
mu pėrgjigj ajo.
Shpesh
sėmundja ėshtė ndihmė pėr fėmijėt e llastuar, sepse nėse janė tė sėmurė,
llastohen edhe mė shumė se herave tjera. Ndodh shpesh, qė njė fėmijė i
tillė pakė pas sėmundjes del si fėmijė qė ka nevoj pėr kujdesje; sė pari
nė tė shumtėn e rasteve supozohet se ende ėshtė njė rezultat i sėmundjes.
Nė tė vėrtetė kujton mbas shėrimit vorbullin, rrapėllimėn qė ėshtė bėrė
pėr shkak tė tij, kur ishte i sėmurė. Nėna nuk mund ta llastoj edhe mė
tutje sikur qė ka bėrė deri atėherė, dhe kėshtu hakmarret duke u bėrė
fėmijė qė ka nevojė pėr pėrkujdesje. Nganjėherė ndonjė fėmijė, i cili
pėrgjon, sikur njė fėmijė tjetėr qė nėpėrmjet sėmundjes sė tij bie nė
qendėr tė vėmendjes nė rrethin e tij, dėshiron qė tė sėmuret edhe vetė;
kėshtu ai puthė fėmijėn e sėmurė qė edhe ia vetė tė marrė sėmundjen e
tij.
Njė vajzė kishte
qenė katėr vite nė spital dhe ishte llastruar shumė nga mjekėt dhe
infermierėt. Kur kthehet nė shtėpi nė fillim llastohet edhe nga
prindėrit, mirėpo mbas njė kohe fillon tė largohet vėmendja ndaj saj. Ēdo
herė qė asaj nuk i ėshtė dhėnė ajo qė ka dėshiruar, ajo ka futur gishtin
nė gojė dhe thoshte: "unė kam qenė nė spital". Ajo ju kujton tė
tjerėve, se ajo ka qenė e sėmurė, dhe kėrkonte ta rivendosė gjendjen e
kėndshme qė kishte qenė. Sjellje tė njėjtė, ne vėrejmė edhe tek tė
rriturit, tė cilėt me kėnaqėsi flasin pėr sėmundjet dhe operacionet tė
cilave iu janė dashur t'iu nėnshtrohen. Nė anėn tjetėr, nganjeherė ndodhė
qė njė fėmijė i cili iu ka shkaktuar vėshtėrsi prindėrve, pas sėmundjes
shėrohet dhe nuk u bėn mė probleme prindėrve. Ne vec ndėgjuam se fėmijėt
me tė meta organike pėr fėmijėn ėshtė njė ngarkesė plotėsuese, mirėpo ne
ndėgjuam poashtu se kjo nuk i shpjegon nė mėnyrė tė mjaftueshme
karakteret e kėqia. Sė kėndejmi ne guxojmė tė dyshojmė se mos tė metat
organike nė vete kanė tė bėjnė diēka me ndryshimet. Njė fėmijė, i dyti nė
familje, iu shkaktonte prindėrve merakosje tė madhe. Ai ishte njė
gėnjeshtar, vjedhės dhe mashtrues, ishte i ashpėr dhe i egėr.
Mėsimdhėnėsit e tij nuk kishin mundėsi qė tė fillojnė asgjė me atė sa
që vijnė deri te mendimi se ai duhet tė dėrgohet nė njė shtėpi
pėr pėrmirėsim. Gjatė asaj kohe fėmija sėmuhet. Ai vuante nga sėmundja e
turberkulozit nė eshtra dhe ishte detyruar tė qėndroj gjysmė vjeti nė
gips i shtrirė. Pasi qė ai fillon tė ndjehet mirė bėhet fėmija mė i mirė
nė familje. Ne nuk mund ta marrim me mend se njė sėmundje mund tė ketė
njė ndikim tė tillė nė fėmijėn, dhe kėshtu ne pamė se ky ndryshim kishte
tė bėjė me njohjen e gabimeve tė mėparshme. Ai kishte menduar gjithmonė
se prindėrit po e dashurojnė vėllaun e tij mė shumė dhe se atė e kanė
lėnė pas dore. Gjatė sėmundjes sė tij ai vetė gjendet nė qendėr tė
vėmendjes. Secili pėrkujdesej pėr atė dhe i ndihmuan atij, dhe kėshtu ai
ishte mjaft i aftė tė kuptojė dhe tė largohet nga pikėpamja e tij se ai
po lihet pas dore.
Ėshtė
qesharake, tė mendohet, se rruga mė e mirė ėshtė, qė gabimet e shpeshta
tė nėnės tė menjanohen, tė gjithė fėmijėt t'iu largohet pėrkujdesaja e
nėnės sė tyre dhe t'ju jepen kujdestareve apo institucioneve adekuate pėr
kėtė, qė tė kujdesėn pėr ata. Kurdo qė ne tė kėrkojmė njė zėvendėsim tė
nėnės, tė shikojmė ne ndonjė qė luan rolin e nėnės - e cila lidhė fėmijėn
nė vete, mu ashtu sic e bėn edhe nėna. Fėmijėt qė rriten nėpėr jetimore,
shpesh nuk kanė kurrėfarė kuptimi, ndjenje pėr tė tjerėt: askush nuk ka
qenė pranė tij, qė tė mund tė jetė njė urė e gjallė mes fėmijės dhe
bashkkrijuesit (nėnės) tė tij. Nganjėherė janė bėrė pėrpjekje me fėmijėt
e jetimoreve, qė janė shvilluar jo-mirė. Ėshtė kėrkuar njė edukatore pėr
parashkollorė apo ndonjė infermiere, qė fėmijės t'ia ndajė pėrkujdesjen e
saj personale, ose tė vendoset nė njė familje ku nėna do tė kujdeset si
pėr fėmijėn e saj. Rezulati ka qenė gjithnjė njė pėrmirėsim i theksuar,
nėse ėshtė zhgjedhur nėna pėr pėrkujdesje (njerka) e mirė. Mundėsia mė e
mirė pėr tė rritur fėmijė tė tillė, nėse gjendet njė zėvendėsim pėr
babanė dhe nėnėn dhe pėr njė jetė familjare; dhe e gjithė ajo ēka do mund
tė bėnim nėse do t'iu marrim fėmijėn prindėrve, me shumė mund do tė
mundeshim tė gjejmė njerėz tė tjerė qė do tė mund t'i merrnin detyrat e
prindėrve.
Domethėnia e
dashamirėsisė sė nėnėsisė dhe pėrkujdesjes nėnėsore del nga fakti se, ka
aq shumė dėshtime qė vijnė nga rrethi i jetimėve, tė fėmijėve nga
prindėrit pa kurorė, fėmijėve tė padėshirueshėm dhe fėmijėve nga kurorat
e prishura. Ėshtė e njohur se, roli i njė njerke ėshtė shumė i vėshtirė
dhe fėmijėt shpesh e refuzojnė atė. Nė tė vėrtetė vėshtėrsia nuk ėshtė e
pazgjidhur, dhe unė njof raste ku me rezultat tė mirė ėshtė tejkaluar;
mirėpo vetėm shpeshherė gruaja nuk e kupton situatėn. Ndoshta lidhen
shumė ngushtė fėmijėt me babain, nėse vdes nėna dhe llastohen nga ai. Pra
ndihen se do t'i vidhet dashamirėsia dhe kėshtu rezistojnė kundėr
njerkės. Ajo (njerka) mbrohet dhe kundėrsulmon, dhe tani fėmijėt kanė njė
arsye tė vėrtetė pėr rezistencė. Ajo i ka provokuar ata dhe fėmijėt
luftojnė mė shumė se kurrė. Lufta me njė fėmijė ėshtė gjithmonė e
pakuptimtė; nuk mundet kurrė tė fitohet me pėrdorimin e dhunės apo tė
fitohet pėr bashkpunim. Nga pėrleshjet e tilla del gjithmonė si fitimtar,
ngadhnjyes ai mė i dobėti. Kėrkohet diēka nga ai, ēka kundėrshton tė
japė, diēka ēka me anė tė mjeteve tė tilla, metodave tė tilla kurrė nuk
mund tė arrihet. Njė pėrpjekje e paparashikueshme nė tensionim dhe
harxhim tė pakuptimtė tė energjisė do tė kursehet, nėse ne pėrfundimisht
do tė kuptonim se, dashuria dhe bashkpunimi nuk mund tė fitohen kurrė
nėpėrmjet dhunės.
Roli i
babait nė jetėn familjare ėshtė poashtu i rėndėsishėm sikur ai i nėnės.
Nė fillim mardhėniet e tij me fėmijėn janė mė pak tė ngushta; ndikimi
efektiv i tij fillon mė vonė. Ne vecse kemi parashtruar disa rreziqe qė
mund tė dalin nėse nėna dashamirėsinė, simpatinė e fėmijės nuk e zgjeron
edhe drejtė babait. Mund tė pėsojė pastaj njė pengesė tė madhe nė zhvillimin
e ndjenjės sė tij pėr bashkėsi. Nėse martesa ėshtė fatkeqe, situata pėr
fėmijėn ėshtė potė rreziqe. Nėna ndoshta ndihet e pafuqishme, qė ta
pėrfitojė, bashkangjisė babain nė jetėn familjare; ndoshta ajo dėshiron
qė ta mbaj fėmijėn vetėm pėr vete. Ndoshta te dy prindėrit e shfrytėzojnė
fėmijėn si peng pėr luftėn e tyre personale. Secili dėshiron ta lidhė
fėmijėn pėr vete, tė dashurohet nga fėmija mė shumė se partneri tjetėr.
Nėse fėmijėt ndjejnė qėndrimet, mendimet e ndryshme tė prindėrve ata
lagohen me shkathtėsi. Kėshtu krijohet njė konkurencė, se kush mundet mė
mirė tė sillet me fėmijėn apo ta llastojė atė mė mirė. Ėshtė e pamundur
njė fėmijė nė njė atmosferė tė tillė tė edukohet pėr vetėdije nė
bashkėsi. Bashkėsia e parė me njerėzit e tjerė qė pėrjeton ėshtė ajo me
prindėrit; nėse ajo ėshtė e keqe nuk mund tė pritet qė kuptimi pėr
bashkėsi tė zhvillohet vetėm. Fėmijėt nga kurorat fatkeqe rriten me
pikėpamje pesimiste pėr martesė, nėse nuk fitojnė pėrshtypjen e parė tė
mirė. Edhe kur tė rriten do ta kenė ndjenjėn, se ēdo martesė mund tė
pėrfundojė keq. Ata do tė pėrpiqen t'i ikin gjinisė sė kundėrt ose janė
tė bindur se pėrpjekjet pėr afrim do tė tė pėrfundojnė si tė pafat. Pėr
kėtė fėmija ėshtė shumė i dėmtuar nėse kurora, martesa e prindėrve tė
tyre nuk ėshtė njė qeliz&eum l; aktive e bashkėsisė, njė rezultat i
jetės nė bashkėsi dhe njė shkollė e jetės nė bashkėsi. Kuptimi i martesės
ėshtė partneriteti mes dy njerzėve pėr mirėqenien e dyanshėm, pėr tė
mirėn e fėmijėve tė tyre dhe shoqėrisė, dhe nėse ata dėshtojnė nė njėrėn
nga kėto pikėpamje, ajo nuk qėndron nė harmoni me kėrkesat e jetės.
Kėtu pasi qė
martesa ėshtė partneritet, asnjėra palė nuk do tė duhej tė ushtrojė
mbizotėrim. Kjo pikė duhet tė kihet parasyshė nė mėnyrė bazore. Nė gjithė
udhėheqjen e jetės familjare s'ka nevojė pėr demostrimin e forcės, dhe
ėshtė e pakėndshme, nėse njė partner udhėheqė dhe i kushtohet mė shumė
vėmendje se tė tjerėve. Nėse babai ėshtė njė pesonalitet i fortė dhe
ngren tonin nė familje, tė rinjėt marrin njė pikėpamje tė gabueshme pėr
pritjet qė janė tė lidhura me rolin e tyre mashkullor. Vajzat vuajn edhe
mė shumė. Meshkujt nė pikėpamjen e tyre janė tiranikė; martesa ju duket
atyre sikur tė jetė njė nėnshtrim ose njė skllavėrim. Nganjėherė ato do
tė pėrpiqen ta shpėtojnė vetėn nga gjinia tjetėr me ikjen e tyre nė
perversione. ( Nga gjermanishtja e pėrktheu: Zef Ahmeti )
|
...
|